ايگىلى مۇحاممەد ءاليدى ىزدەپ بارىپ، «نوكاۋت العان» قازاق
باسپا ءسوز ءماسليحاتتارى، ەكسكۋرسيا، كەزدەسۋ، جيىن - لەك-لەگىمەن ءوتىپ جاتقان-تىن. الايدا وسى قۇرمەت-قوشەمەتتەردەن كەيىن ءالي كەنەت س س س ر- دىڭ مەشىتتەرى مەن كيەلى ورىندارى شوعىرلانعان تاشكەنت قالاسىنا اپارۋدى ءوتىنىپتى...
The Greatest - ۇلىلاردىڭ ۇلىسى اتانعان كۇرەسكەر مۇحاممەد ءاليدى ءبىر كورسەم دەگەن ارمان سەمەيدەگى جاس جىگىتتىڭ ءتۇن ۇيقىسىن ۇرلايدى. كەيىن كەرەمەت جولى بولىپ، بوكسشىمەن كەزدەسىپ، فوتوسۋرەتكە تۇسكەن ول قازاق - عالىم، اباي تانۋشى قايىم مۇحامەدحان ۇلىنىڭ ۇلى قاناعات ەدى.
مۇحاممەد ءاليدىڭ س س س ر- عا ساپارى
بەتى قايتپاعان دجوردج فورماندى سۇلاتىپ، ءتىس قاققان دجو فرەيزەردى «مانيلاداعى تريللەردەن» كەيىن تىزە بۇكتىرگەن مۇحاممەد ءاليدىڭ 1978-جىلعا قاراي اتاعى جەر جارىپ تۇر ەدى. رينگتە «كوبەلەكتەي كولبەڭدەپ، سوناداي شاعاتىن» بوكسشىنىڭ فوتوسۋرەتى سول تۇستىڭ وزىندە تەمىرقۇرساۋ س س س ر- داعى «وگونەك» جۋرنالىنىڭ ءبىرىنشى بەتىندە تۇراتىن. ءالي ا ق ش- تاعى س س س ر ەلشىسى اناتولي دوبرىنينمەن دوس بولدى. مىنە، وسى دوستىق پەن ا ق ش ساياساتىن اشىق سىناۋدان قورىقپايتىن ءور مىنەز اقىرى ايگىلى بوكسشىنى سوۆەت وداعىنا الىپ كەلدى.
ماسكەۋدەگى شەرەمەتيەۆو اۋەجايىنداعى سالتاناتتى قارسى الۋ، بوكسشى ۆيكتور اگەيەۆتىڭ ءىلتيپاتى، سيركتەگى يۋري نيكۋلينمەن ءازىل، «مەتروپول» قوناق ۇيىندەگى استا-توك اپارتامەنت - وسىنىڭ ءبارى رۋحاني ازىق ىزدەپ كەلگەن اليگە ازدىق ەتكەنى انىق ەدى. ءاليدىڭ تاشكەنتكە بارۋ نيەتىنە س س س ر باسشىلىعى قارسىلىق تانىتقان جوق.
...تاشكەنتكە ساپاردى ماقالانىڭ كەلەسى بولىمىنە ىسىرىپ قويىپ، ءاليدىڭ ماسكەۋگە قايتىپ كەلگەنىنە توقتالساق. وزبەكستاننان كەلگەن سوڭ بوكسشى ارتىق ءتورت كەلى سالماق قوسقانىن، دەسە دە كەڭەس جانكۇيەرلەرىنىڭ ارمانىن ورىنداۋ ءۇشىن رينگكە شىققىسى كەلەتىنىن جاريالايدى. جەكپە-جەك اياق استىنان ۇيىمداستىرىلىپ، 2 مىڭ ورىندىق ت س س ك ا- نىڭ جاتتىعۋ زالى لىق تولاتىنى دا وسى شاق. كەڭەس بوكسشىلارىنان پەتر زايەۆ، ەۆگەني گورستكوۆ پەن يگور ۆىسوتسكي اليمەن ءبىر-ءبىر راۋند وتكىزەدى. ءۇش بىردەي بوكسشىنى قابىلداعان ايقاستىڭ ءوزى دە كەيىن ءبىر اڭىزعا اينالىپ كەتىپ ەدى...
