قولونەرشى كەڭەسى: اس-اۋقاتتى اعاش بۇيىمداردا ساقتاۋ كەرەك

قوستاناي. قازاقپارات - قازاق قولونەرىنىڭ جۇزدەگەن عاسىرلىق تاريحى بار دەسەك، ونى ۇنەمى قولدانىستا دامىتىپ كەلە جاتقان شەبەرلەر دە جەتەرلىك. سولاردىڭ ءبىرى - قوستانايدا تۇراتىن اعاش شەبەرى تاڭات باجاقوۆ.

قولونەرشى قازاقپارات تىلشىسىمەن بولعان سۇحباتتا ۇلتتىق بۇيىمدار جاساۋدىڭ ماڭىزى جانە ءادىس-تاسىلدەرىمەن ءبولىستى.

- تاريحشىلار قولونەردىڭ قازاق دالاسىنداعى ۇلى وركەنيەتتەردەن باستاۋ العانىن ايتادى. تۇرمىسقا ابدەن سىڭگەن سوڭ ۇرپاقتان ۇرپاققا جالعاسىپ كەتكەن. ۇستالىق ونەر اتادان بالاعا داريدى. ءوزىڭىز اعاش ونەرىن نەلىكتەن تاڭدادىڭىز؟

- «تاقىر جەرگە ءشوپ شىقپايدى» دەيدى قازاق. بۇل ونەرگە تىنباي ەڭبەكتەنۋمەن قوسا، بويداعى دارىننىڭ قاجەتتىلىگى سەزىلىپ تۇرادى. سوعان قاراپ قازاق ءسوزىنىڭ كيەسىن ۇعىناسىڭ. مەنىڭ ۇستاعان باعىتىم - ۇستالىق ونەر. بۇل ماعان اكە قانىمەن دارىدى. اكەم باياحمەت باجاق ۇلى ءومىر بويى ۇستا بولعان ادام. قولى قالت ەتكەندە اعاش كەسىپ، ءتىلىپ، جونىپ، كۇيدىرىپ، نەبىر بۇيىمدار جاساپ وتىراتىن. سوندايدا اكەمنىڭ ونى-مۇنىسىن اپەرىپ، ءاردايىم قاسىنان تابىلاتىنمىن. قولعابىس ەتە جۇرە، ءار نارسەنى قيۋلاستىرا ىستەپ ۇيرەنە باستادىم. كوز قانىقتى. ءبارى وسىلاي باستالدى. 1999 -جىلى سارىكول اۋدانىنان وبلىس ورتالىعىنا قونىس اۋداردىق. ءبىراق، ونەرىمدى وزىممەن قوسا الىپ كەلدىم.

 

- «ۇستالى ەل وزار»، «ۇستا اعاشى قاسىندا» دەگەن ەل ءسوزى بەكەر ايتىلماسا كەرەك-تى. ءسىز تۋىپ-وسكەن سارىكول اۋدانىندا ساپالى اعاش بۇيىمدارىن جاساۋدىڭ مۇمكىندىكتەرى كوپ دەيدى. سونىڭ ءبىرىن ءوڭىردىڭ نۋ- توعايلارىمەن بايلانىستىرادى.

- ول راس. ءار ءوڭىردىڭ اعاشتارى ءتۇرلى قاسيەتكە يە. اكەلەرىمىز اس ءىشىپ، نان سالاتىن ىدىستاردى كوك تەرەكتەن جاساعان. بۇل اعاش سارىكولدە كەڭ تارالعان. كوك تەرەكتىڭ ناندى كوگەرىپ كەتۋدەن ساقتايتىن قاسيەتى بار. جالپى، اس- اۋقاتتى اعاش بۇيىمداردا ساقتاۋ كەرەك. ول تاعامنىڭ بۇزىلىپ كەتپەۋىن قامتاماسىز ەتەدى. اتالارىمىز تەك دالادا عانا ەمەس، اعاشتى، ورماندى جەرلەردى دە جايلاعان عوي، سوندا ايتۋلى اعاش ۇستالارى بولعان. مەن قازىردىڭ وزىندە اعاشتاردى سوناۋ سارىكولدەن الىپ كەلەمىن. ىلعالدى قانشالىقتى كوتەرەتىنى، قالاي قۇرعاتۋ قاجەت ەكەنىن جاقسى بىلەمىن. ۇيەڭكى، قاراعاش، مويىل كەپكەن الما اعاشتارى دا كادەگە جارايدى. اعاشتاردىڭ قالدىعىن شيكىزات رەتىندە پايدالانامىن. لاقتىرىپ تاستاۋعا قيمايسىڭ. اق قايىڭ، قاراعاش، بوز تالدى قۇرعاق كەزىندە كەسىپ الىپ، ۇساق- تۇيەكتەردى جاساۋعا ساقتايمىن.

