قىتايدا، موڭعوليادا اكەمنىڭ كىتاپتارىن ۇرلاپ باسىپ جاتىر - زامزاگۇل سەيىت قىزى
تالانتى، دارىنى تۋعان جۇرتىنىڭ كادەسىنە جاراپ، ەلىنىڭ يگىلىگىنە قىزمەت ەتكەن بىرەگەيدىڭ بىرەگەيى ەتنوگراف-جازۋشى، ساتيريك سەيىت كەنجەاحمەت ۇلى ەدى. بيىل قايراتكەر عالىمنىڭ، ءسوزى ۋىتتى جازۋشىنىڭ تۋعانىنا مەرەيلى 80 جىل! جەر باسىپ، ارامىزدا ءتىرى جۇرگەنىندە، بۇل قۋانىشىن حالقىمەن بىرگە اتاپ وتەر ەدى. امال نەشىك...
سوڭىنا وشپەس، ولمەس مۇرا قالدىرعان حالىق ۇلىنىڭ مەرەيلى جىلى اياسىندا اردا ازاماتتىڭ قىزى، اسىلدىڭ سىنىعى - زامزاگۇل سەيىت قىزى كەنجەاحمەتوۆانىڭ اڭگىمەسىن نازارلارىڭىزعا ۇسىنامىز...
- زامزاگۇل حانىم، ءسىزدىڭ اكەڭىز - ۇلىسىنا تانىمال سەيىت كەنجەاحمەت ۇلىنىڭ تۇلعا بولىپ قالىپتاسۋىنا كىمدەر جانە نەندەي وقيعالار اسەر ەتتى دەپ ويلايسىز؟
- راقمەت! ەندى اكە تۋرالى ايتاتىن ادام تولعاناتىنى بەلگىلى. كەيبىر بالا كەزدەن بەرى جۇرەگىڭنىڭ تۇكپىرىندە ساقتاپ جۇرگەن اكەڭنىڭ بەينەسى، قايتالانباس تۇلعاسى ەرەكشە بولادى. ءسىزدىڭ نە اسەر ەتتى دەگەن ساۋالىڭىزعا احمەت پەن ءمىرجاقىپتىڭ، ىبىراي التىنساريننىڭ ەڭ العاش مەكتەپ اشىپ، «دالا قوڭىراۋى» اتانىپ، ءبىلىم نارىمەن سۋسىنداعان تۋعان جەرى - تورعايدىڭ كيەلى توپىراعىنىڭ اسەرى بولدى دەپ جاۋاپ بەرەر ەم. ونىڭ ۇستىنە ءوزىنىڭ تابيعاتىنان بەرىلگەن تالانتى مەن دارىنى دەر ەدىم.
ەكەۋدىڭ اڭگىمەسى
سوعىستان كەيىن جەتىم وسكەن بالا بەلگىلى عوي، ءتىپتى اكەسى كەنجەاحمەتتىڭ بالاسى ەمەس، ءساليمانىڭ بالاسى دەپ ايتاتىن. ءبىز اجەمىزدىڭ تاربيەسىندە بولدىق قوي. اجەم وقىعان ءساليما قۇتىگەلدى قىزى ەرەكشە ءبىر كوكىرەگى وياۋ، ساۋاتتى ادام ەدى. اراب، لاتىن، پارسى، ورىس تىلدەرىن مەڭگەرگەن بولاتىن.
جالپى ادامنىڭ قالىپتاسۋىنا ءبىرىنشى قانى، ورتاسى اسەر ەتەدى. ونىڭ بالا كەزدەن بويىنا قۇندىلىق قىلىپ ساقتاعانى. اكەسى سوعىستا حابارسىز كەتكەننەن كەيىن قيىن ۋاقىتتا جوقشىلىق، اۋىر ساتتەردە، ءبىلىم الامىن دەپ ۇمتىلعاندا اجەمنىڭ ايتقان اقىلىن، ناقىل سوزدەرىن اكەم ءجيى ايتىپ وتىراتىن. ول كىسى قايتقان سوڭ دا ىلعي ەسكە الاتىن.
