ءسىبىر ورمانىندا قىرىلعان قازاقتار

نۇر-سۇلتان. قازاقپارات - تاريح تاساسىندا قالعان تاعدىرلار. ءسىز بۇل وقيعانى ەستىگەنسىز بە؟ ارينە جوق.

سەبەبى، بۇل وقيعا تاريحقا كىرگىزىلمەگەن، كەزىندە ايتۋعا دا قاتاڭ تىيىم سالىنعان. ەندەشە، پاتشالىق رەسەيدىڭ تالاي قورلىعىن باستان كەشكەن قازاقتاردىڭ تاعى ءبىر تراگەدياعا تولى وقيعاسىنا قۇلاق ءتۇرىڭىز.

بۇل بىرەر عاسىر بۇرىن بولعان وقيعا. ءسىبىر ورمانىنا (تايگا) ورىستاردىڭ ەندى قونىستانىپ جاتقان كەزى، بەكىنىستەر، قورعانىستار سالىپ دەگەندەي. ماڭايداعى تولىپ جاتقان قازاق اۋىلىنىڭ كىسىلەرى كەيدە شاپقىنشىلىق جاساپ، بەكىنىستەردى بۇزىپ ەندى قونىستانىپ جاتقانداردى قىرىپ كەتىپ وتىرعان. كوشىم حاننىڭ تۇرعىندارى عوي جانە كەيىننەن كەلگەندەرى بار. وسىدان كەيىن پاتشادان كازاك اتاماندارىنا جارلىق تۇسەدى. بۇكىل ءسىبىردى تولىپ جاتقان قازاق اۋىلدارىنان بوساتۋ كەرەك دەلىنگەن الگى جارلىقتا. ءسىبىر اسكەرلەرى وترياد-وتريادقا ءبولىنىپ، ءارى ىشكى جاقتان كەلىپ جاتقان ورىس وتريادتارى قوسىلىپ، كىمدەردىڭ قاي باعىتتا قازاقتاردان تازالايتىنى بەلگىلەنىپ، قاعازعا ءتۇسىرىلىپ ناقتىلانعان. سودان قاندى قىرعىن باستالادى.

ءاربىر وتريادقا كۇنىنە بىرنەشە اۋىلدى تۇرعىندارىمەن بىرگە تىپ- تيپىل ەتۋ تاپسىرىلعان. اياۋشىلىق بولماسىن دەپ قاتاڭ ەسكەرىلگەن. اۋىلداردى قورشاۋعا الۋ تاڭەرتەڭگى الاكەۋىمدە، سونداي-اق، كەشقۇرىم جۇرت ورىنعا وتىرعاندا اعىنداعان شابۋىلدار باستالعان. ۇيلەر، قىستاقتار- ءبارى ورتەلگەن. ەڭكەيگەن شالدان ەڭبەكتەگەن بالاعا دەيىن وتقا لاقتىرىلعان. ەركەكتەر، ايەلدەر - ءبارى اتىلعان، اياۋسىز شابىلعان. تەك قىزدار مەن جاس كەلىنشەكتەردى اسكەرلەر ءبولىسىپ الىپ وتىرعان. مۇندا كەلگەن اسكەرلەر ايەلسىز، وتباسىنسىز كەلگەندەر. بىرنەشە جۇزدەگەن اۋىلدار وتقا ورانىپ، كۇلى عانا قالىپتى.

مىنە، ءبىز بىلمەيتىن تاعى ءبىر قاسىرەت وسىلاي باياندالادى.

بۇل قاندى وقيعانى چەليابينسككە ارنايى تاپسىرمامەن بارعان بەيسەنعازى ۇلىقبەك دەگەن قازاق جۋرناليسىنە ترويسكىنىڭ تۇبىندەگى دۋبوۆكا اۋىلىنىڭ 86 جاستاعى تۇرعىنى يۆان يللاريونوۆيچ اڭگىمەلەپ بەرگەن. يۆان اتايدىڭ اجەسى قازاق. ياعني، اتاسى سول وقيعا كەزىندە وترياد قۇرامىندا بولىپ، قازاق قىزىن اتىنا سالىپ، وڭگەرىپ الىپ كەتكەن.

ەندى وسى اتايدىڭ بەيعازى ۇلىقبەككە ايتقان اڭگىمەسىنەن ءۇزىندىسىن تىڭدايىق:

- وسى قىزدان مەنىڭ اكەم تۋدى، مەن اكەمنىڭ جالعىزىمىن. مەنى سول قازاق ايەلى اجەم عوي وسىرگەن. الدىنا سالىپ، ءوز تىلىندە ولەڭ ايتىپ ارا- اراسىندا كەمسەڭدەپ جىلاپ وتىرۋشى ەدى. مەن جىلاما دەپ كوزىن سۇرتەتىنمىن. ول كەزدە ەشتەڭە تۇسىنبەيتىنمىن، - دەپ شال كوزىنە جاس الىپ، تەرەڭ كۇرسىندى.

- ءوستىپ قانشاما اۋىلداردى ورتەپ، ادامداردى قىرۋعا بولا ما ەكەن؟ ەڭ قۇرىماعاندا قازىرگى قازاق جەرىنە ايداپ، كوشىرىپ جىبەرسە ءبىرسارى.

بالام، مەن ايتقان وسى وقيعانى ۇمىتپا، - دەدى شال يىعىمنان قىسىپ. وسى وقيعانى تىڭداعان، ەستىگەن سەن جالعىز ادامسىڭ. قۇدايىم سەنى ساقتاسىن! ەلىڭنىڭ ءبىرازى قالاي قىرىلعانىن حالقىڭ ءبىلسىن!

- قالايدا جاز! - دەدى شال ماعان وتىنىشپەن قاراپ...

ايبەك ماقۇلبەك

«قازاقستان تاريحى/ يستوريا كازاحستانا» پاراقشاسى