الەمدەگى ەڭ الىپ اعاش

None
None
نۇر-سۇلتان. قازاقپارات - سەكۆويا اعاشى - ەڭ بيىك جانە ەڭ ۇزاق ءومىر ءسۇرۋشى اعاش (ولار 4000 جىل جانە ودان دا كوپ).

ول سولتۇستىك امەريكادا وسەدى. بۇل اعاشتاردى امەريكالىقتار تەك XIX عاسىردا عانا تاپتى. 1833 -جىلى لەونارد سەررا نيەۆادا تاۋلارىندا بيىكتىگى ءجۇز مەترلىك اعاشتى كەزدەستىرىپ، ول جايىندا كىتاپ جازادى. ءبىراق، كىتاپ ەشكىمدى قىزىقتىرمادى، وقىرماندار اۆتوردىڭ قيال عاجايىپ الەمى دەپ قابىلدادى. ءبىراقتا ارادان جيىرما جىل وتكەننەن كەيىن، بۇل جەرلەرگە التىن ىزدەستىرۋشىلەر كەلەدى. داۋد ەسىمدى جىگىت جارالانعان ايۋدى قۋىپ ءجۇرىپ، ۇلكەن قورعان سەكىلدى تۇرعان اعاشقا تاپ بولادى. اڭشى قايتىپ كەلىپ، تاڭعالارلىق اعاشتاردى كورگەنىن ايتقاندا وعان جولداستارى كۇلەدى، ەشكىم ونىڭ سوزىنە سەنگىسى كەلمەيدى.

سودان كەيىن داۋد قۋلىق جاساپ، ۇلكەن ايۋدى ولتىرگەنىن ايتادى. وسى كەزدە بارلىق اڭشى ورمانعا جۇگىرىپ بارىپ، ايۋدى كورمەكشى بولعاندا الىپ اعاشتاردى كەزدەستىرەدى. ادامدار ونىڭ قاسىندا قۇمىرسقالارداي بولىپ كورىنەدى. بۇل كورىنىس تاڭعاجايىپ ەدى. سول ۋاقىتتان بەرى بۇكىل امەريكا عالامات اعاشتاردىڭ بار ەكەنىنە سەندى، بارلىعى سەكۆويانى ىزدەستىرە باستادى.


بارلىعى 72 اعاش تۇقىمى تابىلدى. ولاردىڭ ءارقايسى «ەسكى باكالاۆر»، «ءۇش اپالى- ءسىڭلىلى»، «شاحتەردىڭ ساياباعى»، سونداي-اق «شاباندوزعا كىرە الاتىن قىل- قىبىر اعاشتار»، «اتپەن ءجۇرۋ مەكتەبى» ت. ب دەپ اتالدى. وندا جازۋشى مارك تۆەننىڭ ەسىمىمەن اتالعان سەكۆويا اعاشى بار.

قازىرگى تاڭدا بۇل ايماقتى شارۋاشىلىققا اينالدىرعىس كەلگەن كاسىپكەرلەر باقشالاردى ساتىپ الىپ، تۋريستەرگە ساياحات رەتىندە ۇسىنىپ، اقشا تابۋعا كىرىسكەن. ول جەردەن جىلقى ۆاگونى ەركىن ءجۇرىپ بارا جاتقان كولىكتەگى تۋننەل كەسكىنىن كورۋگە بولادى. بۇل تۋننەل قازىر دە بار. جەرگە ءقازىر اسفالت توسەلىپ، اۆتوكولىكتەر جۇرەدى. ادەتتە، قابىعى جوق اعاشتار ءولىپ كەتەدى.

حانتەر سميت ءبىر رەت سەكۆويانىڭ ماڭىنان ۇلكەن ساڭىلاۋ تاپتى. ول ورماندا ءورت شىققان كەزدە پايدا بولعان. ءورت 35 مەترلىك توردى ورتەپ جىبەرگەن. سميت سول جانعان قۋىستى تاماشالاپ، سول جەرگە قونىستانىپ الادى. وسىلايشا، ول ءۇش جىل بويى ءوزىنىڭ تەڭدەسى جوق پاتەرىنە يە بولدى. ءبىراق بىردە قاتتى داۋىل سوعادى. اڭشى ساڭىراۋقۇلاق سياقتى قۋىسقا تىعىلىپ العان بولاتىن. سوڭعى مىڭجىلدىقتا بولماعان داۋىلدان كوپتەگەن اعاشتار قۇلاپ جاتتى. ال، سەكۆويا اعاشى قۇلاماي اڭشىعا تامىرىنىڭ تەرەڭدىگىنەن حابار بەردى.

جاڭا اعاشتار وتە سيرەك كەزدەسەدى. الايدى كوپ جىل ءومىر سۇرگەن بۇل اعاشتاردىڭ ءشىرىپ، جوق بولعانىن ەشكىم كورگەن ەمەس. كاليفورنيا شتاتىنداعى ۇلتتىق پاركتىڭ باستى ورمانشىسى روسس: «ەشكىم سەكۆويانىڭ كوپ جىل ءومىر ءسۇرىپ، وزدىگىنەن ولگەنىن كورگەن ەمەس. تەك، جەرگە قۇلاپ، ءشىرىپ جوق بولعانى دەمەسەڭىز. ءتىپتى ونىڭ ءوزى، تابيعي اپاتتان قۇلاعان بولاتىن»، - دەگەن.

تاريح دەرەكتەرى بويىنشا، ۆيكينگتەردىڭ قايىقتارى امەريكانىڭ جاعالاۋىنا جەتكەندە، بۇل اعاش تۇرعان بولاتىن. كولۋمب كەزەڭىندە ول وتە مىقتى بولعان ەكەن. امەريكاداعى مۇراجايدا اعاشتى دوڭگەلەتىپ كەسىلگەن كەسكىندەرى ساقتاۋلى. وندا اعاشتىڭ ساقينالارىنان ونىڭ قانشالىقتى كوپ جىل ءومىر سۇرگەنىن بىلۋگە بولادى. ونىڭ ءاربىر ساقيناسىنا ا ق ش تاريحي وقيعالارى جازىلعان. ءاربىر قوڭىراۋ قۇراما شتاتتارىنىڭ ومىرىندە ورىن العان كۇندەر مەن وقيعالاردى بەلگىلەيدى. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، وسى اعاشتىڭ كوزى، ونىڭ ۇلىلىعى مەن جاسى، ادامدارعا قۇرمەتپەن قاراۋىن تالاپ ەتەدى.

وكىنىشكە وراي، اعاشتى ەلەكتر ارالارىمەن كەسىپ، كەيدە ءتىپتى ديناميتپەن جاراتىن كەزدەرى ءجيى ورىن الۋدا. «الەمدىك اعاشتىڭ» دەنەسىنەن ويىپ جاسالعان تۇيىندەر تۋريستەردىڭ كومەگىمەن وڭاي ساتىلادى.


سوڭعى جاڭالىقتار