سۇلۋبايدىڭ ءانى - عالىم جايلىباي
نۇرسۇلتان نازاربايەۆ
... باسىندا ماۋەسى جوق قۋ قايىڭنىڭ،
جىگىتكە پايداسى جوق ۋايىمنىڭ.
سان جەردىڭ ءدامىن تاتىپ،
سۋىن ءىشتىم -
بىلمەيمىن قايدا الارىن قۇدايىمنىڭ.
قايقايا شاپقان قاراگەر،
قايىرىلار ما ەكەن قايران ەل.
سۇلۋباي ساپى ۇلى
... اۋىلىم كوشىپ كەلسە دە،
باۋىرىم كوشىپ كەلسە دە،
ادال اسىن بەرسە دە،
جايىرىم كوشىپ كەلمەيدى- اۋ!
جاركەن بودەش
1. كىلت
ۇلىتاۋىمنىڭ ۇلارى امان با،
ءور التايىمنىڭ قىرانى امان با.
حالدەرىڭ نەشىك،
مىنا زاماندا -
ۇلى دالانىڭ ۇلانى امان با؟
ۇشقاندا جۇرتتىڭ جان الەمى ايعا،
ىزدەمەس بولار سانالى ەر پايدا.
سۇڭعىلا شايىر سۇلۋباي ايتقان
قايقايا شاپقان قاراگەر قايدا؟
وتكەننىڭ كوردىك جازا،
قىسپاعىن،
ۇلى دالا ەلى - عاجاپ ۇستانىم.
وزىڭنەن باسقا تۇگىم جوق مەنىڭ -
سەن امان بولشى، قازاقستانىم!
2. تەمىرقازىق
ەرتىستىڭ ارعى بەتى، بەرگى بەتى،
بۇل دا ءبىر شەجىرەمنىڭ شەرلى بەتى.
زار مۇڭعا تولعان كەزدە توستاعانىڭ -
الدىڭدا اق سويلەيتىن كەلدى رەتى.
زار مۇڭعا تولعان شىعار توستاعانىڭ،
ءيا، سولاي ءومىر دەگەن...
قوش، قاراعىم.
قاس- قاعىم دۇنيەنىڭ دۇرمەگىندە -
قوشتاعىن مەيلى مەنى،
قوشتاماعىن
ەرتىستىڭ بەرگى جاعى،
ارعى جاعى،
انانىڭ ەمەس- ەمىس تاڭعى زارى.
اسىل كىم ات جالىندا اتويلاعان -
عاسىردىڭ قويناۋىندا قالدى ءبارى...
ويلاساڭ باتادى ەكەن جانعا، اعاتاي،
ءور التاي،
سۇلۋ ىلە،
تارباعاتاي.
...ءبىر تايلاق كوشكەن سايىن بوس كەلەتىن -
تاعدىردىڭ تاپانشاسى بار ما، اعاتاي؟
باسىنان قاراتاۋدىڭ كوش اعىلدى،
جاناردان جاقۇتىڭدى تاسا قىلدى.
ءوتتىڭ بە
ءور اعىستى ءبىر وزەننەن -
كەتتىڭ بە
قوسقا تاستاپ قوساعىڭدى؟
باسىندا ءور التايدىڭ بۇلتى قالىڭ،
ۇشا الماي قاناتىمنان قىرقىلامىن.
قىرقىسپاي دۇشپانىممەن قىرىن تارتسام -
جىرتىستاي ءوڭىپ كەتكەن جىرتىلامىن.
تاۋ اسىپ تاعدىر كەشكەن تىلسىم ەلى،
الىنار كۇن تۋا ما ءبىر شىدەرى؟
ىلەنىڭ تولقىندارى تورىققاندا
تارلان تاۋ تارباعاتاي كۇرسىنەدى.
ءور التاي!
تاۋپىق بەرسىن قىرانىڭا،
جۇرتىمنىڭ مۇڭى ىلىنسە مۇنارىڭا.
كوز جاسىم قاناس كولدەي مولدىرەدى -
قازاقتىڭ زارى جەتىپ قۇلاعىما.
جۇگى اۋىر قاسىرەتتىڭ ماڭگى باتپان،
بۇرقاسىن باسىلماسا - ءار كۇن اقپان.
ارىسى ازاپ كەشىپ اردا جۇرتتىڭ -
داۋىسى تالىپ جەتتى ارعى جاقتان.