ءالي ماسكەۋگە ساپارى بارىسىندا ك و ك پ و ك- ءنىڭ باس حاتشىسى لەونيد برەجنيەۆپەن كەزدەسىپ، ءۇش كىتابىن سىيعا قابىلدايدى. دەسە دە، وسىناۋ سىيلاستىقتىڭ ءبىر جىلدان كەيىن-اق كۇلى كوككە ۇشتى. كەڭەس اسكەرى اۋعانستانعا باسىپ كىرگەننەن كەيىن ءالي بىردەن س س س ر ساياساتىنا قارسى اشىق قارسى شىعىپ، الەم ەلدەرىن ماسكەۋ وليمپياداسىنا (1980) بويكوت جاريالاۋعا شاقىردى.
كەزدەسۋگە ك گ ب- دا كەدەرگى بولا الماعان
قايىم مۇحامەدحان ۇلىنىڭ قىزى دينا مۇحامەدحان جاقىندا فەيسبۋكتەگى اعاسى قاناعاتتىڭ مۇحاممەد اليمەن تۇسكەن فوتوسۋرەتىن جاريالادى. قۇندى سۋرەت بۇگىن دە ءبىر اۋلەتتىڭ ەستەلىگىنە اينالعان.
«ەركىندىكتىڭ سيمۆولىنا اينالعان مۇحاممەد ءاليدى ءبىز بۇكىل وتباسىمىزبەن جاقسى كوردىك. اكەم دە ەرەكشە قۇرمەت تۇتاتىن. تەلەديداردان ونىڭ بار ومىرىنە قاتىستى جاڭالىقتاردى وتكىزىپ الماۋعا تىرىساتىنبىز. قاناعاتتىڭ ءبىر كەزدەرى بوكسقا قىزىعۋشىلىعىن وياتقان مۇحاممەد ءالي ەدى. كەيىن سپورتشى بولىپ كەتپەسە دە، بوكسشى قولعابىن ساتىپ الىپ، ءبىرشاما اۋەستەندى»، - دەيدى ول.
بۇگىن دە «قايىم مۇحامەدحانوۆ اتىنداعى ءبىلىم جانە مادەنيەت ورتالىعى» قوعامدىق قورىنا جەتەكشىلىك ەتىپ وتىرعان دينا مۇحامەدحاننىڭ ايتۋىنشا، قاناعات ءاليدىڭ تاشكەنتكە ۇشىپ كەلگەنىن «ۆرەميا» باعدارلاماسىنان كورىپ بىلگەن.
«اعام قاناعات انام فارحينۇرعا «تاشكەنتكە بارىپ كەلەيىك، مۇمكىن ءاليدى كورەرمىز» دەپ قولقا سالۋىن قويمادى. ينستيتۋتتا وقىپ جۇرگەن قاناعاتتىڭ بۇنىسىنا باس شايقاپ، كۇلگەنىمىز ەسىمدە. راسىندا دا، ويلاپ قاراساڭىز، تاشكەنتتىڭ قاي ۋاقىتتا، قاي جەرىندە جۇرەتىنىن بىلمەسەڭ، ونىڭ ۇستىنە ونى قورشاپ كىل ك گ ب قىزمەتكەرلەرى جۇرسە - ارمانداعان بوكسشىڭدى كورۋىڭ مۇمكىن بە؟ وسىدان-اق، بۇرىنعى بۋىننىڭ قانشالىقتى ەنتۋزياست بولعانىن اڭعارا بەرىڭىز. قازىر ويلاپ وتىرىپ، تاڭعالام. اقىرى، قاناعات ايتقانىنان قايتپاي، انام ەكەۋى سەمەيدەن تاشكەنتكە ۇشىپ كەتتى»، - دەيدى ول.
