قازاقستانداعى پرەزيدەنت سايلاۋى جايلى الەمدىك ب ا ق نە جازىپ جاتىر
ۇلى بريتانيا - «South Front»
«South Front» اناليتيكالىق پورتالى 10 -ماۋسىمدا «قازاقستانداعى بيلىكتىڭ اۋىسۋى: توقايەۆ پرەزيدەنتتىك سايلاۋدا جەڭىپ شىقتى» («Transition of power in Kazakhstan: Tokayev wins presidential election» ) دەگەن ماقالا جاريالاپ، ەلىمىزدەگى سايلاۋ پروتسەسى جايلى بىلاي دەيدى:
«قازاقستان قازىرگى تاڭدا ورتالىق ازياداعى ەڭ تابىستى مەملەكەت سانالادى. سەبەبى، ەلدىڭ وزىندىك ونەركاسىپتىك قۋاتى مەن دەربەس ەكونوميكاسى بار. ەلدەگى ساياسي جانە الەۋمەتتىك احۋال تۇراقتى. ايماقتاعى باسقا مەملەكەتتەرگە قاراعاندا تەرروريزم قاۋپى تومەن. 2000 -جىلدارى قازاقستاننىڭ تۇراقتىلىعى مەن گۇلدەنۋى نەگىزىنەن نازاربايەۆتىڭ ساياساتىنىڭ ارقاسىندا بەكىگەنىن اتاپ ءوتۋ كەرەك»، - دەيدى ماقالا اۆتورى.
ۇلى بريتانيالىق باسپا ءسوز قۇرالى ماقالاسىندا «توقايەۆ نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ سىرتقى ساياساتتاعى باعىتىن جالعاستىراتىنىن مالىمدەگەن بولاتىن»، - دەپ اتاپ وتەدى.
ا ق ش - «The Washington Times»
«The Washington Times» گازەتى 2019 -جىلدىڭ 6 -ماۋسىمىندا «قازاقستانداعى سايلاۋ ءوڭىردى ىلگەرىلەتۋگە كومەكتەسە الاتىنىن» ("An election in Kazakhstan could help a region advance") بىلايشا بايانداعان:
«ورتاازيالىق ۇلت - قازاقستان جەكسەنبى كۇنى پرەزيدەنتتىك سايلاۋ وتكىزەدى. كونستيتۋتسياعا سايكەس، ونى پارلامەنتتىڭ جوعارعى پالاتاسىنىڭ بۇرىنعى سپيكەرى قاسىم- جومارت توقايەۆ اۋىستىردى. كەز كەلگەن كۇمانگە قاراماستان، بۇل سايلاۋ قازاق حالقى مەن ءوڭىر ءۇشىن تاريحي مۇمكىندىك ەكەنى انىق. قازاقستان تاۋەلسىزدىك العان ساتتەن باستاپ بىرتە- بىرتە ساياسي جانە ەكونوميكالىق رەفورمالارعا ۇدايى جىلجىپ كەلەدى. ساياسي تۇرعىدا شەگىنىپ بارا جاتقان رەسەي مەن ۋكرايناداعى الەۋمەتتىك پروبلەمالارعا قاراعاندا قازاقستاننىڭ جاعدايى جايلى. البەتتە، جەكسەنبىدە وتەتىن سايلاۋ قازاقستاننىڭ پروبلەمالارىنا نۇكتە قويا سالماس. ءبىراق، ەلدىڭ وزگەرۋىنە سەپ بولارى ايقىن»، - دەيدى الەمدىك دەڭگەيدەگى ايگىلى باسىلىم.
فرانسيا - «Le Figaro»
«قازاقستانداعى پرەزيدەنت سايلاۋىندا قانداي ماسەلەلەر وزەكتى بولۋى مۇمكىن؟» («Quels enjeux pour les élections présidentielles au Kazakhstan؟»). فرانسيالىق باسىلىم قازاقستانداعى سايلاۋ جايلى وسى سۇراققا جاۋاپ ىزدەپتى.
