الماتى زووباعىنىڭ بۇرىنعى ديرەكتورى ەكى جولبارىستىڭ قىتايعا نەگە ساتىلعانىن ءتۇسىندىردى
الەۋمەتتىك جەلىدە دەپۋتاتتى جەلى قولدانۋشىلارىنىڭ كوبى سۇراقتىڭ استىنا العان بولاتىن. «ۇيالاس الاندار امۋر مەن بۋش گەنەتيكالىق اقاۋمەن تۋدى. تۋاسىنان اقساق. ولار كوبەيۋ باعدارلاماسىنا الىنبايدى. ويتكەنى ۇرعاشىلارمەن شاعىلىستىرۋعا بولمايدى. دەنى ساۋ ۇرپاق تۋمايدى. ءبىراق بىزدە ۇرعاشى جولبارىس جوق. ولار ءومىر سۇرگەن ۆولەر 1960 -جىلدان بەرى جوندەۋ كورمەگەن. توزعان. امۋر مەن بۋش تەمىر توردا وتىر. وسى جانۋارلاردىڭ جاعدايىن جاساۋعا مەن ءتىپتى ءوز قالتامنان اقشا بەرۋگە دايىنمىن»، - دەدى ەرجان ەركىنبايەۆ.
ونىڭ ايتۋىنشا، حاربين (قىتايدىڭ سولتۇستىك شىعىسىنداعى قالا) ورتالىعى جابايى تابيعاتقا بارىنشا ۇقساتىپ جاسالعان.
«حاربيندەگى امۋر جولبارىسى ورتالىعى تابيعي ورتاعا وتە ۇقساس جاعداي جاسالعان. بۇل جولبارىستاردىڭ پروفيلدى ورتالىعى، ياعني حايۋاناتتار باعى ەمەس. ارزان اقشاعا ساتىپ جىبەردى دەگەن سىن دۇرىس ەمەس. ءبىز بارىنشا جانۋارلاردىڭ ءومىرىن جايلى ەتكىمىز كەلدى»، - دەدى زووباقتىڭ ەكس- ديرەكتورى.
ايتا كەتۋ كەرەك، جاقىندا زووباقتا 3 اڭ ولگەن بولاتىن. ولاردىڭ ەكەۋى ارىستان بولسا، ءۇشىنشىسى كەرىكتىڭ ۇرعاشىسى بولاتىن. زووباق باسشىلىعى اڭداردىڭ نەگە ولگەنىن ءتۇسىندىردى.
ولاردىڭ ءبىرى - گەرا ەسىمدى ارىستاننىڭ ابدانى 5 ايلىعىندا 2019 - جىلى 28 - ناۋرىزدا زووباققا تۇسكەن. «جانۋار قازاقستانعا اكەلىنگەندە بارلىق ۆەتەرينارلىق ەرەجەلەر ورەسكەل بۇزىلعان. ونىڭ قۇجاتتارى بولمادى. جانۋاردىڭ گەنەتيكالىق تاريحىن، ونىڭ اتا- ەنەسى قانداي بولعانىن، كىم باققانىن ءبىز انىقتاي المادىق»، - دەدى الماتى زووباعىنىڭ عىلىمي قىزمەتكەرى يۋليا دۋدكينا.
جانۋاردىڭ ءتولقۇجاتىن يەلەرى ۆاتساپ ارقىلى جىبەرگەن. «ءتولقۇجاتى بولمادى. CITES (جابايى جانۋارلاردى حالىقارالىق تاسىمالداۋ تۋرالى كونۆەنتسيا) ورگانىنىڭ رۇقسات قۇجاتتارى دا بولمادى. تەك قۇتىرۋ اۋرۋىنان ەكپەسى بولعان. بۇل دا تەك ۆاتساپ ارقىلى كەلدى. جانۋار زووباققا كەلگەندە اۋرۋ جۇقتىرىپ كەلگەن»، - دەدى ول.
يۋليا دۋدكينا قان تالداۋىنان سوڭ جانۋاردىڭ پانلەيكوپەنيا دەرتىنە (مىسىق وباسى) شالدىققانىن ايتتى.
