يلون ماسكپەن حات الماسقان قازاقستاندىق جىگىت
«زەرەن-2019» جاستار لاگەرىنە «جاس كاسىپكەر» باعدارلاماسى بويىنشا ەرەكشە جوبا ۇسىنىپتى. «زياتكەرلىك مەنشىكتى كوممەرتسيالاۋ وفيسى» اتتى جوباسى كونكۋرستا جۇلدەگە ىلىنبەگەنىمەن، بىزگە وتە ۇتىمدى كورىنگەن. اۆتورىن اڭگىمەگە تارتىپ كوردىك.
ەرەكشە يدەيانى قازىلاردىڭ قاپەرگە ىلمەۋى كوڭىل كۇيىن ءتۇسىرىپ جىبەرسە كەرەك، بىزبەن ءبىرازعا دەيىن سۇلەسوق وتىرىپ سويلەستى. تەك ءوز جوبالارىنىڭ ەرەكشەلىگى تۋرالى ايتقان كەزدە عانا جۇزىنە قان جۇگىرىپ، ەزۋىنە جاستىق جىميىس ۇيىرىلگەندەي بولدى.
«نەگىزى مەن زاڭگەرمىن. بۇل سالانى يگەرىپ جاتقانىما 7 جىل بولدى. 2 جىل كوللەدجدە، 4 جىل ۋنيۆەرسيتەتتە وقىدىم. ەندى ماگيستراتۋرادا ءبىلىم الىپ ءجۇرمىن. كوللەدجدە وقىپ جۇرگەن كەزدە- اق ونەرتابىس تاقىرىبىن وزىمە تاڭداپ العان بولاتىنمىن. ويتكەنى، ءوزىم اۋەسقوي ونەرتاپقىشپىن. سۋ گەنەراتورىنىڭ، سپۋتنيك زىمىراندارىنىڭ ءتۇرلى ۇلگىسىن جوبالاعانمىن. بىلتىر «مەنىڭ ارمانىم» كونكۋرسىندا عارىش قوقىستارىن تازالايتىن سپۋتنيكتىڭ جوباسىن ۇسىنعانىم بار. ول جوبامدى ءتىپتى يلون ماسكقا ۇسىنىپ، حات تا جازدىم. كەيىن ونى باسقا دا عارىش اگەنتتىكتەرىنە جولدادىم» ، - دەيدى دامير.
يلون ماسك تالاپتى جاستىڭ بۇل حاتىنا جاۋاپ جازعان ەكەن. «ماعان كەلگەن حاتتا جوبامنىڭ يدەياسى وتە وزەكتى ەكەنى ايتىلىپتى. «جوباڭىز بولاشاق ءۇشىن اسا قاجەت. ءبىراق، ءبىزدىڭ كومپانيا ونداي سپۋتنيكتەر شىعارۋمەن اينالىسپايدى. قازىرگى تاڭدا باسقا باعىتتارعا كۇش سالىپ جاتقاندىقتان، ءسىزدىڭ يدەياڭىزبەن جۇمىس ىستەۋگە دايىن ەمەسپىز. دەگەنمەن، جوباڭىزدى وسى سالاعا تىكەلەي قاتىسى بار كومپانيالار مەن اگەنتتىكتەرگە ۇسىنىپ كورۋگە كەڭەس بەرەمىز» دەپ جازىپتى» ، - دەيدى ول.
