قاتەرلى ىسىكتىڭ نەدەن پايدا بولاتىنىن بىلسە، مەديتسينا ونىڭ ەمىن تابار ەدى - دارىگەر

None
None
الماتى. قازاقپارات - قاي مەملەكەتتە بولماسىن، ۇلت ساۋلىعى ماسەلەسىن قوزعاعاندا بالا دەنساۋلىعى ءبىر تابان جوعارى تۇراتىنى انىق. ۇرپاعىنىڭ ساۋلىعى ءۇشىن كەز كەلگەن بيلىك بار كۇشىن سالاتىنى بەلگىلى.

وسى ورايدا قازاقستاندا 2012-2016 -جىلدارعا ارنالعان ونكولوگيالىق كومەك مەملەكەتتىك باعدارلاماسى قابىلدانعان بولاتىن.

وسى ۋاقىت ارالىعىندا اتان تۇيەگە جۇك بولارداي اۋقىمدى ىستەر اتقارىلدى. الايدا بالالار ونكولوگياسى ماسەلەسىندە ءالى دە شەشىمىن تاپپاي كەلە جاتقان كۇردەلى ماسەلەلەر بارشىلىق. مەديتسينانىڭ وسى ءبىر كۇرمەۋى قيىن سالاسىن 20 جىلدان بەرى تىزگىندەپ كەلە جاتقان پەدياتريا جانە بالالار حيرۋرگياسى عىلىمي ورتالىعى بالالار ونكولوگياسى ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى، مەديتسينا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى، جوعارى ساناتتى دارىگەر باحرام مالىكايدار ۇلى جۇمادۋللايەۆ قازاقپارات تىلشىسىنە قاتەرلى دەرت تۋرالى ايتىپ بەردى.



باحرام جۇمادۋللايەۆ - بالالاردىڭ سوليدتى ىسىكتەرى مەن ليمفومالارىن ەمدەۋدىڭ بەكىتىلگەن العاشقى كلينيكالىق حاتتامالارىنىڭ اۆتورى، سۇيەك ىسىگىنە شالدىققان بالالاردىڭ بۋىندارىن ەڭ ءبىرىنشى رەت ونكولوگيالىق مودۋلدىك ەندوپروتەزدەۋ جۇيەسىن ەنگىزگەن مامان.

- 26 جىلدان بەرى وسى بالالار ونكولوگياسى سالاسىندا تەر توگىپ كەلە جاتىرسىز. مەديتسينا سالاسىن تاڭداۋعا نە تۇرتكى بولدى؟

- مەديتسيناعا ادام جايدان- جاي كەلمەيدى. ادام جانىنا اراشا تۇسكىسى كەلگەن، ماقساتى بيىك ادامدار كەلەدى. مەن دە مەكتەپ بىتىرگەن سوڭ تاڭداۋىم مەديتسيناعا ءتۇستى. وعان ەش وكىنبەيمىن. 1993 -جىلى س. اسفەندياروۆ اتىنداعى قازاق ۇلتتىق مەديتسينالىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پەدياتريا فاكۋلتەتىن ءبىتىردىم. وقۋ بىتىرگەن سوڭ العاشقى ەڭبەك جولىن بالالار ونكولوگى- حيرۋرگى، عىلىمي قىزمەتكەر رەتىندە باستادىم. 2004 -جىلدان باستاپ قازاق ونكولوگيا جانە راديولوگيا عىلىمي ينسيتۋتىنىڭ بالالار ونكولوگياسى بولىمىنە مەڭگەرۋشى بولىپ ورنالاستىم.