...
3. سۇلۋبايدىڭ ءانى
...جانىم دا قايتا جانشىلدى،
ءۇزىلىپ قالعان ءان سىندى -
تەربەلىپ تۇرعان قايىقتا،
التى دا تاسپا، بۇزاۋ ءتىس -
توبىلعى ساپتى قامشىمدى
توپقا ۇستاپ كىرسەم ايىپ پا؟
تاعدىرىم مەنىڭ تالايلى،
قاراعان باسى قارايدى.
سەمسەرىن سەرتپەن قايرادى ەر.
بەلدەۋگە بەدەۋ بايلادى ەل؛
«...قايقايا شاپقان قاراگەر،
قايىرىلار ما ەكەن قايران ەل».
قياعا قونار قىز قاشان،
ۇياعا قونار ۇل قاشان؟
سونى ويلاپ، جۇرەك، سىزداساڭ،
سونى ويلاپ كوڭىل مۇزداساڭ:
«... سايالى بۇلاق، كوك جاساڭ
كورەمىز ەلدى، ءبىز قاشان؟!»
سۇڭعىلا ەردىڭ سىنىنداي،
سىربازدىڭ شەرتكەن سىرىنداي.
ون ەكى ءورىم بۇرىمداي،
تۇلپارعا لايىق تۇعىرداي:
«...شىڭگىلدىڭ ءمولدىر سۋىنداي،
دەپ سالعان ءانىم - سۇلۋباي»
***
وزەكتەن اقتارىلسا ولەڭ كوشى،
جەردەگى اققۋ- قۇستىڭ كولەڭكەسى.
مۇڭىمداي مۇنار تاۋدان مۇنارتادى -
سۇلۋباي - جان ولكەسى،
ءان ەركەسى.
بۇل دا ءبىر تۇما بۇلاق،
جىگىتكە ارمان.
تاريحتىڭ قويناۋىندا تۇنىپ قالعان.
سۇيەكتى سىرقىراتىپ سۇمدىق ءانى -
قۇلىنداي شىڭعىرادى قۇرىقتالعان.
اۋەلەپ ءالسىن- ءالسىن ءالدي ءۇنى،
قازاقتىڭ ەسكە تۇسەر سان كۇيىگى.
تۋىمداي جانىمداعى جەلبىرەگەن -
سۇلۋباي - سۇڭقار قانات ءان بيىگى.
«...قايقايا شاپقان قاراگەر،
قايىرىلار ما ەكەن قايران ەل» .
قالدىرماي قالتىراعان قاراشاعا،
اق تاڭدا تۇسسەم دەپ ەم اراشاعا.
...ۇرەيدە ۇركىپ قالعان ۇركەردەي ەل -
تۇل ۇيگە تۋ بايلاعان جاراسا ما؟
شىندىقتىڭ ارتىپ- اق تۇر شىن قادىرى،
تاۋ- تاستى جارىپ وتكەن جىر تامىرى.
جارق ەتتى قارا كوڭىلىم جارىق ىزدەپ -
ساڭق ەتتى سۇلۋبايدىڭ سۇڭقار ءۇنى:
«...باسىندا ماۋەسى جوق قۋ قايىڭنىڭ،
جىگىتكە پايداسى جوق ۋايىمنىڭ.
سان جەردىڭ ءدامىن تاتىپ،
سۋىن ءىشتىم،
بىلمەيتىن قايدا الارىن قۇدايىمنىڭ.
«...قايقايا شاپقان قاراگەر،
قايىرىلار ما ەكەن قايران ەل».
الدىڭدى وراپ تاعى قۇم بورادى،
ۋاقىتتىڭ جەگى جەلى جىندانادى.
شىلدەدە ساياسىنا سايعاق تۇرماس -
قۋ قايىڭ ماۋەسى جوق تۇل بولادى.
كوپ جىلقىم كوكالالى شاپقان كەرى،
ارقىراپ ارىسىمنىڭ اقتاڭگەرى.
قۋ قايىڭ ماۋەسى جوق...
سايا دەمە -
ەسكى كۇن ەستەن كەتپەس شاقتان بەرى.
كوڭىلىمنىڭ قالقاتايدا ءبىر الاڭى.
مۇنار تاۋ مۇنارتادى مۇنارالى.
