قۇرالايدىڭ سالقىنى

None
None
نۇر-سۇلتان. قازاقپارات - اقبوكەندى قازاقتار «كيىك» دەپ اتايدى.

كيەلى اڭ دەپ قاستەرلەيتىن وسى سۇلۋ جاراتىلىستىڭ شولەيتتى جانە دالالىق ايماقتاردا تىرشىلىك ەتەتىنى بەلگىلى.

ولار اۋا رايىنا، جايىلىمىنىڭ جاعدايىنا بايلانىستى قونىستارىن اۋىستىرىپ وتىرادى. كيىكتەردىڭ ارنايى تۇردە لاقتايتىن، ورىستەيتىن تۇراقتى جەرى، سول وڭىرگە جىل سايىن جىلى جاقتان كەلىپ، كەرى قايتاتىن ارنايى جولى دا بولادى. ءبىر عاجابى، اقبوكەندەر تابيعات تامىرشىسى سەكىلدى، قىستىڭ قارلى بوراندى بولاتىنىن، كوكتەمنىڭ كەش تۋاتىنىن الدىن الا بولجاپ بىلەدى. وزدەرى دە سوعان سايكەس تىرشىلىك ەتەدى. مامىر ايىنىڭ شامامەن ون ءتورتى جانە جيىرما سەگىزى ارالىعىندا 2-3 كۇنگە عانا سوعىلاتىن قاتتى جەلدى حالىق دانالارى «قۇرالاي سالقىنى» دەيدى.

اقساقالدار ايتۋىنشا، ونىڭ ءدال بۇلاي ايتىلۋ سەبەبى، وسى ۋاقىتتا كيىكتەر لاقتاپ، قۇرالايىن سۋىق جەردەن تۇرعىزىپ جۇگىرتەدى. كيىكتەردىڭ تولدەر كەزى، جەلگە قارسى جۇگىرگەن جاعدايدا عانا ولار تولدەۋگە قابىلەتتى بولادى ەكەن. ولاردىڭ تولدەرى اپتاپ ىستىققا شىدامايدى، سول ءۇشىن جىلدا كوكتەمنىڭ ءۇشىنشى ايى مامىردىڭ اياعىنا قاراي تابيعاتتىڭ تىلسىم كۇشىمەن قاتتى سۋىق جەل تۇرادى. كيىكتەردىڭ تولدەۋى ەكى - ءۇش كۇنگە عانا سوزىلادى. ءبىر عاجابى كيىك قانشا كوپ بولسادا، «قۇرالاي سالقىنى» كەزەڭىندە تولدەپ ۇلگىرەدى. سوندىقتان ودان ارى جاز تولىقتاي كۇشىنە ەنەدى ەكەن.

قۇرالاي سالقىنىنىڭ تاعى ءبىر قىزىعى، ەتكە سونداي قۇمار دالا جىرتقىشى ءدال وسى ۋاقىتتا تابەتى قاشىپ، ەتكە جاقىنداي الماي قالادى ەكەن. ال بۇل ساتتە اقبوكەندەر جاپپاي تولدەپ، قۇرالايلارى اياعىنان تۇرىپ كەتكەن كەزدە عانا قاسقىرعا ەتكە دەگەن تابەتى قايتا ورالادى...

ءالحيسسا. ادام اتا جەرگە تۇسكەن سوڭ بارلىق جان- جانۋار ۇلىق اللانىڭ ورىنباسارىن كورۋگە ىنتىق بولىپتى. سول كەزدە ەڭ العاش ادام اتانى كورگەن اقبوكەن ەكەن دەسەدى. ول «اللانىڭ حاليفاسى جەرگە ءتۇستى» دەگەندى ەستىگەندە قازاق دالاسىنان جيددا تاۋىنا قاراي جەلىپ وتىرىپتى. ول كەزدە ادام اتا مەن حاۋا انا جيددا تاۋىنىڭ ەتەگىندە ءۇي سالىپ، تىرشىلىك كەشىپ جاتىر ەكەن.

اقبوكەن ۇزاق جول ءجۇرىپ، شارشاپ-شالدىعىپ، ادام اتانىڭ تۇراعىنا جەتكەندە قۇلاپ تۇسەدى. ادام ونى كوتەرىپ الىپ، ۇيىنە اكەلەدى دە وعان ءىنجىردىڭ جاپىراعىن بەرىپ اسىراپتى. ادام اتا مەيىرلەنىپ ونىڭ تۇمسىعىنان سيپاعاندى جاقسى كورەدى ەكەن. پايعامباردىڭ قولى تيگەندىكتەن، اقبوكەننىڭ تۇمسىعى وزگە اڭداردان ەرەكشە، سۇلۋ بولىپ ءبىتىپتى. ارقاسىنان سيپاعاندا، دەنەسىنەن حوش ءيىس شىعىپتى.