«قازاقستانداعى ەلەكتورالدى پروتسەسس فرانسيانىڭ عانا ەمەس، بۇكىل ەۋروپا وداعىنىڭ مۇددەسىن ءبىر جاناپ وتەرى ءسوزسىز. سەبەبى، بۇل ەلدىڭ اۋماعى الەمدە توعىزىنشى ورىندا، ەكىنشىدەن، پوستسوۆەتتىڭ ەلدەردىڭ ىشىندە ەكونوميكاسى قارىشتاعان الدىڭعى قاتارلى مەملەكەت. ۇشىنشىدەن، بۇل ەل ەكونوميكاسى دامىعان 40 مەملەكەتتىڭ ىشىنە كىرەدى. الەمدەگى مۇناي مەن مەتالل تۇرلەرىن شەتەلگە تاسىمالدايدى. ۋران ءوندىرۋ بويىنشا كوشباسشى. قازاقستاننىڭ ەكونوميالىق مۇمكىندىكتەرى ايماقتا ىقپال جۇرگىزۋگە جەتىپ جاتىر»، - دەپ جازادى فرانسۋز باسىلىمى.
گەرمانيا - Deutsche Welle
گەرمانيالىق «Deutsche Wellە» اگەنتىگى دە ەلىمىزدەگى سايلاۋ ناۋقانىن نازاردان تىس قالدىرماپتى. «قازاقستانداعى تاريحي سايلاۋ دەموكراتيانىڭ ءيىسىن ۇدەتە ءتۇستى» («Historic Kazakhstan election sparks hope for a taste of democracy») اتتى ماقالادا سايلاۋداعى كانديتاتتار اراسىنداعى باستى ۇمىتكەر قاسىم-جومارت توقايەۆ ەكەنى اتالىپ وتكەن.
«ول بيلىكتەگى ەڭ جوعارى لاۋازىمداردا بولدى. سىرتقى ىستەر ءمينيسترى، پرەمەر- مينيستر، سەنات سپيكەرى قىزمەتتەرىن اتقاردى. توقايەۆ قازاقستاننىڭ وتپەلى كەزەڭىندە نازاربايەۆتىڭ ساياسي مۇراسىن جالعاستىراتىن بولادى. ول قازاقتىڭ جەتەكشى پارتياسىنىڭ اتىنان سىنعا ءتۇستى. نازاربايەۆ بۇدان بۇرىن توقايەۆتىڭ «ەلدەگى ەڭ جوعارعى لاۋازىمعا لايىقتى تۇلعا» ەكەنىن ايتقان بولاتىن. سوۆەت وداعى قۇلاعاننان كەيىن نازاربايەۆ قازاقستاندى باسقارىپ كەلە جاتىر. ول - پوستسوۆەتتىك ەلدەردىڭ ىشىندە ءوز لاۋازىمىن قالدىرىپ كەتىپ بارا جاتقان جالعىز كوشباسشى»، - دەپ جازادى نەمىس باسىلىمى.
رەسەي - «موسكوۆسكي سەنتر كارنەگي»
ال رەسەيلىك «موسكوۆسكي سەنتر كارنەگي» باسپا ءسوز قۇرالىنىڭ 10 -ماۋسىمدا جاريالانعان «رەجيمنىڭ دەپەرسوناليزاتسياسى. توقايەۆتىڭ قازاقستانى قانداي بولماق» اتتى ماقالاسىندا قازاقستان مەن وزبەكستانداعى بيلىكتىڭ اۋىسۋى سالىستىرا جازىلعان.