اكەم اناسىن كەرەمەت قۇرمەتتەيتىن. بارىمىزگە ۇلگى ەتىپ قوياتىن. سوندا بالا كەزدەگى ءبارىمىزدى جىلاتقان ءبىر اڭگىمەسى بار. اۋىل كۇز بولعاندا كۇزەۋگە كوشەدى عوي. اۋىل كوشكەن كەزدە اجەمىز ناۋقاستىپ، اۋرۋحانادا جاتادى. سول ۋاقىتتا اۋىل كوشىپ كەتەدى. اكەمدى تۋىستارى كوشكە تاستاپ كەتىپتى. ون جاسار بالا قاي جاققا باراتىنىن بىلمەيدى. «قايدا باراتىنىن بىلمەيمىن، قاسىمدا اپام جوق» دەيدى. «سوسىن اۋىل وسى تۇستا شىعار دەپ ءبىر ءجىپتى بايلاپ كەتىپ، قامىستى وپىرا-جاپىرا تۇرا جۇگىردىم»، دەيدى. قىزبەل ءوزى قوپىنىڭ ىشىندە ورنالاسقان. كەلەسى كۇنى تاعى دا كۇن قاراڭعى كۇز بولعان سوڭ بەلگىلى عوي، باقانىڭ، ۇكىنىڭ داۋىستارىنان دا قورىققان عوي.
ءبىرىنشى، ەكىنشى كۇنى دە سولاي بولعان. ءبىرىنشى قامىستى ءتىلىپ ءوتىپ، ەكىنشى قوپانى ءتىلىپ وتسە الدىندا تاعى قوپا تۇر. سودان نە ىستەرىن بىلمەي، قايتىپ كەلىپ جىلاپتى. ءبىراق كۇن باتا بەرگەن ۋاقىتتا قاراپ قالسا اتتىڭ تۇياعىنىڭ ءدۇبىرى ەستىلىپتى. «ءوزىم ءبىلدىم»، دەيدى اپام كەلە جاتقانىن. «اپا دەپ ۇشىپ تۇردىم» دەيدى. اجەمە اۋىلداسى بارعاندا، نەمەرەسىن سۇراعاندا «ءاي سول سەيىتتى اۋىلدان كورمەدىم» دەگەن عوي. ءساليما اجەم اتىپ تۇرىپ كەلگەن ادامنىڭ اتىنا ءمىنىپ، تۇرا شاپقان. كەلسە راسىندا دا سەيىت جالعىز قالىپتى. قۇلىنىن قۇشاقتاپ، باۋىرىنا قىسىپ، ەكەۋى دە جىلاپ، ماۋقىن باسىپ جاتقاندا، قاراسا جانىندا ابدەن مۇجىلگەن، كەبەك بولىپ قالعان اسىقتى تاۋىپ الادى.
جىلاپ جاتقان اكەمە قۇلىنىم، سەن جىلاما دەپتى. باتىپ بارا جاتقان كۇنگە قاراپ، «ە، اللا، وسى مەنىڭ تىلەگىمدى قابىل ەتەتىن بولساڭ، مەنىڭ وسى جالعىزىم ماڭدايىما باسقان ازامات بولسىن دەسەڭ، بالام ەكەۋمىزدىڭ كوز جاسىمىزدى يەتىن بولاتىڭ بولساڭ، بۇكىل ەلگە سىيلى، تانىمال قىلاتىڭ بولساڭ، وسى تىلەگىمدى قابىل ەت» دەپ، اسىقتى ءيىرىپ قالعاندا اسىق الشىسىنان ءتۇسىپتى.