قاناعات پەن اناسى تاشكەنتتى ارالاعان كەزدەرىندە ءاليدىڭ قاي جەرگە باراتىنىنا دا قۇلاقتارى تۇرىك جۇرەدى. ءاليدىڭ مۇندا كوپ بولماي، سامارقانعا ۇشىپ كەتكەنىن ەستىگەن قاناعات تاشكەنتتەن سامارقانعا اۋە بيلەتىن الا سالادى. اۋەجايعا كەلگەننەن كەيىن كەنەت جولاۋشىلاردى ۇشاققا وتىرعىزباستان توقتاتىپ قويىپ، الدەبىر دەلەگاتسيانىڭ كەلە جاتقانى حابارلانادى. كەشىگىپ جۇرگەن قاي شەندى ەكەن دەپ، جولاۋشىلاردىڭ ءبارى ءۇرپيىسىپ قالسا كەرەك. سويتسە، دەلەگاتسيانىڭ تۋرا ورتاسىنداعى - مۇحاممەد ءاليدىڭ ءوزى ەكەن!
«قارا امەريكانىڭ» باتىرىن كورگەن كەزدە قاناعاتتىڭ اۋزى اشىلىپ قالسا كەرەك. اناسى ەكەۋى وسىلايشا، اليمەن بىرگە ۇشادى. كەزدەيسوقتىقتىڭ كەرەمەتىن كورمەيسىزبە؟! ءبىر قۋانارلىعى، قاناعات سەمەيدەن ۇشاردا وزىمەن بىرگە فوتواپپاراتىن الا كەتىپتى. وسى عاجايىپ ءساتتى ەندى ماڭگىلىك ەستەلىككە اينالدىرۋ عانا قالعان. ءبىر قيىنى، اناسى فوتواپپاراتتى ومىرىندە قولىنا ۇستاپ كورمەگەن ادام ەدى. دەسە دە، قاناعات اناسىنا قالاي ءتۇسىرۋ كەرەكتىگىن دۇرىستاپ ۇيرەتەدى دە، ۇشاقتىڭ قونعانىن كۇتەدى.
«كوپ وتپەي ۇشاقتىڭ قونار ۋاقىتىن ءساتتى پايدالانعان قاناعات ك گ ب قىزمەتكەرلەرىنىڭ ەسكەرتۋىن ەلەمەي، بوكسشىنىڭ وزىنە تۋرا بارىپ، بار بىلگەن «اعىلشىنشاسىمەن» ىزدەپ كەلگەنىن جەتكىزەدى. فوتوسۋرەتتەن قاراساڭىز، بوكسشىنىڭ ارتىندا كوزىلدىرىك تاققان ك گ ب قىزمەتكەرى تۇر. كەيىن قاناعاتتىڭ ەسكەرتۋدى ەلەمەگەنىنە اشۋلانعان ولار فوتواپپاراتتى تارتىپ الماق تا بولعان. ءبىراق، جاس جىگىتتىڭ ۇمتىلىسىن كورگەن ءالي ك گ ب قىزمەتكەرلەرىن توقتاتىپ، قاناعاتتى قاسىنا ءوزى شاقىرىپ الىپتى. ءالي مەن قاناعاتتىڭ بىرگە تۇسكەن ءۇش فوتوسۋرەتى بار. بىرىنشىسىندە، ءالي قولىن كوتەرىپ تۇرسا، ەكىنشىسىندە قاناعاتپەن بىرگە كامەراعا تۋرا قاراپ تۇرادى. ال ۇشىنشىسىندە ءالي ازىلدەپ، قاناعاتتى «نوكاۋتقا جىبەرگەن» ءساتى سۋرەتكە ءتۇسىپ قالعان. مىنە، كوپتەن كۇتكەن «كەزدەيسوق كەزدەسۋدىڭ» تاريحى وسىنداي. وسى فوتوسۋرەتتەر بۇگىن دە تاريحقا اينالىپ قالدى»، - دەيدى دينا مۇحامەدحان.
