تۇركيادا تۋىپ، فرانسيادا تۇرعان، ارعى تەگى التايلىق قازاق
تۇركيادا - «ومەر»، فرانسيادا - «ۆيكتور- زافەر» اتانعان ءومىر شەتتەگى قازاق جاستارىنىڭ انا تىلىنەن اجىراپ بارا جاتقانىن ايتىپ قىنجىلادى.
تۇركيانىڭ التاي اۋىلىندا - 30-تامىزدا، جەرگىلىكتى جەڭىس كۇنى تۋعان ءومىر وزكالپقا اتا- اناسى ازان شاقىرىپ، زافەر (تۇرىكشەدەن «جەڭىس» دەپ اۋدارىلادى - رەد. ) دەپ ات قويعان. ءبىراق ءۇي- ءىشى مەن قۇرداستارى ءومىر دەپ اتاپ كەتكەن. مەكتەپكە بارعان كەزىندە قۇجاتىنداعى ەسىمى لاقاپ اتىنىڭ تۇرىكشە فورماسىندا «ومەر» دەپ جازىلىپ كەتكەن. كەيىن كاسىپ ىزدەپ ەۋروپاعا قونىس اۋدارعان ول فرانسيا ازاماتتىعىن الار كەزدە «ۆيكتور» دەگەن ەسىم جالعاپ العان. مۇنىڭ دا ماعىناسى - «جەڭىس».
قىتاي جەرىنەن اۋىپ كوشىپ، گوبي مەن تاكلاماكان اسىپ، كاشميرگە وتكەن قازاقتاردىڭ ۇرپاعى ءۇشىن تۇركيادا ءبىلىم الىپ، فرانسيادا تاجىريبە جيناپ، گەرمانيادا كاسىپكەر اتانۋ ۇلكەن ءبىر جەڭىس ىسپەتتى.
تەرىدەن كيىم تىگۋ
ءومىر اسكەري مىندەتىن ستامبۋل قالاسىندا وتەگەنىن ايتادى. ورتا مەكتەپتەن ءارى اسىپ وقىماعان. 1988 -جىلى اسكەردەن ورالعان سوڭ جۇمىس ىزدەپ ەۋروپاعا اتتانعان. فرانسياعا ورنىققان ۇلكەن ەكى اعاسىنىڭ تەرىدەن كيىم تىگەتىن كاسىپورنىندا جۇمىس ىستەپتى.
- اتالارىم قىتايدان قونىس اۋدارعان عوي. العاش تۇركيا جەرىنە كەلگەندە زاۋىتتان شىققان تەرىنىڭ قالدىقتارى تاۋ بولىپ ءۇيىلىپ جاتاتىن بولسا كەرەك. سولاردىڭ قيىندىسىن الىپ، قولعاپ، قۇلاقشىن سەكىلدى بۇيىمدار تىككەن. كەيىن بۇل ولاردىڭ كاسىبىنە اينالىپ كەتكەن. تەرى ونىمدەرىنەن كيىم تىگۋ ونەرىن فرانسياعا كەلگەننەن كەيىن دە جالعاستىردىق، - دەيدى ول.
ءومىر وزكالپتىڭ ءدامحاناسىنىڭ ىشكى كورىنىسى. گەرمانيا، حاتسەنپورت اۋىلى. فوتو اۆتورى - تالعار دالەلعازى
ءومىردىڭ ايتۋىنشا، تەرىدەن كيىم تىگەتىن سەحتار ەۋروپادا 1990 -جىلداردىڭ ورتاسىنا قاراي جابىلا باستاعان. كوپتەگەن قازاق جۇمىسسىز قالعان. تەرىدەن كيىم تىگەتىن ىسمەر تۇركيا قازاقتارى ءۇشىن باسىندا فرانسۋز ءتىلىن ۇيرەنۋ قاجەت ەمەستەي كورىنگەن. الايدا ءتىل بىلمەۋ جۇمىسسىز قالعان قازاقتاردىڭ باسقا قىزمەتكە ورنالاسۋىنا تۇساۋ بولعان. تۋىستارىنىڭ اراسىندا جۇمىسسىز رەتىندە تىركەلىپ، جاردەماقى الىپ وتىرعاندارى دا بولعان.
ءبىراق ءومىر فرانسۋزشاسى ناشار كەزدە اۋەجايدا جولاۋشىلاردىڭ جۇگىن تاسۋدان باستاپ، عيماراتتاردى بوياپ، ارلەۋ سەكىلدى قارا جۇمىستىڭ بارلىعىن ىستەگەنىن ايتادى. ءبىر ۋاقىت تۇرىكتەردىڭ ءدامحاناسىندا دونەر پىسىرگەن. كەيىن ءتىلىن جەتىلدىرە كەلە مەيرامحانالاردا ءتۇرلى تاعام دايارلايتىن اسپازعا اينالعان.