...بايتالى بايعۇس ەلدىڭ سۋالادى
قۋ قايىڭ قۋراپ قالعان قۋارادى.
ءبارى دە تاعدىرىڭنىڭ تالايىنان،
اق تاڭنىڭ ارمان ساۋدىڭ ارايىنان.
باسىندا ماۋەسى جوق قۋ قايىڭنىڭ -
سايا ىزدەپ اۋرە بولما ماڭايىنان.
«...قايقايا شاپقان قاراگەر،
قايىرىلار ما ەكەن قايران ەل» .
سايرامكول،
ساۋىر،
سايقان سايراڭداعان،
قولىڭدا قايقى قىلىش، قايران بابام.
باسىندا ماۋەسى جوق قۋ قايىڭدى
قۇدايىم، كەزىكتىردىڭ قايدان ماعان؟
قازانداي توڭكەرىلىپ توڭىرەگىم،
اق، قارا اراسىندا - ءومىر، ءولىم...
...باسىندا ماۋەسى جوق قۋ قايىڭعا
تاپ بولدى قالاي عانا كەرۋەنىم؟
كۇتتىرمەي قايىرىلاتىن تامام ەلدى،
قايقايا شاپقان جانە قاراگەردى.
...ماۋەسىز سول قايىڭدى قوپارام دا
كەپتىرىپ قوبىز جاساپ الام ەندى:
«...شىڭگىلدىڭ ءمولدىر سۋىنداي،
دەپ سالعان ءانىم - سۇلۋباي» .
***
قايتەيىن قارىنداستان مەن ايىرىلعام،
ۇستىندە كوك تەڭىزدىڭ سەڭ ايىرىلعان.
قوبىزىم قۋ قايىڭنان زارلاتايىن:
كۇيى ەدى اسان قايعى «ەل ايىرىلعان»
ءار ىشەگى شەردە مە ەكەن،
زاردا ما ەكەن،
سوناۋ قۇس،
قىران با ەكەن،
قارعا ما ەكەن.
...بۋىرشىن،
سارىسۇمبە،
بۋرىلتوعاي -
اينالدىم، التىن التاي - اردا مەكەن.
...تۇسىمدە التاي تاۋدان ارشا اپ ءجۇرمىن،
ارشامدى كوتەرە الماي شارشاپ ءجۇرمىن.
مىناۋ كۇي «ەل ايىرىلعان،
نەگە ايىرىلعان -
بىرلىگىن بايتاعىمنىڭ اڭساپ ءجۇرمىن.
باسىندا ءور التايدىڭ مۇنارى بار،
ماڭدايدا ماڭگى جانار شىراعى بار.
قوينىندا ۇلارى بار،
بۇلاعى بار -
موينىندا قاراگەردىڭ تۇمارى بار.
بۇل دۇنيە داۋىل دەسىن،
قۇيىن دەسىن،
وسى كۇي ءبىر ويىمدى تۇيىندەسىن.
... قايتەيىن، قۋ قويىڭنان قوبىز شاپتىم،
التايدىڭ اسقار باسى يىلمەسىن!
«... قاسقايا شاپقان قاراكەر،
قايىرىلار ما ەكەن قايران ەل؟ «.
4. ەسكىرمەگەن ەكى اڭىز
1
الماعايىپ زاماندا،
ارمان قانات بولا الا ما ادامعا؟
... قازىنالى قاريا سوزدەن قوپارعان -
ءبىر- ەر اڭىز سارعايماي ءجۇر سانامدا.
باق پەن سورى - بەس ەلى،
بۇلاعاي كۇن بۇلتپەن بىرگە كوشەدى.
قايران دا قايران، بابالار:
قايقايا شاپقان قاراگەر،
شالقايا تارتقان قارا نار -
ءالى دە ءتىرى - دەسەدى،
قازاقتىڭ جۇرتى كوشەلى.
قارا ورماننىڭ قازىعى،
جالعىزىمنىڭ جانعا ءدارۋ جالبىزى.
«...بۋىرشىننىڭ بۇتا شاينار ازۋى -
بيدايىقتىڭ كول جايقاعان جالعىزى»
التاي تاۋدىڭ جاڭعىراتىن جار- قۇزى،
كونەرمەگەن كونە ءسوزدىڭ قالدى ءىزى:
التىن وردا ءبۇلىنىپ،
بەرەكە حان ولگەندە،
قازاق تاعى شەرمەندە:
مايقى ءبيدىڭ ۇرپاعى
اسان قايعى ابىزىم -
تاڭداي قاققان دەسەدى التاي تاۋىن كورگەندە.
