بيىل ماڭعىستاۋدىڭ مىڭ جىلدىعى تويلانباق

اقتاۋ. قازاقپارات - بيىل ماڭعىستاۋدىڭ مىڭ جىلدىعى تويلانادى، دەپ حابارلايدى قازاقپارات ءتىلشىسى.

بۇل تۋرالى وبلىس اكىمى ەرالى توعجانوۆ اكىمدىك شاراسىندا ايتتى.

«رۋحاني جاڭعىرۋ» باعدارلاماسى اياسىندا كيەلى ماڭعىستاۋدىڭ تاريحىن جۇيەلەۋگە شەتەلدىك عالىمداردىڭ قاتىسۋىمەن كەشەندى عىلىمي زەرتتەۋلەر، حالىقارالىق دەڭگەيدەگى ەكسپەديتسيالار ۇيىمداستىرىلدى.

ناتيجەسىندە تىڭ عىلىمي جاڭالىقتار اشىلىپ، ماڭعىستاۋ تاريحى سوناۋ ەنەوليت زامانىنان (ب. ز. د. 4 -جىلدىق)، ياعني 6000 جىلدىقتان باستاۋ العانى، ال ءبىزدىڭ زامانىمىزدىڭ 1000 -جىلىنان باستاپ تاريح بەتىندە تاريحي ماڭعىستاۋ (ماڭعىشلاق) اتاۋى پايدا بولعانى دالەلدەندى.

تاريحي زەرتتەۋلەرگە قاراعاندا، ماڭعىستاۋ جەرىن قولا (4-3 مىڭ جىل بۇرىن) جانە تەمىر (2,5-2 مىڭ جىل بۇرىن) داۋىرىنەن باستاپ كونە گرەك جانە پارسى جازبالارىنداعى داي- داحا، ماسساگەت، سارمات تايپالارى مەكەن ەتسە، انتيكالىق كەزەڭدە (ب. ز. د 2- ب. ز. 4 ع ع. ) حالىقتاردىڭ ۇلى كوشىنىڭ نەگىزگى قوزعاۋشىلارى بولعان الان، عۇن تايپالارى قونىس تەپكەن.

 

كەيىنگى ورتا عاسىرعا دەيىن ماڭعىستاۋ جەرى ۇلى جىبەك جولىنىڭ سولتۇستىك تارماعىندا ءىرى ترانزيتتىك ورتالىققا اينالىپ قىزىلقالا، كەتىكقالا قالالارى مەن ءۇستىرت بويىندا كەرۋەن- سارايلار بوي كوتەردى. ءدال وسى ۋاقىتتان كۇنى بۇگىنگە دەيىن ولكەمىزدە تۇركىتىلدەس وعىز، حازار، قىپشاق، نوعاي، تۇرىكمەن، قازاق تايپالارى كەزەڭ-كەزەڭىمەن مەكەن ەتكەن. مۇنىڭ بارلىعى ءبىر جىل التى اي ىشىندە 7 ەلدىڭ 70 كە جۋىق عالىمدارىنىڭ كەشەندى جۇمىستارىنىڭ ناتيجەسىندە ناقتىلاندى.

ماڭعىستاۋ مۇرالارىن زەرتتەۋگە ارنالعان حالىقارالىق ەكسپەديتسيا ناتيجەسىندە 5 جەراستى مەشىتى، 20 شىڭىراۋ-قۇدىقتار، 20 تاڭبالى تاستار انىقتالىپ، ارحەولوگيالىق قازبا جۇمىستارى جۇرگىزىلگەن. عالىمداردىڭ ەڭبەكتەرى فرانتسيا، ۇلىبريتانيا، تۇركيا، ازەربايجان، رەسەي باسىلىمدارىندا جارىق كوردى.

ايتا كەتسەك، ءوڭىردىڭ 1000 جىلدىعىن اتاپ ءوتۋ اياسىندا ۇلى جىبەك جولىنداعى التىنقازعان، قاراقاباق،  قىزىلقالا، كەتىكقالا قالاشىقتارىنا كەشەندى ارحەولوگيالىق قازبا جۇمىستارىن جۇرگىزۋ؛ جەر استى مەشىتتەرى مەن تاڭبالى تاستارىن زەرتتەۋ، وڭىردەگى ەسكەركىشتەر تۋرالى National Geographic جانە فرانسيالىق Pernel Media كومپانيالارىمەن دەرەكتى فيلمدەر ءتۇسىرۋ؛  قىزىلقالا قالاشىعىنىڭ يۋنەسكو-نىڭ الەمدىك مۇرالار تىزىمىنە ەنگىزۋ جۇمىستارى جالعاسپاق.