موزەل جاعاسىنداعى قوناق ءۇي
2001 -جىلى فرانسيا ازاماتتىعىن العان سوڭ ءۇش جىلدان كەيىن ءومىر گەرمانياعا قىتايدىڭ ءۇرىمجى قالاسىنان وقۋعا كەلگەن نۇرگۇل ەسىمدى قازاق قىزىمەن باس قوسىپ، شاڭىراق كوتەرگەن. قازىر گەرمانيانىڭ وڭتۇستىك- باتىسىنداعى رەينلاند- پفالتس جەرىنىڭ حاتتسەنپورت اۋىلىندا تۇرادى. 700 تۇرعىنى بار اۋىلدا باسقا قازاق وتباسى جوق.
- ەكى سايدىڭ اراسىندا ورنالاسقان شاعىن قالاشىق، جانىندا موزەل وزەنى اعىپ جاتىر. جەرگىلىكتى جۇرت ءجۇزىم وسىرەدى، اتاقتى «موزەل» شارابى بىزدەن شىعادى. بۇل ءوزى ءبىر جاعى فرانسيامەن، ەكىنشى جاعى بەلگيامەن شەكتەسكەن، ءۇشىنشى جاعى گوللانديامەن تۇيىسكەن، گەرمانيانىڭ شەكاراسىندا جاتقان اۋىل. كەلنگە جەڭىل كولىكپەن ءبىر- اق ساعاتتا جەتەمىن، - دەپ سيپاتتادى ءومىر قازىرگى مەكەنىن.
گەرمانيانىڭ حاتسەنپورت اۋىلىندا تۇراتىن ەتنيكالىق قازاق ءومىر وزكالپ (ورتادا) قوناق ءۇيىنىڭ الدىندا تۋريستەرمەن سۋرەتكە ءتۇسىپ تۇر. سۋرەت اۆتورى - تالعار دالەلعازى
53 جاستاعى كاسىپكەر قازاق ءتورت جىل بۇرىن موزەل وزەنىنىڭ جاعاسىندا ورنالاسقان ءۇش قاباتتى عيماراتتى 90 مىڭ ەۋروعا اۋكسيون ارقىلى ساتىپ الىپ، قوناق ءۇي مەن ءدامحاناعا اينالدىرعان.
- باسىندا «ءۇي الامىن» دەگەن جوسپارىم بولعان ەدى. ول كەزدە كەلن قالاسىندا تۇراتىنبىز. ول جاقتا ءۇيدىڭ قۇنى ءبىر ميلليون ەۋرو تۇرادى. قازىرگى تۇرىپ جاتقان جەرىمىزدە دە [ءۇيدى] كەم دەگەندە 700 مىڭ ەۋروعا الاسىڭ. مىناۋ بانكتە كەپىلدىكتە تۇرعان عيمارات ەكەن. ەشكىم پايدالانباعان. ەسىك- تەرەزەسى دە جوق. ءىشى قوقىسقا تولى بولاتىن. سونى جالعىز ءوزىم ەكى جىل بويى جوندەپ، رەتكە كەلتىردىم. مىنە، ەكى جىلدان بەرى سول بەينەتىمنىڭ زەينەتىن كورىپ جاتىرمىن، - دەدى ول.
ءومىر مەن نۇرگۇل كەلۋشىلەرگە ازيالىق تاعامدار ءمازىرىن ۇسىنادى. ولاردىڭ اراسىندا قازاقشا اسىلعان ەت پەن قۋىرداق تا بار. كليەنتتەرىنىڭ ءبىر بولىگى - سوۆەت وداعى قۇلاعان سوڭ قازاقستاننان گەرمانياعا قونىس اۋدارعان نەمىستەر مەن ورىستار.
- جۇبايىم ۇرىمجىدەن كەلگەننەن كەيىن اراسىندا ۇيعىرلاردىڭ دا، قىتايدىڭ دا تاماعىن جاسايدى، - دەيدى ءومىر.
گەرمانيانىڭ حاتسەنپورت اۋىلىندا تۇراتىن ءومىر وزكالپتىڭ قوناق ءۇيىنىڭ ءدامحاناسى. سۋرەت اۆتورى - تالعار دالەلعازى.
قوناق ءۇيدىڭ كىرە بەرىسى مەن ءدامحانانىڭ ءىشىن قازاقشا ويۋ- ورنەكپەن بەزەندىرگەن كاسپكەر وسىلايشا ءبىر جاعىنان قوناقتاردى تارتىپ، ەكىنشىدەن تۋعان مادەنيەتىن جارنامالايتىنىن ايتادى.