تاۋاريحتان تاپقان ءىز،
سولاي دەيدى بىزگە جەتكەن تەكتى اڭىز.
- ۇجماق ەكەن،
بولەك اۋەن، سازى بار.
جان جاراسى جازىلار.
التى اي قىسى،
سوسىن التى اي جازى بار؛
- التىن مەكەن التاي بولسىن! - دەپتى ابىز.
كورگەن ادام بالايتۇعىن ىرىمعا،
سول التايدىڭ ارمان جەتپەس شىڭىندا.
التىن سيراق،
گاۋھار تۇمسىق،
كوك قانات -
التاي - دەگەن ءبىر قارا قۇس،
الىپ قۇس،
ونى كورسەڭ كوردىم دەي بەر، جارىق ءتۇس...
سونداي اڭىز ەستىپ ەدىم بۇرىندا،
قۇداي سۇيگەن قۇل كورەدى عۇمىردا...
الگى الىپ قۇس ەلەس بەرەر كەزەڭدە،
تولقىن بىتكەن تۋلاپ اعىپ وزەندە،
كۇن كۇركىرەپ،
ناجاعايى شاتىرلاپ -
بۇل ولكەگە باق پەن باقىت جاقىنداپ -
بار وسىنداي ءسوز ەلدە...
جاراتقاننىڭ شەبەرى،
جىلقى بىتكەن تەرىسكەيگە ورەدى.
قاناتىنان جاقۇت ساۋلاپ سۇڭقاردىڭ.
تۇياعىنان التىن ىرشىپ تۇلپاردىڭ.
ءبارىن كوزىڭ كورەدى،
كيەلى قۇس ەلەس بەردى، سەبەبى...
التاي قۇسى ءبىر كورىنىپ قايتادى،
سولاي دەيدى:
تاۋى،
تاسى،
بايتاعى،
سوڭىنان ەل ىرىس- قۇتقا
كەنەلىپ
تىنىشتىققا بولەنىپ،
ورەن بىتكەن ءومىر ءانىن ايتادى.
ەلتىگەنمىن كوڭىلىمنىڭ حوشىمەن،
ەستي سالا كەرۋەننىڭ كوشىنەن.
اينالايىن،
سىزگە ايتۋعا اسىقتىم -
قۇس جايلى اڭىز تامام بولسىن وسىمەن.
ءىى
تىرلىككە تاعدىر سالسا قارا قۇلىپ،
كوشكە ەرمەي كوكتەي سالىپ قالادى جۇرت.
الاعاي دا بۇلاعاي كۇن تۋعاندا -
التايدىڭ اسقار باسىن شالادى بۇلت.
قىسىلساڭ دوس دەگەنىڭ سىرت اينالار،
ىلەسپەي كەرۋەنگە ءبىر تاي قالار.
ءتۇسى دە زامانىڭنىڭ سۇرقاي بولار -
التايدىڭ التىن باسىن بۇلت اينالار...
ەل- جۇرتتىڭ كۇيىس تاپپاي كۇيى مۇلدەم،
قالارسىڭ سەن دە اداسىپ ۇيىرىڭنەن.
جاعاعا شىعىپ قالعان قايىڭدايسىڭ -
زامانا قىسقان كەزدە بۇيىرىڭنەن.
كوك قانات،
گاۋھار تۇمسىق قۇسىمەنەن،
بوپ كىرگەن ءبىر اڭىز بار تۇسىمە ولەڭ.
...التايدا اق بۇلتتاردى جارىپ شىعىپ -
اقبوز ات ازىناعان،
كىسىنەگەن.
ۇمىتقان قۋانىشىن،
كۇلكىسىن دە،
زاماننىڭ الماعايىپ جۇرتى ىشىندە.
...ماڭدايى جارقىرايدى جارىقتىقتىڭ -
اقبوز ات ارقىرايدى بۇلت ىشىندە.
تالقىسىن تاعدىرىنىڭ توسىپ الىپ،
اڭىزدى اقيقاتقا قوسىپ الىپ:
...جۇلدىزداي اعىپ وتكەن اقبوز اتتى
- ەكى رەت كورگەن- دەيدى،
وسى حالىق.