اياعىنان سيپاعاندا تۇياعىنا قاسيەت ءبىتىپتى. قۋسا جەتكىزبەيتىن جۇيرىك جانۋارعا اينالىپتى. تۇياعى مىڭ ءبىر اۋرۋعا ەم بولىپتى. كوزىنەن وپكەندە جانارىنا كورىك ءبىتىپ، سۇلۋ جانۋارعا اينالىپ شىعا كەلىپتى. مۇيىزىنەن ۇستاعاندا وعان دا شيپالىق قاسيەت دارىپتى. پايعامباردىڭ الاقانى بەلىنە تيگەندە، بۋاز كەزىندە ىشتەگى ەلىگىنىڭ جىنىسىن قالاۋىنا قاراي وزگەرتە الاتىن بولىپتى.

اقبوكەننىڭ ارنايى كەلىسىنە ريزا بولعان ادام اتا:

- جانۋارىم، مەن ساعان ريزامىن. بۇيىمتايىڭ بولسا ايت. مەيىرىمدى اللادان دۇعا ەتىپ، ءبىر مۇقتاجدىعىڭدى وتەيىن، - دەيدى. سوندا اقبوكەن:

 -  تولدەگەندە قۇرالايىم شىبىن- شىركەيگە جەم بولادى. ودان قالسا، قاسقىر شابادى. دالانىڭ ءشوبى تولدەرگە اۋىرلىق ەتىپ، قوڭ جيناي المايدى. وسى قيىندىقتان قۇتقارساڭ، -  دەپتى. ادام اتا اللاعا اقبوكەننىڭ ارىزىن جەتكىزىپ، قيىندىقتان قۇتقارىپتى. سودان باستاپ، اللانىڭ امىرىمەن كيىكتەر تولدەيتىن كەزدە بەتباقدالادا شىبىن- شىركەيدى شىعارتپايتىن سۋىق بولادى ەكەن. مۇنى قازاقتا «قۇرالايدىڭ سالقىنى» دەپ اتايدى.

ۇلىق اللا سول ۋاقىتتا قاسقىردىڭ كيىككە دەگەن تابەتىن تىيادى. قۇرالايلار كوشكە ىلەسكەنشە قاسقىرلار ولارعا جاقىنداي المايدى. جاس كيىككە ارناپ دالادان تۇيەتابان دەگەن ءشوپ شىعارادى. ول تەك اقبوكەن تولدەيتىن كەزدە عانا كوگەرىپ، كوكتەپ، كىشكەنە لاقتارعا ازىق بولادى ەكەن.

 اقبوكەن ۇلىق اللانىڭ حاليفاسىن كورىپ، قولىنان جەم جەپ، ماقساتى ورىندالعان سوڭ بەتباق دالاعا قايتپاقشى بولادى. سول كەزدە ادام اتا وعان:

 ساحاراعا ءسان بولىپ،

 قۇت پەن كيە، ءمان قونىپ.

 ءوسىپ- ءونسىن ءناسىلىڭ

 ءبىر قۇدايىم جار بولىپ،

 اللام ءوزى قولداسىن،

 بار بالەدەن قورعاسىن.

 ساعان زاۋال كەلتىرگەن

 ەشقاشان دا وڭباسىن.

 سايىن تۇزدەن تاپ مەكەن،

 باسقا ورناسىن باق بەكەم.

 قۋ مەديەن تۇزدەرگە

 ىرىس دارىت، اقبوكەن، -  دەپ باتاسىن بەرەدى. سودان باستاپ، كيىككە كيە ءبىتىپ، قاسيەتتى ءتۇز تاعىسى سانالىپتى. ونى ناقاق ولتىرگەن ادام ادام اتانىڭ قارعىسىنا ۇشىرايدى دەگەن تۇسىنىك بار.

ءدىني قيسسالاردا ادام اتا جەرگە تۇسكەن كەزدە پەيىشتەن ءىنجىردىڭ بەس جاپىراعىن الىپ تۇسكەن ەكەن. سول جاپىراقتىڭ بىرەۋىن بال اراسى، بىرەۋىن جىبەك قۇرتى، بىرەۋىن كيىك جەگەن دەپ ايتىلادى. قالعان ەكەۋىن ادام اتا جەرگە ەگىپتى. كيىك پەيىشتىڭ جەمىسىن جەگەندىكتەن كيەلى اڭعا اينالىپتى...

 

سوڭعى جاڭالىقتار