«قازاقستاننىڭ ەرەكشەلىگى مىنادا: نۇرسۇلتان نازاربايەۆ ءوز قالاۋىمەن ورنىنان كەتىپ، دەن سياوپين جانە لي كۋان يۋمەن ءبىر قاتارعا جايعاستى. نازاربايەۆتىڭ جەتەكشىلىگى كەزىندە قازاقستان مۇنايدان تۇسكەن قاراجاتتى ءتيىمدى تۇردە پايدالانا وتىرىپ، ەكونوميكالىق جاڭعىرۋ جولىنان ءوتتى. ەلگە ءبىرشاما ءىرى ينۆەستورلار كەلىپ، سولاردىڭ سالىعىنىڭ ارقاسىندا ۇلتتىق قورعا ءبىراز قاراجات اۋدارىلىپ جاتىر.
رەسەيلىك باسىلىم پرەزيدەنت بولعان قاسىم- جومارت توقايەۆ تاجىريبەلى ديپلومات رەتىندە ەلدىڭ سىرتقى ساياساتىن جالعاستىرىپ، ەل ىشىندەگى ماسەلەلەر پرەمەر-مينيسترگە جۇكتەلەتىنىن بايان ەتەدى.
ا ق ش - «The Spectator»
ا ق ش-تاعى «The Spectator» باسىلىمى 8 -ماۋسىمدا «سايلاۋ الدىنداعى قاربالاس جانە نۇر-سۇلتانداعى كەش» («Election fever and party favors in Nur-Sultan») اتتى ماقالادا قازاقستان امەريكانىڭ جاقىن وداقتاسى ەكەنىن اتاپ وتەدى.
«جەكسەنبىدە قازاقستاندا كوپتەن كۇتكەن پرەزيدەنت سايلاۋى وتەدى. قازاقستان - گەوستراتەگيالىق تۇرعىدا ايماقتىق دەرجاۆا ءارى ا ق ش- تىڭ جاقىن وداقتاسى. تاۋەلسىزدىك العاننان باستاپ پوستسوۆەتتىك مەملەكەت ساياسي جانە ەكونوميكالىق تۇرعىدا بارىنشا جاڭعىرۋدى كوزدەدى. قازاقستاننىڭ ا ق ش-تاعى ەلشىسى ەرجان قازىحانوۆ وسى اپتادا قازاقستانداعى سايلاۋ «ارىپتەستەرىمىزگە ءبىزدىڭ ۇلت رەتىندە قانشالىقتى العا جىلجىعانىمىزدى» كورسەتەتىنىن جازدى»، - دەلىنگەن ماقالادا.
قىتايلىق اقپارات اگەنتتىگى 8 -ماۋسىمدا «قازاقستانداعى سايلاۋ ايماقتىڭ دامۋى ءۇشىن ماڭىزدى» اتتى ماقالا جاريا ەتتى. وندا توقايەۆتىڭ ساياسي بايگەدە وزگە كانديداتتاردان گورى مۇمكىندىگى مول دەگەن ساراپشىلاردىڭ پىكىرى كەلتىرىلگەن. ساياسات تانۋشىلاردىڭ پىكىرىنشە، قاسىم-جومارت توقايەۆ جەمقورلىقپەن ءتيىمدى كۇرەسە الادى.
«توقايەۆ تۋرالى ءسوز قوزعاعان كەزدە كوپتەگەن ساراپشىلار قازاقستاننىڭ سىرتقى ساياسي باعدارى بۇرىنعىشا قالاتىنىن، ايماقتاعى وزگە ساياسي ويىنشىلارمەن دوستىق قارىم- قاتىناستى قۇرۋ قاعيداتتارىنا ادالدىق تانىتاتىنىن ايتادى. توقايەۆ بۇدان بۇرىن دا تۇڭعىش پرەزيدەنتتىڭ جولىمەن جۇرەتىنىن ءمالىم ەتكەن ەدى. ياعني، ىشكى ساياساتپەن بىرگە، سىرتقى ساياساتتا دا ساباقتاستىق ساقتالادى»، - دەپ جازادى قىتايلىق باسىلىم.
وڭتۇستىك كورەيانىڭ باسىلىمىندا دا قازاقستانداعى سايلاۋ جايلى «يادرولىق قارۋدان دەموكراتياعا» («From nukes toward democracy») اتتى ماقالاسى جارىققا شىققان.