سول كەزدە اجەم ايتىپتى: «كوردىڭ بە، اللا تاعالا ءبىزدىڭ تىلەگىمىزدى قابىل ەتەدى، سەن ەرتەڭ ۇلكەن ازامات بولاسىڭ، ەل-جۇرت سەنى سىيلايتىن بولادى. جىلاما، كوز جاسىڭدى ءسۇرت، ءجۇر اۋىلعا بارايىق!». ول كىسىنىڭ اۋىزى دۋالى ەدى. ءبىزدىڭ شاڭىراقتى ۇلكەندەر «الباستى قاشقان شاڭىراق» دەپ اتايتىن. ءبارى دە ۇيىمىزگە جۋىنىپ، شايىنىپ، تازارىنىپ كەلەتىن. اراق-شاراپ، تەمەكى دەگەن باسقا دا جات قىلىقتار بولمايتىن. ءبىزدىڭ ۇيدە كىلەڭ كىتاپ بولاتىن، باسقا دۇنيە جوق. اكەمنىڭ زامانداستارى كۇلەتىن: «سەيىتتىڭ بايلىعى سونداي ۇيىنە بارساڭ، ون ءتۇرلى ورىندىق بەرەدى» دەپ. دۇنيە جيناماعان كىسى بولعان سوڭ، سولاي ايتاتىن. ول تورعايدىڭ توپىراعىندا اۋناپ وسكەن قاريا كىسىلەردىڭ سوزدەرىن قۇلاعىنا قۇيىپ، زەردەسىنە توقىپ وسكەن. سونداي ورتادان شىققانى اسەر ەتپەي قويمادى- اۋ.
- اكەڭىزگە «قازاق ىرىمدارى»، «قازاق حالقىنىڭ سالت- داستۇرلەرى» اتتى كىتاپتاردى جازۋ تۋرالى يدەيالار قالاي كەلدى؟
- يدەيانىڭ تۋۋى مىنا وقيعاعا قاتىستى بولدى. ول ۋاقىتتا اكەم ساتيرا جازىپ جۇرگەن كەزى. ءبىر كۇنى قاسىنا كەلىپ «اكە، ساتيرانى قويساڭىز. جانر وزگەرتسەڭىز قالاي بولادى وسى؟» دەپ ايتتىم. ينستيتۋت بىتىردىك، ازامات بولدىق. ءبىر ۇيدە التى بالا وستىك. كۇندەردىڭ كۇنىندە الدىمىزدان شىعادى عوي دەپ. سوندا اكەم كەرەمەت ويلاندى. ونداي وي تاستاۋعا ورتا اسەر ەتتى. ويتكەنى، كولەڭكەلى تۇستارى دا بولدى. سول ساتتەردە ءومىردى ەندى باستاپ جاتقان رياسىز، تازامىز عوي. بىزدە قيسىق پەيىل بولعان جوق. بايقايمىن اكەممەن قاتارلى ۇلكەن كىسىلەر ساتيرادان وزدەرىن تانىپ قالىپ، تالاي كەلەڭسىزدىكتەر بولدى. ساتيرانى وعان تىرەپ جازباعانىمەن، «ۇرىنىڭ ارتى قۋىس» دەگەندەي. اشىپ ايتپاعانمەن بولدى. رۋحاني جاعىنان اكەمىزگە جاقىن بولدىق. سوندىقتان، وزىمە قاتتى اسەر ەتتى. اكەم مەنەن جانىن ايامايتىن. مىنا كىتاپتاردى اۋدارعاندا، تەرگەندە دە، جۇيەلەگەندە دە باسى-قاسىندا ءوزىم بولدىم. ول ۋاقىتتا كومپيۋتەر ەندى ەنگەن ەدى.