تىرلىگىڭ تىرەلسە دە قايقى اسۋعا،
اڭىزدى: «جالعان ءسوز» دەپ،
ايتاسىڭ با؟
...بىرەۋى - ەر جانىبەك زامانىندا،
ەكىنشى - وسپان باتىر ايقاسىندا.
اقبوز ات كەتكەن ەكەن ەلەس بەرىپ،
بەل مە ەدىك،
بەلەڭ بە ەدىك،
بەلەس پە ەدىك.
...اڭىزى اڭىراتار الا تاڭنان -
كونەرمەس كونە كۇننەن كوپ ەستەلىك.
***
باعزى سوزدەر - باعدارشام باعىما كىل،
نە شارا بار بەرگەن سوڭ،
ءتاڭىر ءامىر.
التىن سيراق الىپ قۇس ەلەس بەرىپ -
ارقىراسىن، اقبوز ات، تاعى دا ءبىر!
اعام قالدى،
قارىنداس،
دوسىم قالدى
كوپ ىركىلىپ...
كورىنبەي كوشىم قالدى.
التاي قۇسى،
اقبوز ات
حوش، امان بول -
كونەرمەگەن كونە ءسوز ەسىمدى الدى...
«...بىلعارى بەلبەۋ، بۇراڭ بەل،
بۇرىلار ما ەكەن ءبىزدىڭ ەل» .
20 - عاسىر. شەرۋشى قىلاڭ باتىردىڭ اقتىق كۇيى
...قىلاڭ باتىردى اقتىڭ اسكەرى
قولعا ءتۇسىرىپ اتۋعا بۇيىرعاندا،
سوڭعى تىلەگىم دەپ، كۇي تارتىپتى.
ونى كوزى كورگەندەر: «شەرۋشى قىلاڭ
باتىردىڭ باسىن الارداعى
كۇيى» دەپ ەل اراسىنا تاراتقان.
...التاي جاقتا سول جولى
قاسقىر جيدەك قاسارىپ،
تاۋتوبىلعى كوزىنەن تارام- تارام جاس اعىپ.
دومبىرا ايتىپ تاڭعا زار:
تارتىلىپتى ارنالار
ۇلار شۋلاپ،
يت ۇلىپ،
قارقىلداپتى قارعالار.
اجال جەتىپ، السا ءولىم،
بىرەۋگە اڭىز، ەرتەگى.
قىلاڭ باتىر بار شەرىن
وسى كۇيمەن شەرتەدى.
جەتكەن جەرىڭ وسى دا
دۇنيە- جالعان بولعاسىن،
تاعدىرىڭدى شەشەدى جالعىز ءتۇيىر قورعاسىن.
شەرۋشى قىلاڭ باتىردىڭ جاۋعا يگىزبەي ءور باسىن،
ون ءتورت بۋناق،
ەگىز ىشەك قۋ قاراعاي تولعاسىن:
...قالىڭ دۇشپان كەلگەندە،
كوك سۇڭگىسىن وڭگەرگەن،
جالعىزبىن دەپ قاراماي.
مەن دە بولدىم شەرمەندە،
قوشتاسايىن سەندەرمەن
اي، زامان- اي، زامان- اي.
التى قانات ورداڭىز،
مەن ولسەم دە تۇل بولماس.
بەرىپ كەتتىم سەندەرگە -
تۋعان جەردى قورعاڭىز،
ۇرپاقتارىڭ قۇل بولماس،
سەنىپ كەتتىم ەرلەرگە!
سەن دە وتەرسىڭ ءبىر كۇنى،
قارىنداستى زارلاتپاي.
ءاي، زار زامان،
تار زامان.
جاۋدىڭ ايان قۇلقىنى،
جەلدى كۇنگى قاڭباقتاي،
دۇنيە كىمنەن قالماعان؟ !
قايتەم، ەندى قايعىرىپ،
كەتتىم ارتقا قاراماي،
ءۇنىم جەتەر جاڭعىرىپ...
توعىزىمدا تاي ءمىنىپ،
توپقا تۇسكەن كەزىمنەن -
دومبىرام باسى - قاراعاي،
سەن دە ەسەن بول، ماڭگىلىك!
قولعا ءتۇسىپ قالدىم با،
جاۋدى كورمەي جولداعى.