 2000 -جىلى «بالالاردىڭ سۇيەك ىسىگىن ەمدەۋدەگى پوليحيميوتەراپيا» تاقىرىبىندا كانديداتتىق ديسسەرتاتسيامدى قورعادىم. 2006 -جىلى «قازاقستان رەسپۋبليكاسى دەنساۋلىق ساقتاۋ ءىسىىنىڭ ۇزدىگى» توسبەلگىسىمەن ماراپاتتالدىم. 2013 -جىلدان بەرى وسى ورتالىقتا ەڭبەك ەتىپ كەلەمىن. 2018 -جىلى «ق ر ونكوگەماتولوگيالىق قىزمەتىنە - 25 جىل» مەرەيلى توسبەلگىسىمەن ماراپاتتالدىم.

null

- باحرام اعا، وسىدان 20-30 جىل بۇرىن قاتەرلى دەرت دەگەن ءسوزدى اراگىدىك ەستيتىنبىز. قازىر ءار ادامنىڭ اينالاسىنداعى تىم بولماسا ءبىر ادامنان وسى دەرت تۋرالى قۇلاعىمىز شالىپ قالادى. بۇل نەمەن بايلانىستى؟ بۇرىنىراقتا نەگە راك اۋرۋلارى سيرەك كەزدەسەتىن؟ قازىر ول جيىلەپ كەتتى مە؟

- قازىر بالالار ونكولوگياسى تۋرالى اقپارات كوپتەپ ايتىلىپ جاتىر. ب ا ق بەتتەرىنەن دە، الەۋمەتتىك جەلىدەن دە ءجيى ەستيمىز. بۇرىن مۇندايدى كوپ ەستىمەگەنسىزدەر. 1960 -جىلدارعا دەيىن مەديتسينادا نەگىزگى پروبلەما ينفەكتسيالىق، جۇقپالى اۋرۋلار بولاتىن. ءتىپتى ەپيدەميالار بولدى. بۇكىل مەديتسينانىڭ كۇشى عىلىمي تۇرعىدان دا، كلينيكالىق تۇرعىدان دا سول اۋرۋدى جەڭۋگە جۇمىلدىرىلدى. قازىرگى زاماندا مەديتسينا جۇقپالى اۋرۋلاردى جەڭدى. ءار ينفەكسيانى قانداي قوزدىرعىش تۋعىزاتىنى بەلگىلى بولدى. مەديتسينا سونىڭ جاۋابىن تاپتى. جۇقپالى اۋرۋلاردى جەڭگەن سوڭ ونكولوگيا كوزگە تۇسە باستادى. ەندى قازىر باسقا اۋرۋلار جوق سياقتى. بۇكىل جەر شارى وسى قاۋىپتى دەرتتى جەڭۋگە ۇمتىلعان. ال، مەديتسينا شىن مانىندە ونىڭ شىعۋ سەبەپتەرىن تابا الماي وتىر. تابىلعان جاعدايدا ادامدار راكتان تولىق ايىعار ەدى.

- قازاقستاندا وسى اتى جامان دەرتكە شالدىققان بالالاردىڭ سانى قانشا؟

- نەگىزىندە ەلىمىزدە جىل سايىن قاتەرلى ىسىككە 30 مىڭعا جۋىق ادام شالدىعادى. سونىڭ 600-گە جۋىعى - بالالار. ياعني، ۇلكەندەرگە قاراعاندا بالالاردا قاتەرلى ىسىك سالىستىرمالى تۇردە سيرەك كەزدەسەدى. 18 جاسقا دەيىنگى بالالاردا قاتەرلى ىسىك سانى قاتەرسىز ىسىكتەرگە قاراعاندا 10 ەسەگە دەيىن از. سوعان قاراماستان، قاتەرلى ىسىك - بالالار ءولىمىنىڭ نەگىزگى سەبەپتەرىنىڭ ءبىرى. دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمىنىڭ اقپاراتى بويىنشا، قازىرگى تاڭدا بالالاردىڭ قاتەرلى ىسىك اۋرۋى سەبەبىنەن كوز جۇمۋى - كەزدەيسوق وقيعالاردان كەيىن ەكىنشى ورىندا تۇر.