«سايلاۋدىڭ تاعى ءبىرى اسپەكتى - ەلەكتورالدى پروتسەستىڭ ادىلدىگى مەن باسەكەگە قابىلەتتىلىگىن ارتتىرۋعا دەگەن مۇمكىندىك. قازىرگى ۋاقىتتا ورتالىق ازياداعى دەموكراتيالىق ينستيتۋتتار دامي باستادى. وسىنى ەسكەرسەك، قازاقستاننىڭ بۇل باعىتتاعى قادامىنا تەك قولداۋ بىلدىرۋگە بولادى. قازاقستاننىڭ قازىرگى پرەزيدەنتى قاسىم- جومارت توقايەۆ سايلاۋدىڭ ترانسپارەنتتى جانە قاجەتتى ستاندارتتاردىڭ بارىنە ساي بولاتىنىنا ۋادە بەردى. وسى ۋادە ۋاقىتتىڭ سىنىنا شىداس بەرە مە؟ بۇل وپپوزيتسيانىڭ ەشقانداي كەدەرگىسىز جۇمىس ىستەۋىنە بايلانىستى بولادى. ماسەلەن، وپپوزيتسيا اتىنان سىنعا ءتۇسىپ وتىرعان ءامىرجان قوسانوۆ باسقا كانديداتتارمەن بىردەي دەڭگەيدە باسىم داۋىسقا يە بولۋ ءۇشىن اشىق تۇردە ناۋقان جۇرگىزىپ جاتىر»، - دەيدى كورەيالىق باسىلىم.
ا ق ش - «The Las Vegas Sun»
ا ق ش-تىڭ تاعى ءبىر باسىلىمى قازاقستانداعى سايلاۋدان ەكى كۇن بۇرىن دا قازاقستانداعى جاڭالىقتاردى بەرىپ وتىرعان. ماسەلەن، «قازاقستان - جىبەك جولىنان جوعارى تەحنولوگيالى اۆتوماگيسترالگە دەيىن» اتتى ماقالادا («Kazakhstan، from the silk road to the high-tech highway») قازاقستاندىقتاردىڭ جەكسەنبىدە سايلاۋعا باراتىنى جازىلعان.
«ءوزىنىڭ سۇحباتتارىنىڭ بىرىندە قاسىم-جومارت توقايەۆ قورشاعان ورتاعا، اسىرەسە كاسپي تەڭىزىنە - الەمدەگى ىشكى ەڭ ءىرى سۋ قويمالارىنىڭ بىرىنە ماڭىز بەرەتىنىن جەتكىزگەن ەدى. ول تەڭىز مۇناي ىزدەۋ جولىنداعى بۇرعىلاۋ سالدارىنان ءبىرشاما جاپا شەككەن. ءتىپتى توقايەۆ قورشاعان ورتا مينيسترلىگىن قۇرۋدى ايتىپ قالعان ەدى.
توقايەۆ وسى سايلاۋدا كوپ داۋىسقا يە بولعانىمەن، ءوزىنىڭ التى قارسىلاسىنىڭ تاراپىنان تارتىستى باسەكەگە كەز بولارى انىق. ماسەلەن، ونىڭ قارسىلاستارىنىڭ ىشىندە كوممۋنيستىك كوزقاراستاعى ساياساتكەر مەن شاعىن بيزنەستىڭ مۇددەسىن قورعايتىن ايەل ۇمىتكەر بار. سىرت كوزبەن قاراساق، قازاقستانداعى سايلاۋعا ايەل ادامنىڭ ءتۇسىپ وتىرعانى - ول جاقتا گەندەرلىك تەڭدىكتىڭ ورناي باستاعانىن بىلدىرسە كەرەك»، - دەلىنگەن ماقالادا.
«The Las Vegas Sun» قازاقستاننىڭ قازىرگى تاڭدا گەوگرافيالىق تۇرعىدا ورنالاسۋىنىڭ وزىندىك كەدەرگىلەرى دە بارىن اتاپ وتەدى.