قانباي كەتتى- اۋ قۇمارىم.
اقتىق دەمى الدىندا،
وسىلاي ءبىر تولعادى -
قىلاڭ باتىر - قىرانىم!
...التاي جاقتا سول جولى
قاسقىرجيدەك قاسارىپ،
تاۋتوبىلعى كوزىنەن تارام- تارام جاس اعىپ.
دومبىرا ايتىپ تاڭعا زار؛
تارتىلىپتى ارنالار -
ۇلار شۋلاپ،
يت ۇلىپ،
قارقىلداپتى قارعالار.
كۇي بىتكەندە...
ءار جاعى...
ءاي، وبال- اق، وبال- اق،
دەنەسىز باس ءبىر سايدا بارا جاتتى دومالاپ.
6. سۇلۋباي شوقىسى
... قىتايدىڭ شىڭجاڭ ولكەسى،
التاي وڭىرىندەگى سۇلۋباي باتىر
وققا ۇشقان توبە كۇنى بۇگىنگە دەيىن
«سۇلۋباي شوقىسى» دەپ اتالادى .
... قارعىس اتقىر قارالى كۇن،
قارا كۇن،
ءالى كۇنگە اۋزىن تىرنار جارانىڭ.
بۇلعىن وزەن،
الاتوبە ماڭىندا -
سۇلۋبايدىڭ شوقىسى بار، قاراعىم.
تاۋ تۇلەتكەن تاۋ ۇلى،
اقىن بىتكەن ادامزاتتىڭ باۋىرى.
تاپ وسىندا وققا ۇشىپتى
جارىقتىق -
1944- ءتىڭ ءساۋىرى...
ەي، قارا كۇن،
قۇسا كۇن،
تۇلپارىمدى قانشا مارتە تۇسادىڭ؟
... بۇل شوقىدا رۋحى بار وسپاننىڭ -
اقتەكەنىڭ،
بۇركىتباي مەن مۇسانىڭ.
باتىر،
اقىن كورگەن ەمەس ۇساقتاپ،
قانات قاعىپ كوڭىلىنىڭ قۇسى اپپاق.
... ات جالىندا اجال قۇشقان ارىسىم -
وتىز جەتى - مۇشەل جاسىن قۇشاقتاپ.
ماڭايىنان وتە المايسىڭ مۇڭدانباي،
ءون بويىڭدى وكتەم ءبىر جەل ۇرعانداي.
سودان بەرى سۇلۋبايدىڭ شوقىسى -
ەن دالادا ەسكەرتكىش بوپ تۇرعانداي.
شۋىلدايدى قۇلاعىم،
جالعىز وقتان قالاي عانا قۇلادىڭ؟
... تۇياقتارىن تاس مۇجىگەن تۇلپارىم -
قاناتىنان قان ساۋلاعان قىرانىم!
بۇل ولكەنىڭ ءوزىنىڭ بار ولەڭى،
وسيەتىن ولەڭى ايتار ورەلى.
سۇلۋبايدىڭ شوقىسىنان قايتقاندا
سوڭىمىزدان قۋىپ جەتكەن ءان ەدى:
«... اتىمدى سۇلۋباي دەپ اكەم قويعان،
رۋىم جانتەكەيدەن ورتانى ويعان.
شىڭگىلدىڭ ءمولدىر سۋىنداي،
دەپ سالعان ءانىم - سۇلۋباي!
... استىمدا القوڭىرىم جەلمەدىڭ عوي،
قۇدايىم، سۇراعاندى بەرمەدىڭ عوي.
تالپىنىپ قانشا قانات قاقسام- داعى
قىسقا ءجىپ، كۇرمەۋىمە كەلمەدىڭ عوي.
قايقايا شاپقان قاراگەر،
قايىرىلار ما ەكەن قايران ەل؟ !»
7. 21 - عاسىر.
ۋاق جارمۇحامەد جىراۋدىڭ جايىردى جوقتاۋى
...انا جاقتا - اناسى،
مىنا جاقتا - بالاسى.
ساۋال تولعان ساناسى -
ەكى دۇنيە اراسى.
...الماتىنىڭ قالاسى -
قازاقتىڭ سوڭعى جىراۋى
جارمۇحامەد اسىلعا،
جيىرمانىڭ سوڭى،
جيىرما ءبىرىنشى عاسىردا -
باۋىر بوپ ەرگەن كەز ەدى،
ونى ءوزى دە سەزەدى.