سەيىت مۇراسىنىڭ شىراقشىسى
اكەمنىڭ «جەتى قازىنا» دەگەن ەڭبەگى بار عوي، سونىڭ نەگىزىندە مەكتەپتە ۇلتتىق پەدوگوگيكا باعدارلاماسىن جاسادىم. «جەتى قازىنا» كىتابىنان باعدارلاما 1-11 -سىنىپتاعى وقۋشىلارعا ارنالعان تاربيە جۇمىستارىنىڭ باعىتتارىن العانبىز. ونى قازىر استانا كولەمىندە پايدالانىپ ءجۇرمىز. ى. التىنسارين اتىنداعى ءبىلىم اكادەمياسىنا ۇسىنعاندا قولدامادى. قازاق ءتىلى، ادەبيەتى زەرتحاناسىنا اپاردىق، ءبىراق ەشقايدا ەنگەن جوق. ولاردىڭ ءوز ويلارى بولعان شىعار. ارتىنان قالالىق ءبىلىم ءبولىمىنىڭ قاسىنان اۆتورلىق باعدارلامالاردىڭ بايقاۋى اشىلعان، سودان ءبىرىنشى جىلى، ەكىنشى جىلى دا وتپەگەن. تەك بىلتىر عانا ءوتتى. قالا كولەمىندە ەمەس، رەسپۋبليكالىق دەڭگەيدە دەپ بەكىتىلگەن. سولاي تارالۋعا ۇسىنىس الدىق. قۋاندىق! ويتكەنى، اكەمىزدىڭ قانشاما ەڭبەگى بار. 34 جىلدىق ۇستازدىق تاجىريبەمنىڭ دە ءتۇيىنى، ۇلەسى بار دەپ ەسەپتەيمىن. ءبىراز مەكتەپتەر الدى.
مىسالى، ەنگەندەر ىشىندە استانا قالاسىنداعى №4 -مەكتەپتىڭ ديرەكتورى - بازاركۇل ساعىندىق قىزى. ول كىسى ءوزى سونداي قازاقى، جۇرگەن جەرىندە ىزدەنەتىن، ورىنباسارلارى دا شىعارماشىل، تازا قازاقى مەكتەپ قوي ەندى. ارالاس مەكتەپتەردە مۇلدە باسقا. وندا قيىنداۋ. كوبىنەسە رەسمي تىلگە باسىمدىق بەرەدى. ءوزىمىزدىڭ مەملەكەتتىك ءتىل كولەڭكەدە قالىپ قويادى. وسىنداعى №50-مەكتەپ سۇراتتى. قوستاناي، اتىراۋ، قىزىلوردا قالاسى مەكتەبى سۇراتىپ الدى. ولارعا راقمەت ايتامىن! قالاي دەگەنمەن، مەنىڭ ءبىر بىلەتىنىم، ءبىز ۇلتتىق پەداگوگيكاعا وتە ءزارۋمىز. بالالارىمىز كەردەڭدەگەن، اۋزىنا كەلگەنىن سويلەيتىن، ويلانىپ بارىپ ايتۋدى بىلمەيتىن، ۇلكەندەرگە قالاي بولسا سولاي كوزقاراسپەن قارايتىن، الدى-ارتىن بولجامايتىن، نە نارسەگە بولسا دا ءجۇردىم-باردىم قارايتىن سونداي بولىپ بارا جاتىر. وسىعان جانىم اۋىرادى. ءبىراق، سوعان تام-تۇمداپ، تامشىلاپ بولسا دا سەپتىگىمدى تيگىزۋگە تىرىسىپ ءجۇرمىز.
- ءسىزدىڭ اكەڭىز قازاقتىڭ يگى جاقسىلارىمەن ەتەنە ارالاسقانى بەلگىلى. سول جايساڭ جانداردىڭ دوستىقتارى تۋرالى ايتا كەتسەڭىز؟
- ءبىزدىڭ ۇيگە اكەمنىڭ ارقاسىندا سول زامانداعى «مەن!» دەگەن جازۋشىلاردىڭ ءبارى كەلگەن. ءبارىنىڭ قولىنا سۋ قۇيىپ، شاي جاساپ، جۇگىرىپ ءجۇرىپ كيىمدەرىن الىپ بەرىپ جۇرگەن ۇرپاقپىز. ونىڭ ىشىندە سىرباي ماۋلەنوۆ، عافۋ قايىربەكوۆ، تولەن ابدىكوۆ، سەرىكباي وسپانوۆ، تۇرسىن جۇرتباي، قاسىم قايسەنوۆ، راقىمجان قوشقاربايەۆ سىندى الپاۋىتتار بولدى. ول كەزدە ءبىز پيونەرمىز، گالستۋك بەرگەنىنە بالاشا ءماز بولعانمىن.
