كيىك قىرىلعان بەتباقدالانىڭ تاڭعاجايىپ كورىنىسى قانداي؟
قازىر تورعاي مەن ىرعىز اۋماعىندا 4 مىڭنان اسا كيىك تولدەپ جاتىر. رەزەرۆات ينسپەكتورلاردىڭ باقىلاۋىمەن ءتىلشىمىز تاڭعاجايىپ كورىنىستەردىڭ كۋاسى بولدى.
بەتباقدالاعا ساپار بارىسىندا ينسپەكتورلار كيەلى جانۋاردىڭ ەرەكشە قاسيەتى تۋرالى باياندادى.
«قازىر كيىكتەردىڭ تولدەۋ ۋاقىتى باستالدى. مامىر ايىنىڭ 5-20- ارالىعىندا كيىكتەر تولدەيدى. كيىك تولدەيتىن ۋاقىتتا قاراقۇستار دا جينالادى. سولاردى ۇركىتەمىز. سەبەبى لاقتار تۋعاننان كەيىن 2-3 ساعاتتان كەيىن عانا باۋىرىن كوتەرەدى. انالىق كيىكتەر بالالارىن اراعا ەكى ساعات سالىپ ەمىزىپ كەتەدى. لاقتاردى وزدەرى الىس ماڭدا باقىلاپ جۇرەدى. بۇل كيەلى جانۋاردىڭ قاسيەتى شىعار.
ولار لاقتارىن الالامايدى. باسقا كيىكتىڭ لاعىن دا باۋىرىنا الىپ ەمىزە بەرەدى. ءبىر تاۋلىك وتكەننەن كەيىن لاقتىڭ جۇگىرىسىنە ادام تۇگىلى كولىك جەتە الماي قالادى. كورىپ تۇرعاندارىڭىزداي اينالادا جاڭا تۋعان لاقتار كوپ. بيىل جوبامەن 4 مىڭنان اسا كيىك تولدەيدى دەپ بولجاپ وتىرمىز»، - دەيدى مەملەكەتتىك ينسپەكتور باقىتجان قالي ۇلى.
جاڭا تۋعان كيىكتەردىڭ ءتولى جەر باۋىرلاپ جاتىر. باسىن دا كوتەرمەگەن. ماماندار قۇرالايدىڭ تۋعانىنا ءبىر ساعات تا بولماعان دەپ بولجادى. لاقتاردىڭ ءۇستى دىمقىل.
«كيىك تۇيەجاپىراق ءشوبى سارعايعان كەزدە تولدەيدى. سەبەبى جاڭا تۋعان ءتولدى قاراقۇستار ءشوپ دەپ ويلاپ قالۋ ءۇشىن دالا جانۋارى ساقتىق قىلادى. نەگىزىنەن قازاقتاندا كيىكتەردىڭ ءۇش پوپۋلياتسياسى مەكەندەيدى: بەتپاقدالا، ءۇستىرت، ورال. بەتپاقدالا تارالىمىنداعى اقبوكەندەر سانى 2007-2014-جىلدار ارالىعىندا 22 مىڭنان 216 مىڭعا دەيىن 10 ەسەگە ءوستى.
وكىنىشكە وراي 2015-جىلى كيىكتەردىڭ تولدەۋى كەزىندە ورىن العان تابيعي اپات-ىندەتتەن بەتپاقدالا پوۋلياتسياسىنىڭ قوستاناي، اقمولا، اقتوبە وبلىستارىنىڭ 90 پايىزى ءولىم-جىتىمگە ۇشىرادى. باسقا جۇپ تۇياقتىلارعا قاراعاندا كيىك تەز ءوسىمتال جانۋار. 2016-جىلعى اۋە ساناعى كەزىندە بەتپاقدالا تارالىمىندا 36 مىڭ كيىك، 2017-جىلى 51,7 مىڭ، 2018-جىلى 76,4 مىڭ باس كيىك سانالدى.