فوتوسۋرەت تاريحىنىڭ تاقتاسى - اريزونا شتاتىندا
دينا مۇحامەدحاننىڭ ءوزى امەريكاعا بىرنەشە رەت بارىپ قايتىپتى. 2005-جىلى بىلىكتىلىگىن ارتتىرۋ باعدارلاماسىمەن مونتانا شتاتىنا جولى تۇسەدى. ودان ارى اريزونا شتاتىنداعى تۋسون ۋنيۆەرسيتەتىندە دە بولعان. سوندا قازاق مادەنيەتى تاقىرىبىندا مۇعالىمدەردىڭ الدىندا ءسوز سويلەگەن دينا اپاي الماتى مەن تۋسون - باۋىرلاس قالالار ەكەنىن كەزدەيسوق ەستىپ بىلگەن.
«توقسانىنشى جىلدارى قازاقستان مەن ا ق ش اراسىنداعى بايلانىس جولعا قويىلىپ، قالالارىمىز باۋىرلاس اتانعان- تۇعىن. ول تۋرالى حابارىم جوق ەدى. تۋسوندا كوممەرتسيالىق ەمەس ۇيىم بار. ونىڭ ديرەكتورى - دجەرري م. گاري. ونىمەن بايلانىسقا شىققاننان كەيىن مەنىڭ كەلىپ، جاستاردىڭ الدىندا ءسوز سويلەۋىمدى ءوتىندى. ءسوز سوڭىندا گاري مەن جاستارعا 1978-جىلدا تۇسىرىلگەن سۋرەتتىڭ تاريحىن ايتىپ بەردىم. وسى فوتوسۋرەتتەر اليگە جەتسە دەگەن ويىمدى ايتقان كەزدە - گاري مىرزا ولاردىڭ كوشىرمەسىن قالدىرىپ كەتۋىمدى سۇرادى»، - دەيدى دينا مۇحامەدحان.
ا ق ش- تاعى عىلىمي ساپارى اياقتالعان سوڭ دينا 2006-جىلى ەلگە ورالادى. ءبىر ايدان كەيىن الىس قۇرلىقتان جاعىمدى حابار جەتكەن.
«امەريكالىقتىڭ وتە جاۋاپتى ازاماتتار ەكەنىنە كوزىم جەتتى. سويتسەم، گاري مەنەن العان فوتوسۋرەتتەردى اريزونا شتاتىنداعى نيەۆرولوگيالىق ينستيتۋتتىڭ مۇحاممەد ءالي اتىنداعى پاركينسون ورتالىعىنا تابىستاپتى. گاري مىرزا ارنايى تاقتا ازىرلەپ، ينستيتۋت قابىرعاسىنا ءىلىپ قويىپتى. ول تاقتادا فوتوسۋرەتتىڭ قىسقاشا تاريحى جازىلعان. مىنە، قىرىق جىل بۇرىن تۇسىرىلگەن سۋرەت اقىرى ەستەلىك-تاقتاشا بولىپ، مۇحاممەد ءالي اتىنداعى پاركينسون ورتالىعىنا ءىلىندى»، - دەيدى دينا اپاي.
قاناعات مۇحامەدحانوۆ: اليمەن كەزدەسۋ مۇمكىن ەمەس دەپ ويلادىق
سەمەيدە تۇراتىن قاناعات قايىم ۇلى دا سول كەزدەسۋدى كۇلە دە، ساعىنا ەسكە الاتىنىن ايتادى. مۇحاممەد ءالي سەكىلدى قايسار تۇلعانىڭ ومىرىنە بالا كەزدەن قىزىققان ەكەن.