سونى بالالىق سانامەن، اق كوڭىلمەن كوزدىڭ قاراشىعىنداي ساقتاپ، ماقتان كورىپ، شاتتاناتىنمىن. سونىڭ ءبارىن كورىپ رۋحاني جاعىنان جوعارى بولدىم دەپ ەسەپتەيمىن. اكەمدەردىڭ وتىرىپ الىپ، گۇر ەتىپ ولەڭ وقىعاندارى. قويشىعارا سالعارا ۇلى، سابىرجان شۇكىروۆتەر ءبارى قۇرداستار عوي، ولاردىڭ ءوزارا ازىلدەرى ەرەكشە بولاتىن. سوندا قۇرداستىق قالجىڭنىڭ نە ەكەنىن ءبىلدىم. ولاردىڭ ءبىر-بىرىنە رەنجەمەيتىنى، اڭگىمەلەرىن ءىلىپ الىپ جالعاستىرىپ ايتا بەرەتىندەرى، قالاي قولداپ جۇرەتىندەرىن كوردىم.
بالا بولسام دا، سانامدا بارلىعى جاتتالىپ قالدى. ۇلكەن ۇلگى ەكەن عوي سويتسە. بىرىنە-ءبىرى «سەن تورگە وتىر، مەنەن ەكى كۇن بولسا دا ۇلكەنسىڭ عوي» نەمەسە «سەنىڭ كىتابىڭ مەنىڭ جىڭىشكە كىتابىما قاراعاندا قوماقتى عوي» دەگەن اڭگىمەلەرى كوڭىلدىڭ كوكجيەگىن كەڭەيتىپ، ەرىكسىز ەزۋ تارتقىزاتىن. جولداستارىنىڭ اراسىندا، اسىرەسە، قويشىعارا سالعارا ۇلى ەكەۋى ايرىقشا مۇڭداس، سىرلاس، زامانداس، قالامداس بولدى.
سوعىستان كەيىنگى ۋاقىتتاردا بىرگە وسكەن. جازۋشىلىق، عىلىم جولىندا دا قاتار ءوستى. تورعايدا، قوستانايدا تۇرعاندا دا ءۇيىمىز قاتار تۇردى عوي. ول كىسى اكەم سياقتى ازىلگە ونشا جۇيرىك ەمەس ەدى. ءتيىپ كەتكەن كەزدە، بۇيرا- بۇيرا شاشتارىن قايىرىپ جىبەرىپ، ماڭدايىنان كەيىن قاراي تاراپ جىبەرىپ «ءاي، سەيىت-اي، نە دەپ تۇرسىڭ؟» دەيتىن. سونداي ادەمى سىيلاستىق بولاتىن. ءبىراق، ءبىر-ءبىرىن ەشقاشان ساتپايتىن. بىرەۋگە ءبىر اۋىز ءسوز عايبات ايتۋ دەگەن بولمايتىن. ناعىز دوستىقتىڭ شىنايى ۇلگىسى، كورىنىسى سول كىسىلەر بولدى.
- سەيىت كەنجەاحمەت ۇلىنىڭ ويىنىڭ جۇيرىكتىگى، ۇشقىرلىعى كىمنەن دارىعان ەكەن؟
- اكەمنىڭ ءوز اكەسى كەنجەاحمەت شەشەن، ءدىلمار كىسى بولىپتى. سوعىسقا كەتىپ حابارسىز كەتتى عوي. ودان كەيىن ءساليما اناسى وتە-موتە ساۋاتتى جان ەدى.
سوعان قاراعاندا اكەسى مەن اناسىنان دارىعان قاسيەت. قانمەن كەلەدى عوي ءبارى دە. ايتسە دە، اكەم ءوزىنىڭ تەگى تۋرالى ايتقاندى، دارىپتەپ، ماقتاعاندى ۇناتپايتىن. مەن ەندى عانا ايتا باستادىم. ايتۋ كەرەكتىگىن تەك قازىر ءتۇسىندىم. اجەم يماندى، تاقۋا كىسى بولاتىن. سول زاماندا يماندىلىق، ءدىني سەنىم تۋرالى ايتىلمايتىن. ءوزى ناماز وقيتىن. ءبارىمىز بىلەتىنبىز، ءبىراق جاريالامايتىن. ۇزبەي وقيتىن. ونى قازا قىلۋ ول ءۇشىن كۇنا بولىپ كورىنەتىن. اجەمنىڭ ءار ءسوزى، وسيەتى اكەم ءۇشىن ەرەكشە باعالى بولاتىن. قولداۋشىسى، دەمەۋشىسى، بويتۇمارى دا ءبىر ءوزى ەدى.