جۇرەگىندە جان جىرى -
شىم- شىتىرىق تاعدىرى.
... كوپتەن كەزىكتىرمەپ ەم
تاپ وسىنداي ارلىنى.
ساعىنىش پا،
سەزىم بە،
كوزىن اشىپ كورگەنى.
جايىردى ايتقان كەزىمدە -
جايىلىپ سالا بەرگەنى:
مۇڭىن ايتىپ قايىڭعا،
اينالعانداي ەلەسكە:
«...تۋعان جەرىم - جايىردا،
جايىر الىس ەمەس پە؟
الاڭ، الاڭ، الاڭمىن
الاڭداسام نالارمىن.
قيىن ەكەن جالعاندا -
الاڭداۋى ادامنىڭ.
قاراشا تۇسپەي قار ۇرعان،
زامان مىناۋ تارىلعان.
مەندەي مۇڭلىق بار ما ەكەن -
عۇمىرى قاق جارىلعان...»
...قۋ تەرەكتەي قۋارعان، قوس جانارى سۋالعان،
جايىر جايىن ەستىگەم
جارمۇحامەد جىراۋدان.
كوڭىلىنە ساي قۇسى...
ەمەس ەدى جاي كىسى -
جايىردان دا اۋىرلاۋ ىشىندەگى قايعىسى.
سىرقات ءتانى سىقىرلاپ
جۇرە بەرەر پەندەنىڭ.
جانى قالىپ كەتكەندەي،
مايلى جايىر، سەندە ونىڭ...
قىزىل- جاسىل دۇنيە قىزۋىمەن اربايدى،
قارت جىراۋدىڭ بويىندا -
بار قاسىرەت،
بار قايعى.
توعىز تارام كوز جاسى
توعىز ساعات قۇرعاماي -
سىبىزعى بوپ سىڭسيدى،
قوبىز بولىپ زارلايدى.
... جايىر دەگەن قوڭىر عانا تاۋ ەدى،
تەربەپ تۇرعان اعىن سۋلار اۋەنى.
تارپاڭ مىنەز قۇلاندارى بار ەدى،
جانى جايساڭ ۇلاندارى بار ەدى.
قۇم كوشەتىن جيەگىنەن شاعىلدىڭ،
مۇڭ كوشەتىن ءار جاعىنان ساعىمنىڭ.
...تاۋ كوتەرگەن - تاستارىن دا ساعىندىم،
جەر كوتەرگەن اسپانىن دا ساعىندىم.
الاقاندا جاقىنى دا،
الىسى،
جايىر دەگەن - قوڭىر سالقىن تاۋ ءىشى.
بۇلاعىنىڭ جارقىراعان جانارى،
وزەنىنىڭ سارقىراعان داۋىسى.
ساعىنىشتىڭ قانشا اشسام دا ساندىعىن،
جازيرالى جايىردا ەكەن جان- نۇرىم.
قارا جولدا قارايادى كۇن سايىن،
قارا سۋداي قاق ايىرىلعان تاعدىرىم...
«...ساعىنىپ ءجۇرىپ ءبىر بارسام،
ءبىر بارسام ەمەس،
مىڭ بارسام -
باسىلار ما ەكەن زارىعىم،
اشىلار ما ەكەن قارىعىم.
شەكارا ءبولىپ تۇرسا دا -
جايىرىم كورەر جارىعىم» .
...داريعا- اي،
بۇل ءبىر وتكەن ءومىر ەدى،
ءومىر ولەڭ بولعاندا كوڭىل ەمى،
ساعىنىشىن سارناتىپ سامال جەلگە -
سوگىلەدى، قارت جىراۋ، توگىلەدى.
قاسيەتتى قازاقتىڭ قارا ولەڭى،
قيالارعا قاناتىن قاعار ەدى.
جايىردىڭ جالعىزىنداي جارمۇحامەد -
قايقايا شاپقان جىردىڭ قاراگەرى.
«...قايقايا شاپقان قاراگەر،
قايىرىلار ما ەكەن، قايران ەل؟ «
8. قايقايا
شاپقان قاراگەر
...قانشا ءسوز ايتتىم،
قانشا اڭىز،
جانىمىز - جالعىز قايىقتا.