ال «سۋ گەرەناتورى» جوباسىنا جاپوندار قىزىعۋشىلىق تانىتقان كورىنەدى. «قازىر ونەرتاپقىشتاردىڭ الدىندا جالعىز مۇمكىندىك قالدى. ول - حالىقارالىق كورمەلەرگە، سىرتتاي كونكۋرستارعا قاتىسۋ. مەن جاڭاعى ايتقان سۋ گەنەراتورىن قازاقستاندا ەشبىر جەرگە وتكىزە المادىم. كەيىن سول جوبام تۋرالى اعىلشىنشا ماقالا جازىپ، سىرتتاي كونكۋرسقا ۇسىندىم. ۇزدىك دەپ تانىلدى. ويتكەنى، مەن ويلاپ تاپقان گەنەراتوردى سۋدىڭ استىنا تاستاعان سوڭ ۇمىتۋعا بولادى. وزدىگىنەن ۇزدىكسىز قۋات وندىرە بەرەدى. مىسالى، پاۆلوداردا ورناتساق، ەرتىستىڭ اعىنى توقتاعانشا قۋات بەرەتىن بولادى. ال كۇن گەنەراتورى بۇلتتى كەزدە، جەل گەنەراتورى تىنىق كەزدە قۋات وندىرە المايدى. مەنىڭ گەنەراتورىمنىڭ ارتىقشىلىعى وسىندا. ماعان جاپونيادان حابارلاسىپ، وزدەرىنە ەنگىزۋدى ۇسىندى. ءبىراق، ۇسىنىس شارتتارىن قاراسام، مەنىڭ اۆتورلىق قۇقىعىم قاتتى شەكتەلەدى ەكەن. اقىرى باس تارتۋعا تۋرا كەلدى. كەيدە سونىم قاتە بولعان جوق پا دەپ ويلاپ قويامىن» ، - دەيدى جىميىپ.
تالاي- تالاي تىڭ جوباسى قولداۋ تاپپاي، ماڭدايى سان مارتە تاسقا تيگەن دامير اقىرى زياتكەرلىك مەنشىكتى ساۋدالايتىن كاسىپ اشۋ كەرەك دەگەن ويعا كەلسە كەرەك.
«وسىنداي جوبالاردى جۇزەگە اسىرۋدىڭ تەتىگىن تاپتىم. ءوزىم سياقتى ونەرتاپقىشتاردىڭ ءتىزىمىن جاساپ جاتىرمىن. بولاشاقتا سولارعا ينۆەستورلار مەن «بيزنەس- انگەلدەر» تاۋىپ بەرۋمەن اينالىساتىن بولامىز. سول سەبەپتى مەنىڭ جوبام «زياتكەرلىك مەنشىكتى كوممەرتسيالاۋ» دەپ اتالادى. جاقسى ءبىر ونەرتابىس پايدا بولسا، وعان قاتىسى بار كاسىپورىندار مەن جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ بارلىعىنا حابارلاساتىن بولامىز» ، - دەيدى ونەرتاپقىش زاڭگەر.
قازىر ول س. تورايعىروۆ اتىنداعى پاۆلودار مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىندە پاتەنت زەرتتەۋشى بولىپ جۇمىس ىستەپ ءجۇر. جاس عالىم ەلدەگى ونەرتابىس رەتىندە پاتەنتتەلىپ جاتقان جوبانىڭ كوبى ءبىر سارىنداس دەپ ويلايدى.
«قازاقستانداعى ونەرتابىستىڭ كوبى ءبىر- ءبىرىن جەتىلدىرۋ عانا دەپ ايتۋعا بولادى. بار دۇنيەنى دامىتۋ باعىتىندا ءبارى. تىڭنان تۇرەن سالىپ جاتقاندار نەكەنساياق» ، - دەيدى ول. دامير بەكبايەۆ جاستاردىڭ جاڭاشىل يدەيالارى كەيبىر جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ «شيكىزاتىنا» اينالىپ جاتقانىن ايتادى.
«بىزدە، اسىرەسە، جاس ونەرتاپقىشتارعا ينۆەستور مەن دەمەۋشى تابۋ قيىن. كىمگە بارساڭ دا، اۋەلى جوبانىڭ ءپروتوتيپىن سۇرايدى. پروتوتيپ جاساۋىڭ ءوزى قىمبات. ويتكەنى، وعان بولىنەتىن گرانتتاردى الۋ وڭاي ەمەس. نە سەنىكىنەن ۇزدىك جوبا وزىپ كەتەدى، نە سەنىڭ جوباڭا تىم اۋقىمدى دەگەن باعا بەرىلۋى مۇمكىن. مىسالى «جاسىل ەنەرگەتيكا» بويىنشا سۋ گەنەراتورىن جوبالادىم. فينالعا جەتتىم دە، گرانتقا ىلىنبەدىم» ، - دەيدى ونەرتاپقىش.