«جانۋار تۋا سالىسىمەن ەكپە الۋى ءتيىس بولاتىن. 21 كۇن ىشىندە كارانتيندا جاتۋى شارت ەدى. ءتارتىپ بويىنشا ءبىز جانۋارلاردىڭ گەنەتيكاسىن ءبىلۋىمىز مىندەتتى. تۋا ءبىتتى اقاۋلار ءجيى كەزدەسەدى. رەسەيدە سيرەك كەزدەسەتىن جانۋارلاردى ءوسىرىپ، ساتۋدى كاسىپكە اينالدىرعاندار وتە كوپ. ولار جاقىن تۋىس جانۋارلاردى دا بۋدانداستىرا بەرەدى. جانۋارلاردىڭ اراسىندا تۋا ءبىتتى اقاۋلار پايدا بولاتىنى سودان. ولار وسىلاي اقشا تابادى. ەشقانداي زووباق ءوز قولىندا وسكەن جانۋاردى جەكە ادامدارعا ساتپايدى. ياعني، بۇل جانۋار بىزگە قولدان كەلدى»، - دەدى يۋ. دۋدكينا.
زووباق جانۋارلارىنىڭ قاتارى تاعى ازايعانى راس. 9 - شىلدەدە اسول ەسىمدى ارىستاننىڭ ابدانى ولگەن. بۇل جانۋار دا زووباققا 18 - ماۋسىمدا اكەلىنگەن. «بۇل جانۋاردىڭ دا قۇجاتتارى بولماعان. ەكپە، پارازيتتەرگە قارسى پروفيلاكتيكالىق شارا جاسالماعان. ارىستان بىزگە اكەلگەندە 7-8 ايلىق دەدى، الايدا ءتۇرى 5-ايلىق كۇشىككە ۇقساپ تۇردى. دامۋىندا تەجەۋ بارى بايقالاتىن. ورتالىق جۇيكە جۇيەسىنىڭ اۋرۋى، ءبىرقاتار ۆيرۋستى اۋرۋمەن اۋىراتىنى انىقتالدى. ۇزاق جۇرە المايتىن، تىرناقتارى مەن مۇرتى كەسىلمەگەن. جانۋار نەگىزىنەن فوتوسەستسيا بيزنەسى ءۇشىن پايدالانىلعان»، - دەدى ول.
ارىستاننىڭ ابداندارىنان بولەك زووباقتا 7 - شىلدەدە 18 جاسار كەرىكتىڭ ۇرعاشىسى گراتسيا ءولدى. ۆەتەرينارلاردىڭ ايتۋىنشا، گراتسيا زووباقتا 18 جىل ءومىر سۇرگەن.
«گراتسيا بىزگە 2003 - جىلى و ا ر زووباعىنان كەلگەن بولاتىن. وسى ۋاقىتقا دەيىن بۇل جانۋار 7 كەرىك تۋىپ بەردى. 18 جاس كەرىك ءۇشىن ەگدە جاس. شاعىلىسۋ كەزىندە كەرىكتىڭ ەركەگى گراتسيانى جاراقاتتاپ قويعان. سونىڭ كەسىرىنەن جانۋاردا ترومب پايدا بولدى. كەيىنىرەك ول ءۇزىلىپ كەتىپ، جانۋار ينفاركتتان ءولدى»، - دەدى زووباق باسشىلىعى.
قازىر 19 جاسار جولبارىس رادا مۇشكىل حالدە جاتىر. ۆەتەرينارلار يەۆتانازيا قولدانۋدى جوسپارلاپ وتىر. سەبەبى، جانۋار ابدەن قارتايعان.
« بۇل جاس تا مىسىق تۇقىمداستار ءۇشىن وتە ەگدە جاس. جابايى تابيعاتتا جولبارىستار 15 جاسقا دەيىن ءومىر سۇرەدى. ورتاشا ءومىر ءسۇرۋ ۇزاقتىعى 17-18 جاس. ۋاقىت وتە كەلە ونىڭ ازۋ تىستەرى مۇقالىپ كەتتى. قازىر جانۋاردى ادام كوپ جۇرەتىن جەردەن وقشاۋلاپ قويدىق»، - دەدى يۋ. دۋدكينا.
اۆتور: گۇلميرا عوسمانالي