«2019-جىلعى اۋەسانااعى ءساۋىر ايىندا ءوتتى، قورىتىندىسى ماۋسىم ايىندا شىعاتىن بولادى»، - دەيدى «ىرعىز-تورعاي» مەملەكەتتىك تابيعي رەزەرۆاتىنىڭ ءبولىم باسشىسى يسلامبەك جاكەنوۆ.
ينسپەكتورلار بەتباقدالا بويىندا كيىكتەردىڭ ەگىزدەپ تولدەپ جاتقانىن ايتادى. ءشول دالانى ارالاۋ كەزىندە جاڭا تۋعان ەگىز لاقتاردى دا كەزىكتىردىك.
«قازىر كيىكتەر ەگىزدەپ لاقتاپ جاتىر. ارالارىندا ۇشەمدەر دە كەزدەسەدى. قازىر رەزەرۆات اۋماعىندا 60-70 مىڭداي كيىك بار. قورعاۋ، باقىلاۋ ءبىزدىڭ تىكەلەي جۇمىسىمىز. «ىرعىز-تورعاي» مەملەكەتتىك تابيعي رەزەرۆاتىندا ءۇش بولىمشە بار. وندا 65 ينسپەكتور جۇمىس ىستەيدى. قورعاۋ جۇمىستارىنان بولەك پروكۋرورلار مەن قۇقىق قورعاۋ ورىندارىمەن بىرلەسىپ، اكىمشىلىك قۇقىق بۇزۋشىلىق، پروفيلاكتيكالىق شارالار وتكىزەمىز.
بۇل ايماقتا كۇنى-ءتۇنى بەس بىردەي باقىلاۋ قىزمەتى جۇمىس ىستەپ تۇر. بولاشاقتا اڭ-قۇستاردى كوبەيتۋ جۇمىستارى جاسالادى. جاقىندا قۇس ساناعى جۇرەدى. مۇندا كەلەتىن 250 قۇس ءتۇرى بار ەكەن. ونىڭ 125 ءى وسىندا ۇيا سالادى»، - دەيدى «ىرعىز-تورعاي» مەملەكەتتىك تابيعي رەزەرۆاتىنىڭ ءبولىم باسشىسى ارداق باقتىبايەۆ.
ينسپەكتورلار وزدەرىنىڭ الەۋمەتتىك جاعدايىن دا جاسىرعان جوق. ون كۇن سايىن كيىكتەردىڭ قاۋىپسىزدىگىن كەزەكتەسىپ كۇتەتىن ينسپەكتورلار قۇلاعالى تۇرعان ءبىر بولمەلى سارايدا تۇرىپ جاتىر. ولار سول جەردە تاماق ءىشىپ، دەمالادى. اۋىز سۋدى ەكى ساعاتتىق جەردەگى اۋىلدان تاسىپ ءىشىپ وتىر.
«يسپەكتورلارعا براكونەرلەر تاراپىنان شابۋىلدار جاسالاتىن كەزدەر بولادى. ءبىزدىڭ الەۋمەتتىك جاعدايىمىز دا قورعالىپ جاتقان جوق. اۆتوپارك جاڭارتۋدى قاجەت ەتىپ تۇر. ينسپەكتورلار مارتەبەسىن كوتەرۋدى ايتىپ كەلەمىز.
ماجىلىستە بۇل سۇراق وڭ شەشىمىن تابادى دەپ كۇتىپ وتىرمىز. سەبەبى ينسپەكتورلار ءشول دالادا كۇندە ۇزاق ساپارلاردا بولادى. تۇرىپ جاتقان جەرلەرى دە جايلى ەمەس. ينسپەكتورلاردىڭ جاعدايى جاسالعانىن قالايمىز. سەبەبى مۇندا سىرتتان كەلەتىندەر كوپ. بۇل جاققا كيىكتەردى كورۋ ءۇشىن شەتەلدىكتەر دە كەلىپ ءجۇر. اسىرەسە، گەرمانيا، انگليا ەلدەرىنەن كەلەدى. اراسىندا عىلىمي جۇمىستارمەن اينالىسىپ جۇرگەندەر كوپ»، - دەيدى ارداق باقتىبايەۆ.