«ول - «قارا امەريكانىڭ» تاۋەلسىزدىگى ءۇشىن بارىن سارپ ەتكەن كۇرەسكەر، ۆەتنامداعى سوعىسقا بارۋدان باس تارتىپ، جۇيەگە قارسى شىققان تۇلعا. مەن مۇحاممەد ءاليدى ۇلى سپورتشى عانا ەمەس، ۇلى ادام دەپ بىلەمىن! تاعدىرى اۋىر بولدى - ءبىراق ول ءبارىن جەڭدى. تەڭسىزدىكتىڭ قاقپاسىن تەۋىپ اشتى»، - دەپ ءسوزىن باستادى اعامىز.
قاناعات مۇحامەدحانوۆ اليمەن كەزدەسۋدىڭ مۇمكىن ەمەس ەكەنىن ەستىپتى.
«الايدا تاعدىر ءبىزدى ءبىر ۇشاققا وتىرعىزىپ، سامارقانعا بىرگە جەتۋدى جازىپتى. اليمەن كەزدەسەر الدىندا «وگونەك» جۋرنالىنان فوتوسۋرەتتەرىن قيىپ العانىم بار ەدى. بوكسشىنىڭ قولىنا سولاردى ۇستاتقانىمدا، ءاربىرىن مۇقيات قاراپ شىقتى. ءاربىر سۋرەتكە اۆتوگرافىن قويىپ بەردى»، - دەيدى قاناعات مۇحامەدحانوۆ.
ارادا ءبىرشاما جىلدار وتكەسىن فوتوسۋرەتتەر سەمەيدەن ا ق ش- قا - مۇحاممەد ءاليدىڭ وزىنە جولدانعان ەكەن. كوپ وتپەي بوكسشىنىڭ فوتوسۋرەتتى العانى تۋرالى جاۋاپ تا كەلگەن.
قاناعات قايىم ۇلى قازىرگى ۋاقىتتا زەينەتكەر. «قايىم مۇحامەدحانوۆ اتىنداعى ءبىلىم جانە مادەنيەت ورتالىعى» قوعامدىق قورىندا ءبىرشاما جۇمىس اتقارىپ ءجۇر. دينا قايىم قىزىمەن بىرگە اكەدەن قالعان مول مۇرانى ۇرپاققا اماناتتاۋعا تۇبەگەيلى كىرىسكەن. زەينەتكە شىقپاي تۇرىپ، سەمەي قالاسىنىڭ پەداگوگيكالىق كوللەدجىندە ەڭبەك ەتكەن. كەزىندە سەمەيدەگى ۇلكەن كوپىردىڭ قۇرىلىسىنا اتسالىسقان.
***
امەريكالىق «Ring» جۋرنالىنىڭ نۇسقاسى بويىنشا «100 ۇلى جەكپە-جەك» رەيتينگىندە ءبىرىنشى تۇرعان «مانيلاداعى تريللەردىڭ» - عاسىر ايقاسى ەكەنى داۋسىز! مۇحاممەد ءالي مەن دجو فرەيزەردىڭ 15 راۋندىق تەكەتىرەسىندە سپورت كوممەنتاتورىنىڭ مىنا ءسوزى بوكس جانكۇيەرلەرىنىڭ ساناسىندا سايراپ تۇر:
«ءسوزسىز، دجو فرەيزەر تاريحتاعى ۇلى بوكسشىلاردىڭ ءبىرى. ءبىراق، ول بۇگىن ۇلىلاردىڭ ۇلىسىمەن كەزدەسىپ قالدى!»
ءبىر ايدان كەيىن مۇحاممد ءاليدىڭ ومىردەن وتكەنىنە تۋرا 2 جىل تولادى.
فوتوسۋرەتتەر قاناعات مۇحامەدحانوۆتىڭ وتباسىلىق ارحيۆىنەن الىندى
اۆتور: ايان بەكەن ۇلى