ماڭعىستاۋدىڭ مىڭ جىلدىق تاريحى انىقتالدى

 نۇر-سۇلتان. قازاقپارات - ماڭعىستاۋ وبلىسىنىڭ اكىمى ەرالى توعجانوۆ ەلىمىزدىڭ تاريحىندا مىڭجىلدىقتار داتاسىن اتاپ وتكەن تاراز بەن شىمكەنت، تۇركىستان مەن الماتىدان كەيىنگى بەسىنشى ولكە رەتىندە ماڭعىستاۋ اتاۋىنىڭ مىڭ جىلدىعى انىقتالعانىن حابارلادى.

مادەنيەت جانە ونەر كۇندەرىنە وراي ۇيىمداستىرىلعان شارادا ءوڭىر باسشىسى وسىلاي دەپ مالىمدەدى.

ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ باستاماسىمەن جۇزەگە اسىپ جاتقان «رۋحاني جاڭعىرۋ»، «ۇلى دالانىڭ جەتى قىرى» باعدارلامالارى اياسىندا ەرالى توعجانوۆ جەتى جۇرت كەلىپ، جەتى جۇرت كەتكەن ماڭعىستاۋدىڭ تاريحىن جۇيەلەۋگە قاتىستى جاۋاپتى ماماندارعا ارنايى تاپسىرمالار بەرگەن بولاتىن.

شەتەلدىك عالىمداردىڭ قاتىسىۋمەن كەشەندى عىلىمي زەرتتەۋلەر، حالىقارالىق دەڭگەيدە ەكسپەديتسيالار مەن كونفەرەنسيالار جوسپارلى تۇردە ىسكە استى. ناتيجەسىندە تىڭ عىلىمي جاڭالىقتار اشىلىپ، ماڭعىستاۋ تاريحى سوناۋ ەنەوليت زامانىنان (ب. ز. د. 4 جىلدىق)، ياعني 6000 جىلدىقتان باستاۋ العانى، ال ءبىزدىڭ زامانىمىزدىڭ 1000 جىلىنان باستاپ تاريح بەتىندە تاريحي ماڭعىستاۋ (ماڭعىشلاق) اتاۋى پايدا بولعانى دالەلدەندى.

ءوز بايانداماسىندا ايماق باسشىسى ەرالى توعجانوۆ: «ماڭعىستاۋ جەرىن قولا (4-3 مىڭ جىل بۇرىن) جانە تەمىر (2,5-2 مىڭ جىل بۇرىن) داۋىرىنەن باستاپ كونە گرەك جانە پارسى جازبالارىنداعى داي-داحا، ماسساگەت، سارمات تايپالارى مەكەن ەتسە، انتيكالىق كەزەڭدە (ب. ز. د 2- ب. ز. 4 ع. ع.) حالىقتاردىڭ ۇلى كوشىنىڭ نەگىزگى قوزعاۋشىلارى بولعان الان، عۇن تايپالارى قونىس تەپتى. 2000 جىل بۇرىن مەكەن ەتكەن الان، عۇن تايپالارىنان بىزگە جەتكەن قازىرگى تاڭداعى الەمدىك سەنساتسيا دەپ «التىنقازعان» جەرلەۋ ورىنى مەن «قاراقاباق» قالاشىعىن ايتۋعا بولادى.

وسى كەزەڭنەن باستاپ كەيىنگى ورتا عاسىرعا دەيىن ماڭعىستاۋ جەرى ۇلى جىبەك جولىنىڭ سولتۇستىك تارماعىندا ءىرى ترانزيتتىك ورتالىققا اينالىپ قىزىلقالا، كەتىكقالا قالالارى مەن ءۇستىرت بويىندا كەرۋەن-سارايلار بوي كوتەردى. ءدال وسى ۋاقىتتان كۇنى بۇگىنگە دەيىن ولكەمىزدە تۇركىتىلدەس وعىز، حازار، قىپشاق، نوعاي، تۇرىكمەن، قازاق تايپالارى كەزەڭ-كەزەڭىمەن مەكەن ەتكەن. مۇنىڭ بارلىعى ءبىر جىل التى اي ىشىندە 7 ەلدىڭ 70 كە جۋىق عالىمدارىنىڭ كەشەندى جۇمىستارىنىڭ ناتيجەسىندە ناقتىلاندى.

وسىعان وراي، ناقتى عىلىمي دايەكتەردى ەسكەرە وتىرىپ «ماڭعىستاۋدىڭ مىڭ جىلدىعىن» جاريالايمىن! يگى شارامىز 4-ماۋسىم - مەملەكەتتىك رامىزدەر كۇنىندە باستاۋ الادى» دەپ اتاپ ءوتتى.

ماڭعىستاۋ مۇرالارىن زەرتتەۋگە ارنالعان حالىقارالىق ەكسپەديتسيا ناتيجەسىندە 5 جەراستى مەشىتى، 20 شىڭىراۋ- قۇدىقتار، 20 تاڭبالى تاستار انىقتالىپ، ارحەولوگيالىق قازبا جۇمىستارى جۇرگىزىلگەن. عالىمداردىڭ ەڭبەكتەرى فرانسيا، ۇلى بريتانيا، تۇركيا، ءازىربايجان، رەسەي باسىلىمدارىندا جارىق كوردى.

- «تاريح تولقىنى: ماڭعىستاۋدىڭ مىڭ جىلدىعى» حالىقارالىق عىلىمي كونفەرەنتسياسىن ۇيىمداستىرۋ؛

- ۇلى جىبەك جولىنداعى التىنقازعان، قاراقاباق، قىزىلقالا، كەتىكقالا قالاشىقتارىنا كەشەندى ارحەولوگيالىق قازبا جۇمىستارىن جۇرگىزۋ، جەر استى مەشىتتەرى مەن تاڭبالى تاستارىن عىلىمي زەرتتەۋ، ولاردى قورعاۋعا الۋ شارالارىن قابىلداۋ؛

- تاريحي - ارحەولوگيالىق ەسكەركىشتەرىمىزگە قىزىعۋشىلىق تانىتقان دۇنيەجۇزىلىك National Geographic جانە فرانتسيالىق Pernel Media كومپانيالارىمەن دەرەكتى فيلمدەر ءتۇسىرۋ؛

- قىزىلقالا قالاشىعىنىڭ يۋنەسكونىڭ الەمدىك مۇرالار تىزىمىنە ەنگىزۋ جۇمىستارىن جالعاستىرۋدى جوسپارلاپ وتىرعانىن مالىمدەدى. بۇل زەرتتەۋ جۇمىستارى ماڭعىستاۋدىڭ تاريحى 1000 جىلدىق اتاۋلى داتاسىمەن شەكتەلمەيدى. تامىرى تەرەڭ ماڭعىستاۋدى زەرتتەۋدەگى جۇيەلى تۇردەگى جۇزەگە اسقان جۇمىستار ءالى دە جالعاسىن تاپپاق.