- الەمدىك ستاتيستيستيكا نە دەيدى؟

 - ا ق ش، ەۋروپا ەلدەرىندە بالالار قاتەرلى ىسىگى 100 مىڭ بالاعا شاققاندا 15-16 بالادا كەزدەسەدى. رەسەيدە - 10-12، بەلارۋستە - 14-15، تۇركيادا - 11-12، قازاقستاندا - 10-12 بالادا كەزدەسەدى. بالالار قاتەرلى ىسىگى ۇلكەندەردە كەزدەسەتىن قاتەرلى ىسىككە قاراعاندا باسقاشا. بالالاردا ساركومالار (سۇيەكتىڭ، جۇمساق ءتىننىڭ، بۇيرەك، كوز، جىنىستىق بەزدەردىڭ، ميدىڭ، باۋىردىڭ قاتەرلى ىسىگى جانە گەموبلاستوزدار، ليمفومالار، لەيكوزدار) باسىم، ال ۇلكەندەردە كەزدەسەتىن ەپيتەلييلى ىسىكتەر (راك) بالالاردا وتە سيرەك دەۋگە بولادى.

null

كەيبىر قاتەرلى ىسىك بالالاردا تۋابىتتى جانە تۇقىم قۋالايتىن ىسىك تۇرلەرى دە جوق ەمەس، مىسالى رەتينوبلاستوما (كوزدىڭ قاتەرلى ىسىگى) % 40 شاماسىندا تۇقىممەن بەرىلەدى. ۇلكەندەردە كەزدەسەتىن قاتەرلى ىسىكتەر - جۇتقىنشاق، اسقازان، وكپە، ءسۇت بەزى جانە دە باسقا قاتەرلى ىسىكتەر بالالاردا كەزدەسپەيدى، ءبىراق تا كازۋيستيكالىق جاعدايلار بولۋى مۇمكىن (وتە سيرەك كەزدەسۋى مۇمكىن).

- ونكولوگيالىق اۋرۋلار - وركەنيەتتىڭ اۋرۋى دەپ ءجيى ايتىلادى. ونىڭ پايدا بولۋىنا ىقپال ەتەتىن قانداي فاكتورلار بار؟ اسىرەسە، وسى اۋرۋلاردىڭ بالالاردا ءجيى پايدا بولۋى نەمەن بايلانىستى؟

 - جوعارىداي ايتقانىمداي، عىلىم ونىڭ سەبەبىن ءالى تاپ باسىپ انىقتاعان جوق. دەگەنمەن، بىرنەشە عىلىمي گيپوتەزا بار. ونىڭ ءبىرى - حيميالىق، فيزيكالىق، بيولوگيالىق فاكتورلاردىڭ اسەرىنەن دەنەدەگى زات الماسۋدىڭ بۇزىلۋى ىسىكتىڭ پايدا بولۋىنا مۇمكىندىك تۋعىزۋى مۇمكىن. ەكىنشىدەن، ۆيرۋستىڭ اسەرىنەن جاسۋشالاردىڭ ۇرىقتىق جانە گەندىك قاسيەتتەرى بۇزىلىپ، ىسىك پايدا بولۋى مۇمكىن. ۇشىنشىدەن، ۇرىق دۇرىس تۇزىلمەگەندىكتەن ءتىننىڭ قاتەرلى ىسىككە اۋىسۋى ىقتيمال. تورتىنشىدەن، كانتسەروگەندى فاكتورلاردىڭ، يوندالعان رادياتسيانىڭ اسەرىنەن، بالالارداعى ەمبريونالدى تىندەردىڭ بۇزىلۋىنان قاتەرلى ىسىك پايدا بولۋى مۇمكىن.