«مەملەكەتتىڭ اۋماعى بۇكىل باتىس ەۋروپادان ۇلكەن. ال حالقىنىڭ سانى بار-جوعى 18 ميلليون. ول جەرى بويىنشا الەمدە توعىزىنشى ورىن الاتىن مەملەكەت. تەڭىزگە تىكە شىعار جولى جوق. قازاقستان بەس مەملەكەتپەن - وزبەكستان، قىرعىز رەسپۋبليكاسى، تۇرىكمەنستان، قىتاي جانە رەسەيمەن شەكتەسەدى. قازاقستاندى باسقارۋ - ديپلوماتيالىق شەبەرلىكتى تالاپ ەتەدى»، - دەيدى ماقالا اۆتورى.
تۇركيالىق گازەت «قازاقستان تاريحي سايلاۋعا دايىندىق ۇستىندە» («Kazakistan tarihi seçime hazırlanıyor») ماقالاسىمەن ەلىمىزدەگى سايلاۋ پروتسەسىن قامتىپ وتكەن.
«نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ باسشىلىعىمەن قازاقستان ۇلكەن جەتىستىكتەرگە قول جەتكىزدى. كەدەيلىك دەڭگەيى ون ەسە تومەندەپ، حالىقتىڭ تابىسى توعىز ەسە ءوستى. ەگەر تاۋەلسىزدىكتىڭ العاشقى جىلدارىندا قازاقستان تۋرالى «بۇل مەملەكەت ۇزاققا بارمايدى» دەگەن جورامالدار بولسا، بۇگىندە قازاقستان الەمنىڭ ەڭ دامىعان 50 ەلىنىڭ قاتارىنا ەندى. جاڭا استانا سالىندى. مىنە، وسىنداي ساتتە نازاربايەۆ ءوز قالاۋى بويىنشا پرەزيدەنت قىزمەتىن تاستاپ، «ەلباسى» ، ياعني «ۇلت كوشباسشى» اتاعىن الدى. «تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ نەگىزىن قالاۋشى رەتىندە بيلىكتىڭ جاڭا بۋىنى باسشىلارىنىڭ بيلىككە كەلۋىن قامتاماسىز ەتۋدى - ءوزىمنىڭ مىندەتىم كورەمىن» دەگەن ءسوزى نازاردان تىس قالعان جوق»، - دەيدى ماقالا اۆتورى.
تۇركيالىق گازەت ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ وتستاۆكاعا كەتۋى ەلدىڭ اكىمشىلىك جانە كونستيتۋتسيالىق جۇيەسى تۇرعىسىنان تاعى ءبىر ناقتى فاكتىنى انىقتاپ بەرگەنىن جازادى.
«قازاقستان تاۋەلسىز مەملەكەتتىڭ قالىپتاسۋىمەن قاتار، ءوز قۇرىلىمىندا كوپتەگەن سالالاردا - ساياساتتان ديپلوماتياعا دەيىن، ەكونوميكادان ونەرگە دەيىن تاۋەلسىزدىك جىلدارى دايارلانعان كادرلاردى قالىپتاستىردى. ارينە، توقايەۆ - 9 -ماۋسىمداعى پرەزيدەنتتىك سايلاۋدا باستى فاۆوريت»، - دەلىنگەن ماقالادا.
جاپونيا - «Nikkei Asian Review»
«Nikkei Asian Review» اقپاراتتىق اگەنتتىگى 6 -ماۋسىمدا جاريالاعان «ەurasian integration tops Kazakhstan election campaign» ماقالاسىندا بۇل سايلاۋدا نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ كانديدات بولىپ تۇسپەيتىنىن جازادى.
«قازاقستانداعى پرەزيدەنتتىك سايلاۋ ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداقتاعى دەباتتاردى دا ءبىر جاققا شىعارۋى كەرەك. ەاەو - پوستسوۆەتتىك رەسپۋبليكالاردىڭ توبى. ساراپشىلاردىڭ ەسەپتەۋىنشە، نازاربايەۆتىڭ اتالعان ەكونوميكالىق وداققا ءتوراعا بولىپ سايلانۋى - ساياسي ينتەگراتسياعا جول اشادى»، - دەيدى جاپوندىق باسىلىم.