 

- قازىر تۇرمىستا ۇمىتىلىپ بارا جاتقان قانداي اعاش بۇيىمدارى بار؟ حالىق قانداي زاتتاردى كوبىرەك ىزدەيدى؟

- باستاپقى كەزدەرى قىمىزعا ارنالعان وجاۋ، تەگەنە، ساپتىاياق، زەرەن، كۇبى جاساپ ءجۇردىم. كەيىن بىرگە بيداي، تارى تۇيەتىن كەلى مەن كەلساپ، پىسپەك سياقتى بۇيىمدار كىرىكتى. بۇلاردى ءوز جەرىمىزدە وسەتىن اعاش تۇرلەرىنەن جاسادىم. ءبىراق، حالىق قازىر قولدانىستان الىپ تاستاعان. تەك اۋىلدى جەرلەردەن كورىپ ءجۇرمىن. ونىڭ ءوزى سيرەك. بۇل زاتتاردى قالادا تەك كورمەلەرگە اپارىپ قويۋعا ءماجبۇرمىز. ەكى جىل بۇرىن بۇيىمدارىمدى «ەكسپو-2017» حالىقارالىق كورمەسىنە اپاردىم. سوندا تۇركى تىلدەس ەلدەردەن كەلگەن ساياحاتشىلار وزدەرىندە قولداناتىن اسحانا زاتتارىن بىردەن الىپ كەتتى.

الايدا، ءبىزدىڭ دە اتا-بابالارىمىز تابيعي بۇيىمداردى اسا قاتتى باعالاعان عوي. تاباق، ەت سالاتىن اعاش استاۋلارعا جۇرت ءجيى تاپسىرىس بەرەدى. كۇنىم ۇستاحانادا وتكەن سوڭ با، باسىڭا نە ءتۇرلى تىڭ ويلار كەلەدى. ماسەلەن، اعاش شىنجىرلى وجاۋ، اسءۇي سۇلگىسىن ىلەتىن ىلگىش، گۇل سالاتىن قۇمىرا - تىڭ ويدىڭ جەمىسى. سونداي-اق، كوبى جاساي بەرمەيتىن قولساندىق تا بار. ول - ۇزاتىلاتىن قىزدارعا ارنالعان، كيىم-كەشەك، ءارتۇرلى زاتتار سالىناتىن بۇيىم. ول بۇرىندارى قىز جاساۋىنىڭ قۇرامىنا كىرەتىن. بۇگىندە ات ابزەلدەرى جوعارى سۇرانىسقا يە. دوعا مەن اتشانا جەتەگىن جاساي باستادىم. وعان اسا كوپ ۋاقىتىم كەتپەيدى.

- راسىمەن دە، كەلى مەن مايشەلەككە، ويۋلى ساندىق پەن اعاش توسەككە تاڭداي قاعاسىڭ. ال قازىر قازى استاۋلار بار ما؟ ونى جاساۋ ءۇشىن اپتالاپ ۋاقىت كەتەدى دەپ جاتادى.

- باياعىداعى قازى استاۋ قازىر ۇمىتىلىپ كەتكەن. ول قازاق دالاسىنىڭ بارلىق شالعايىندا بىردەي بولماعان دا شىعار، ءبىراق سارىكول، ۇزىنكول اۋداندارى توڭىرەگىندە، ارقاداعى اعاشتى جەرلەردە كەڭ پايدالانعان. قازى استاۋ سىيلى كىسىلەرگە سويىلعان جىلقىنىڭ سەمىزدىگىن كورسەتۋ ءۇشىن قازى سالىپ قوياتىن ءساندى ىدىس بولعان. ول اعاشتان ۇزىنشا ءار قوس قازى قابىرعا قاتار سياتىنداي جىڭىشكە ەتىپ شابىلادى. مۇنى جاساۋ وڭاي ەمەس. ۇستالاردىڭ قولعا الا بەرمەيتىنى دە سوندىقتان.

 
 
 


- ءوزىڭىز اعاش بۇيىمداردى قالاي كۇتەسىز؟ ولاردى ساقتاۋدىڭ قانداي جولدارى بار؟

- تاماق ىشۋدە قولدانىلاتىن تاباق، توستاعان، ساپتىاياق سياقتى ىدىستار توكسينسىز لاكپەن بويالادى. تابيعي ونىمنەن جاسالعان سوڭ، ولار ىستىققا دا، سۋىققا دا ءتوزىمدى. مەن اسحانا زاتتارىن بولمە تەمپەراتۋراسىندا ساقتايمىن. نەگىزى قازاقتىڭ ەت تاماعى قازىرگىدەي ۇزىن استاۋعا ەمەس، دوڭگەلەك اعاش تاباققا سالىنعان. ءبىزدىڭ ەلدە تاباقتىڭ جانىنا قازىسى مەن كادەلى سۇيەكتەرىن سالىپ، قازى استاۋدى قويعان. بۇلار ۇزاق ساقتالادى، سەبەبى، قازى تۇسكەن اعاش اعاشتىڭ كولەمىن سول قالپىندا ساقتاۋعا كومەكتەسەدى. ال ۇنەمى سۋ تيگەن بۇيىم سوزىلىپ، باستاپقى فورماسىن جوعالتىپ الادى. سوندىقتان، اعاش تاباقتار، كەسە- توستاعانداردى ساقتاۋدىڭ ارنايى ادىستەرى جوق. اتالارىمىز مۇنى جاقسى بىلگەن. اعاش ىدىستاردى تۇرمىستا ءجيى قولدانعان سايىن، سونشالىقتى ساقتالا بەرەدى.

- تۇشىمدى اڭگىمەڭىزگە راحمەت!

اۆتور: قاسقىرباي قويشىمانوۆ