null

مىسالى، بالالارداعى قارقىندى ءوسىپ كەلە جاتقان تىننەن قاتەرلى ىسىك پايدا بولۋى مۇمكىن. ايتالىق، جاسوسپىرىمدەردە سۇيەكتىڭ قاتەرلى ىسىگى، قىز بالالاردا جىنىستىق اعزالاردىڭ قاتەرلى ىسىكتىڭ كوبىرەك كەزدەسۋى، كىشكەنتاي بالالارادا جۇيكە جۇيەسىنىڭ، بۇيرەك، باۋىر قاتەرلى ىسىگىنىڭ كوبىرەك كەزدەسۋى سودان. سونىمەن قاتار، كانسەروگەندى زاتتار پلاتسەنتا ارقىلى انادان بالاعا ءوتۋى مۇمكىن. ونىڭ اسەرى سىرتتاي جانە ىشتەي بەرىلۋى ىقتيمال. سىرتتاي اسەرى - جۇكتىلىكتىڭ العاشقى ايلارىندا، ياعني ەمبريوگەنەز كەزىندە كانسەروگەندى زاتتاردىڭ اسەر ەتۋى جانە اتالىق نەمەسە انالىق ۇرىق جاساۋشالارىنىڭ مۋتاتسياعا ءتۇسۋى - ىشتەن تۋاتىن كەمىستىكتەر مەن ىسىكتەردىڭ پايدا بولۋىنا اكەلۋى مۇمكىن. ىشتەي اسەرى - رادياتسيالىق جانە كانسەروگەندىك زاتتاردىڭ انادان بالاعا پلاتسەنتا ارقىلى بەرىلۋى نەمەسە ىسىك جاسۋشالارىنىڭ بالاعا پلاتسەنتا ارقىلى اناسىنىڭ قانىنان ءوتۋى.

null

ال، ەندى جالپى تەحنولوگيانىڭ دامۋى ناتيجەسىندە وسى اۋرۋلار قانات جايدى دەگەن گيپوتەزا دا بار. بۇرىن تاماق ءنارلى، تابيعي تازا بولاتىن بولسا، قازىر تاماقتار حيميالىق تاسىلدەرمەن دايىندالىپ، كوكونىستەر مەن جەر قۇنارسىزدانىپ بارادى. قازىر ولاردىڭ بارلىعىن حيميالىق ەلەمەنتتەردى قولدانا وتىرىپ وسىرۋگە بولادى. بىلايشا ايتقاندا، گەندىك ينجەنەريانىڭ ىقپالى دەسەك تە بولادى. ادام وزىنە قاجەتتى دارۋمەن مەن مينەرالداردى تولىققاندى الا الماي جاتىر.

- اتا- انالارعا قانداي جاعدايدا مۇقيات بولۋ كەرەك؟ العاشقى بەلگىلەرىن قالاي انىقتاۋعا بولادى؟

 - بالالارداعى قاتەرلى ىسىكتى دەر كەزىندە انىقتاۋ - قيىن ماسەلەلەردىڭ ءبىرى. سەبەبى كوپتەگەن ىسىكتەر ىشتەن تۋا پايدا بولادى، ولاردىڭ باسىم كوپشىلىگى كوزگە تۇسپەيتىن جەردە ورنالاسادى (باس سۇيەگى ىشىندە - ميدا، ءىش قۋىسى مەن ونىڭ ارتقى بولىگىندە - باۋىردا، بۇيرەكتە، بۇيرەك ءۇستى بەزىندە، كەۋدە قۋىسىندا جانە تاعى باسقا). وعان ءسابيدىڭ اۋرۋىنا بايلانىستى شاعىمدانا المايتىنىن قوسساق - مۇنىڭ ءبارى بالاداعى ىسىكتى ۋاقىتىندا انىقتاۋ وتە كۇردەلى ماسەلە ەكەنىن كورسەتەدى. مامانداردىڭ تۇجىرىمى بويىنشا، قاتەرلى ىسىك اۋرۋىن العاشقى ساتىسىندا انىقتاۋ جانە ەرتە ەم تاسىلدەرىن قولدانۋ - تولىق ايىعۋدىڭ نەگىزگى سەبەبى.