اعىلشىن- تۇرىك تىلىندەگى - «United World International»
تاۋەلسىز اعىلشىن ءتىلدى «United World International» تالداۋ ورتالىعى 2019 -جىلدىڭ 9 -ماۋسىمىندا «قازاقستانداعى سايلاۋ: ەۋرازياداعى گەوساياسي بالانستى ساقتاۋ» تاقىرىبىمەن («ەlections in Kazakhstan: maintaining geopolitical balance in Eurasia» ) شىققان ماقالادا قازاقستانعا ورتالىق ازياداعى ەڭ دامىعان مەملەكەت رەتىندە باعا بەرىلەدى.
«قازاقستان ءوزىنىڭ پروبلەمالارىنا قاراماستان، ايتارلىقتاي جوعارى ەكونوميكالىق تابىسقا جەتىپ، ەۋرازيانىڭ قۋاتتى ويىنشىلارىنىڭ بىرىنە اينالدى. بۇل ەڭ الدىمەن، نازاربايەۆتىڭ ەڭبەگى ەكەنىن اتاپ وتكەن دۇرىس.
سىرتقى ساياساتقا كەلەر بولساق، بۇل رەتتە توقايەۆتىڭ باستى مىندەتى - قازاقستاننىڭ سىرتقى ساياساتتاعى نەگىزگى باعىت-باعدارىن راستاپ، ەۋرازيالىق ويىن الاڭىندا بالانستى ساقتاۋ بولارى انىق. بيلىكتىڭ كەزەڭ- كەزەڭمەن اۋىسىمىن ەسەپكە الا وتىرىپ، توقايەۆ ەۋرازيالىق ينتەگراتسياعا دەن قويىپ، ايماقتاعى رەسەي، قىتاي سەكىلدى ويىنشىلارمەن دوستىق قارىم- قاتىناستى ساقتايدى. ا ق ش جانە ەۋروپامەن ءىس جۇرگىزەدى»، - دەلىنگەن ماقالادا.
رەسەي - روسسيسكايا گازەتا
قازاقستانداعى سايلاۋ «روسسييسكايا گازەتا» باسىلىمىنىڭ «نازاربايەۆتان كەيىنگى ەكىنشى. قازاقستانداعى پرەزيدەنت سايلاۋى» ماقالاسىنا مۇرىندىق بولىپ وتىر. رەسەيلىك گازەتتە بۇل جولى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ تۇڭعىش رەت سايلاۋعا قاتىسپاعانى جازىلادى.
«حالىقارالىق بايقاۋشىلاردىڭ مويىنداۋىمەن سايلاۋ پروتسەسى بارىنشا ۇلگىلى تارتىپتە وتكەن. ازاماتتاردىڭ سايلاۋعا قاتىسۋ بەلسەندىلىگى دە جوعارى. سايلاۋ ۋچاسكەلەرى اشىلعاننان باستاپ 9 ساعاتتىڭ ىشىندە حالىقتىڭ 65 پايىزى داۋىسىن بەرىپ ۇلگەردى. سايلاۋعا دەگەن وسىناۋ قىزىعۋشىلىقتىڭ سەبەبى دە بەلگىلى - بۇل جولعى سايلاۋ بۇرىنعىدان ەرەكشە. ماسەلەن، كانديداتتاردىڭ وسىنشا كوپ بولۋى قازاق سايلاۋىندا ءبىرىنشى رەت تىركەلدى. سونداي-اق، سايلاۋعا ءبىرىنشى رەت ايەل كانديدات قاتىستى. ۇلتتىق وپپوزيتسيانىڭ وكىلى دە باعىن سىناۋدا»، - دەپ جازادى «روسسييسكايا گازەتا».