سۇلۋباي ءانىن بارشامىز -
قوسىلىپ ايتساق ايىپ پا؟
ەسىڭە ساقتا،
سانالى ەر،
ءومىردىڭ جىرىن جازامىن.
...قاسقايا شاپقان قاراگەر -
قايران دا مەنىڭ، قازاعىم!
سان ويلار قالعان ىشىمدە،
تۇماداي ماڭگى تۇنادى.
ۇلتىڭنىڭ رۋحىن تۇسىرمە -
ۇلى دالانىڭ ۇلانى!
ءان بولىپ ۇشسا شەر- قۇسىم،
سەرتىندەي سەرپىل،
سەرىنىڭ!
...قايران دا مەنىڭ ەرتىسىم -
قايران دا مەنىڭ ەدىلىم!
جانىمنىڭ بىتپەس جاراسى،
ءبولىنىپ اتتەڭ،
قالعانى- اي...
كوزىمنىڭ اق پەن قاراسى -
قازاقتىڭ جۇرتى، قارعام- اي!
مولدىرەپ تۇرعان ءبىر تۇما -
قوسىلار وسى كەزەڭدە.
...ءۇش قيانداعى جۇرتىما
جەتىسۋ - جەتى وزەنگە.
مويىنعا تاعار ءانى - القا،
قىرانعا مەكەن قياسى.
...ساۋىرى تۇتاس سارىارقا،
التايدىڭ التىن ۇياسى.
قاسىرەت كورمەي كوپ سەندەر،
جينالىپ شىعىپ جولعا امان.
... ۇلى ساسكەدە جەتسەڭدەر -
ۇلىتاۋ بولىپ تولعانام.
ازابىن جولدىڭ كورسەڭدەر،
مەنەن دە كەتپەس قايعى، الاڭ.
...الا- تاڭمەنەن جەتسەڭدەر -
الاتاۋ بولىپ اينالام.
ارىلار سوندا بار مۇڭنان،
قازاقتىڭ جۇرتى، كيەلىم!
...ساۋلە بوپ شىقساڭ الدىمنان -
اق جايىق بولىپ سۇيەمىن.
بۇلبۇل بوپ تاڭدا سايرايمىن،
كوزىمنىڭ اققان جاسىمەن.
...قايراتىڭدى دا قايرايمىن،
قاراتاۋ قارا تاسىمەن.
بايتاققا بايلار بايراق ەر،
قاناتىن كوككە جايعان ەل.
«...قايقايا شاپقان قاراگەر،
قايىرىلار ما ەكەن، قايران ەل» .
سۇلۋباي ءانى سانامدا،
قاڭقۋ ءسوز ايتپا
قاڭعىرىپ...
قازاقتىڭ جۇرتى اماندا -
قازاقستانىم - ماڭگىلىك!
(تۋىندى قىسقارتىلىپ جاريالاندى)
اۆتورى: عالىم جايلىباي
***
عالىم جايلىباي - 1958 -جىلى قاراعاندى وبلىسى، جاڭاارقا اۋدانى، جەڭىس اۋىلىندا تۋعان. «جۇلدىز» جۋرنالىنىڭ پوەزيا ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى، «قازاق ادەبيەتى» گازەتى باس رەداكتورىنىڭ ورىنباسارى، «قازاق راديوسىنىڭ» باس رەداكتورى بولىپ قىزمەت ەتكەن.
2007 -جىلدان باستاپ قازاقستان جازۋشىلار وداعى باسقارماسى ءتوراعاسىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى.
حالىقارالىق «الاش» ادەبي سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى (1999). «ەرەن ەڭبەگى ءۇشىن» ، «تاۋەلسىزدىككە 10 جىل» مەدالدارىمەن ماراپاتتالعان. قازاق اقىندارى جىر ءمۇشايرالارىنىڭ بىرنەشە مارتە جەڭىمپازى. تۇركيانىڭ ساپانشا قالاسىندا وتكەن (2001) حالىقارالىق جىر مەرەكەسىندە «اقشام جۇلدىزى» ارنايى سىيلىعىن يەلەنگەن. رەسەي حالىقارالىق جازۋشىلار ۇيىمىنىڭ س. ەسەنين اتىنداعى التىن مەدالىنىڭ يەگەرى (2009). قۇرمەت وردەننىڭ يەگەرى(2011).