«ونەرتاپقىشتاردى ءوتىلى مەن اتاعى ۇلكەن پروفەسسورلارعا تەلۋدىڭ دە كەدەرگىلەرى بار. ءسوز جوق، تاجىريبەلى عالىمدار جاس ونەرتاپقىشتان كوپ بىلەدى. ونى قالاي جەتەلەۋدىڭ جولدارىنا قانىق. ءبىراق، جوباعا اتسالىسقاننان كەيىن ول دا اۆتور بولىپ تىركەلگىسى كەلەدى. گاپ وسىندا. ونەرتابىسىڭدى بىرەۋمەن ءبولىسۋ اسا ءبىر جاعىمدى دۇنيە ەمەس. وسى ءوفيستى ويلاپ تابۋىما بۇل دا سەبەپ بولدى. ءبىزدىڭ وفيس ەشكىمنىڭ جوباسىنا جيەندىك جاسامايدى. ونەرتاپقىش كەلىپ يدەياسىن ايتسا بولدى، ءبىز ول ۇسىنعان اقپاراتتىڭ ەشقايدا تارامايتىنىنا، ءوزىنىڭ كەلىسىمىنسىز پايدالانباۋعا كەپىلدىك بەرەمىز. سول پرينتسيپپەن ينۆەستور ىزدەيمىز. بىزدەگى عىلىمعا ءدال وسى كوپىر جەتپەي تۇر قازىر. مۇنداي وفيستەر ا ق ش پەن جاپونيادا كوپ. ايگىلى «كرەمنيي القابىندا» ، گارۆارد سياقتى ۇزدىك ۋنيۆەرسيتەتتەر جانىندا وسىنداي وفيستەر بار» ، - دەيدى دامير.
ونەرتاپقىش ازىرگە ەشبىر جوباسىنا پاتەنت الماپتى. بۇل ىسكە ويىنداعى وفيستى اشقاننان كەيىن مىقتاپ كىرىسپەكشى «قازىر ونەرتاپقىشتاردىڭ كۇيى «جالعىزدىڭ ءۇنى، جاياۋدىڭ شاڭى شىقپاس» دەگەن ماتەلمەن ۇندەس. قارجىنىڭ ءبارى پيارى مىقتى نەمەسە تىرەگى مىقتى جوبالارعا كەتىپ جاتىر. بۇل وفيستە زاڭگەردەن بولەك ەكونوميستەر دە، مەنەدجەرلەر دە بولۋى ءتيىس. ويتكەنى، جوبانى ىسكە اسىرۋ ءۇشىن ءتۇرلى ەسەپتەر مەن بولجامدار، ناسيحات پەن جارناما جۇمىستارى بىردەي ءجۇرۋى كەرەك» ، - دەدى ول ءسوز سوڭىندا.
ءوزى ايتپاعانمەن، ءداميردىڭ 15 جىل بويى ايگىلى NASA- دا ەرىكتى رەتىندە جۇمىس ىستەگەنىن الەۋمەتتىك جەلىدەگى مالىمەتتەرىنەن بىلدىك. سويتسەك، ول بالا كۇنىنەن عارىش الەمىنە ەرەكشە ىنتىق بولعان ەكەن. وزگە بالالار ويىنشىق جيناپ جۇرگەندە بۇل عارىش تۋرالى ەنتسيكلوپەديالاردى «كەمىرە» بەرگەن. عارىشكەر بولۋعا دەنساۋلىعى جاراماعاندىقتان، ءوز باعىن ونەرتابىس سالاسىندا سىناپ كورۋگە بەكىنگەن. دامير بەكبايەۆ يلون ماسكتان بولەك ايدىن ايىمبەتوۆپەن دە الەۋمەتتىك جەلى ارقىلى حات الماسىپ تۇرادى. 2018 -جىلى NASA ۇشىرعان InSight كەمەسى مارسقا كوپتەگەن ەرىكتىلەرمەن بىرگە ءداميردىڭ دە ەسىمى جازىلعان كرەمنيي ءچيپتى جەتكىزگەن بولاتىن. وسىلايشا، جاس ونەرتاپقىشتىڭ ءوزى عارىشقا اياق باسپاسا دا، ەسىمى « قىزىل عالامشارعا» جەتكەن.
اۆتور: ەسىمجان ناقتىباي