null

 وكىنىشكە قاراي، بالالار ونكولوگياسىنىڭ تاجىريبەسىندە اۋرۋ بالالاردىڭ كوپشىلىگى مامانداندىرىلعان اۋرۋحاناعا ىسىكتىڭ 3-4 ساتىلارىندا كەلەدى. اۋرۋدىڭ العاشقى ساتىسىندا ونكولوگيالىق اۋرۋحاناعا دەر كەزىندە تۇسەتىن بالالار سانى 10 پايىزدان اسپايدى. ال، نەگىزگى اگرەسسيۆتىك ەمەس ەم تاسىلدەرى وسى اۋرۋدىڭ 1-ساتىسىندا ۋاقىتىلى قولدانىلسا، بالانىڭ تولىق جازىلىپ كەتۋ مۇمكىندىگى - 100 پايىز. ال 2- ساتىدا اۋرۋدى ەمدەۋ - 4 ەسە، 3- ساتىدا - 6 ەسە، 4- ساتىدا - 10 جانە ودان دا كوپ ەسە كوبەيۋى مۇمكىن جانە ەمنىڭ ناتيجەسى دە ەداۋىر تومەن بولادى. اتا- انالار عانا ەمەس، كوپتەگەن دارىگەرلەر دە بالالاردا قاتەرلى ىسىك دەرتى جوق دەپ بەيقام جۇرە بەرەدى. بۇل بەيقامدىق ۇلكەن وكىنىشكە اپارادى.

بارلىق قاتەرلى ىسىككە ءتان جالپى باستاپقى بەلگىلەر - تابەتتىڭ ناشارلاۋى، سونىمەن بىرگە بالانىڭ ارىقتاپ كەتۋى، تەرى قاباتىنىڭ بوزدانۋى، دەنە قىزۋىنىڭ تۇسىنىكسىز كوتەرىلە بەرۋى، كوڭىل- كۇيدىڭ ناشارلاۋى، تەز شارشاۋ، جىلاعىشتىق، ۇيقىنىڭ بۇزىلۋى، ويىنعا ىنتاسىنىڭ ازايۋى. اتا- انالار، بىرىنشىدەن، بۇل اۋرۋدىڭ باسقا اۋرۋ تۇرلەرى سەكىلدى (مىسالى، ينفەكتسيا اۋرۋىنىڭ باستاپقى بەلگىلەرىنە ۇقساس) بەلگى بەرەتىنىن ەستە ۇستاعانى ءلازىم. ەكىنشىدەن، بالا اۋرىرسىنسا، نەمەسە جۇمساق تىندە، ىشتە جانە اعزانىڭ باسقا ءبىر جەرلەرىندە ىسىك بايقالسا، ول ىسىك اۋىرمايتىن بولسا دا، تەز ارادا دارىگەر مامانعا قارالۋ كەرەك.

null

- بالالاردى ايتپاعاننىڭ وزىندە، ەرەسەكتەردى قاتەرلى ىسىك دەرتىنەن ەمدەۋ وڭاي ەمەس. ەندەشە، بالالاردى بۇل دەرتپەن ەمدەگەندە قانداي ءادىس- تاسىلگە جۇگىنەسىزدەر؟

- ەمدەۋ ۇلكەندەردە دە قولدانىلاتىن ءۇش تاسىلمەن جۇرگىزىلەدى. ولار: حيرۋرگيالىق (وتا جاساۋ ارقىلى ىسىكتى الۋ)، حيمياتەراپيالىق (ناتيجەسى جوعارى حيميالىق دارىلەرمەن ەمدەۋ) جانە ساۋلەمەن ەمدەۋ. ارينە، ەمدەۋ ادىستەرى ىسىكتىڭ تۇرىنە بايلانىستى. ەگەر ىسىك ليمفوما نەمەسە لەيكوز اۋرۋى بولسا، وندا ىسىككە قارسى ارنايى دارىمەن /حيميوتەراپيا/ جانە ساۋلەمەن ەمدەۋ ادىستەرى قولدانىلادى. ەگەر ىسىك باسقا تىندەردەن شىقسا، وندا وتا امالى دا قوسىلادى، ياعني، ەم كەشەندى بولۋى كەرەك - وتا، حيميوتەراپيا، ساۋلەمەن ەمدەۋ.

- سۇحباتىڭىزعا راحمەت!

اۆتور: گۇلميرا عوسمانالي

سوڭعى جاڭالىقتار