- بۇكىل ەۋروپادان مەن سياقتى قازاقشا [ەركىن] سويلەيتىن ءبىر ادام تاپساڭدار قۋانار ەدىم، - دەيدى ول قۋاقىلانا.
«قازاقشا سويلەيتىندەر ازايىپ بارادى»
ءومىر راسىمەن دە قازاقشا وتە جاتىق سويلەيدى. بۇل قابىلەتىن «بالا كۇنىندە اتاسى بەرگەن تاربيەنىڭ ارقاسى» دەپ ءتۇسىندىردى. ونىڭ سوزىنشە، قازىر ەۋروپا تۇگىلى تۇركيادا تۇراتىن جاس قازاقتار دا انا ءتىلىن ۇمىتا باستاعان. ال ەۋروپادا قونىستانعان قازاقتاردىڭ باسىم بولىگى «تۇرىكتىڭ مەكتەبى مەن مەشىتىندە جينالادى».
جاستاردىڭ انا ءتىلىن ۇيرەنۋىنە مۇمكىنشىلىك جوق
ۇيدە تەك قازاق تىلىندە سويلەۋدى تالاپ ەتەتىن ءومىر قىزىنىڭ «قازاق، نەمىس، اعىلشىن جانە فرانسۋز تىلىندە سويلەيتىنىن» دە ءسوز اراسىنا قىستىرا كەتتى.
- ءوزىم ولەڭ ايتامىن، دومبىرا شەرتەمىن. اكەم دومبىراشى ەدى. ۇلكەن اعام دا دومبىرانى جاقسى تارتاتىن. قازىر ەۋروپاداعى قازاقتاردىڭ اراسىندا دومبىرا تارتىپ، قازاقشا ءان ايتاتىن بۋىننىڭ سوڭى ءبىز بە دەپ قورقامىن. ويتكەنى قازاقتىڭ دومبىراسى مەن كۇيى تۇگىلى ءتىلىن بىلەتىن ادام ازايىپ بارا جاتىر. ورتاسىن بىلاي قويعاندا وتباسىندا انا تىلىندە سويلەيتىندەر از، - دەدى ول.
تۇركيادا تۇراتىن قازاق عالىمى ءابدۋاقاپ قارانىڭ دەرەگىنشە، شەتەلدەگى قازاقتار باتىسقا ەكى ءتۇرلى توپپەن بارعان. ءبىرىنشىسى - وتكەن عاسىردىڭ ورتاسىنا تامان قىتايدان تۇركياعا اۋىپ بارعان قازاقتار. ولاردىڭ كەيبىرى 1960 -جىلداردان باستاپ تۇركيا مەن ەۋروپا ەلدەرى اراسىنداعى جۇمىسشى الماسۋ كەلىسىمى بويىنشا ۇلى بريتانيا، گەرمانيا، فرانسيا، شۆەتسيا، گوللانديا مەن اۆسترياعا قونىستانعان. ەكىنشىسى - 1920-1930 -جىلدارى قازاقستاننان اۋعانستان مەن يرانعا اۋىپ، 1980 -جىلدارى ەۋروپاعا وتكەن قازاقتار.
فرانسيادا وتكەن ەتنوفەستيۆالدە قازاقشا كيىنگەن بالالار. پاريج، 31-قازان 2014 -جىل. كورنەكى سۋرەت.
قازىر ەۋروپا ەلدەرىندە ناقتى قانشا قازاق تۇراتىنىن ولاردىڭ وزدەرى دە، زەرتتەۋشىلەر دە ءدال ايتىپ بەرە المايدى. تاريحشى گۇلنار مەڭدىقۇلوۆا «ەۋروپادا بەس مىڭداي قازاق بار» دەپ ەسەپتەيدى. دۇنيەءجۇزى قازاقتارى قاۋىمداستىعى ءتوراعاسىنىڭ ورىنباسارى سۇلتانالى بالعابايەۆتىڭ دەرەگىنشە، گەرمانيادا - 300-دەي، فرانسيادا - 200-دەن استام، شۆەتسيادا - 100-دەن استام، اۆستريادا 20 شاقتى قازاق وتباسى بار. ەۋروپا قازاقتارى ەڭ كوپ تۇراتىن گەرمانيادا، قازاقستاننىڭ ول ەلدەگى ەلشىلىگىنىڭ مالىمەتىنشە، ءبىر مىڭنان استام ەتنيكالىق قازاق بار.
نۇرتاي لاحان ۇلى
2019 - جىل