- اكەڭىزدىڭ «اتتەگەن- اي» دەيتىندەي-اق اياقتاي الماي قالعان ەڭبەكتەرى بار شىعار؟! وسى جاعىن اشىپ ايتساڭىز...
- بولدى. وتە كوپ ەدى. تەرەڭ ەنسيكلوپەديالىق ءبىلىمى بار اكەم قاناتىن تولىق كەرىپ، كوكىرەگىندەگى جاۋھارلارىن جۇرتقا ۇسىنا المادى. اكەمنىڭ قازاق زيالىلارىنىڭ تاعدىرى تۋرالى كىتاپ شىعارسام دەگەن ۇلكەن مۇراتى، ارمانى بولاتىن. ءتىرى كەزىندە سونى قويماي-قويماي ايتاتىن. ول ءۇشىن ناعىز قازاق زيالىلارىنىڭ ۇلگىسى - احمەت بايتۇرسىن ۇلى مەن ءمىرجاقىپ دۋلات ۇلى. ولاردىڭ ءتۇر-تۇلعاسى، ۇلتقا، ءتىل ماسەلەسىنە دەگەن جاناشىرلىعى، تەرەڭدىگى سىندى قاسيەتتەرىنىڭ ءبارى دە اكەمنىڭ بويىندا قالىپ قويدى.
بالا كەزىنەن الاش جايىندا ۇلكەندەردىڭ ايتقاندارىنىڭ بارلىعىن ەستىپ ءوستى. مەن دە احمەت پەن ءمىرجاقىپتان باستار ەدىم. «تولقىندى تولقىن باسادى» دەگەندەي، ءبىز قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى مۇعالىمى رەتىندە اقىن-جازۋشىلارعا جاقىنبىز. نەشە عاسىر وتسە دە، التىندى توت باسپايتىنداي، التىنعا شاڭ جۇقپايتىنداي، ءوزىنىڭ جارقىراۋىن جوعالتپايتىن، قانشا تىعىپ قويساڭ دا، جارقىراعان قالپىندا كەلەسى ۇرپاق تاۋىپ العانشا، سول قالپىنشا ساقتالاتىن ساف التىننىڭ باستاۋىن سول كىسىلەردەن باستار ەدىم.
اكەم كوز جۇمارىنىڭ الدىندا «تورعاي» ەنسيكلوپەدياسىن جازىپ جاتتى. اياقتالمادى. سول قولجازبا كۇيىندە قالدى. ءبىز قانشاما ماتەريال جيناقتادىق. تورعاي، ارقالىق وڭىرىندەگى بارلىق ۇلت وكىلدەرى اراسىنان سپورتشىلار، زىلتەمىر كوتەرەتىندەر، ىشىندە ءتىپتى پالۋاندار دا بار تۇعىن. وسى ءبولىمىن مەن جيناقتادىم. اكەم «تورعاي. تۇڭعىش» دەگەن ايدار نەگىزىندە كوپ ماتەريال جيناقتاپ ەدى.
- قازىرگى تاڭدا سەيىت كەنجەاحمەت ۇلىنىڭ شىعارمالارىنا «جيەندىك» جاساپ جۇرگەن اۆتورلار كوبەيدى. ەكىنىڭ ءبىرى «ەتنوگراف» اتانىپ، سەيىت اعانىڭ «سوزىمەن» قازاقتىڭ ءداستۇرى تۋرالى وي تولعايتىن بولىپتى عوي...
- بىزدە ءبىر قالىپتاسقان جەرشىلدىك ماسەلەسى ءالى بار. جەر-جەرگە ءبولىنۋ، مويىنداماۋ، باسەكەلەستىك دەگەن سياقتى. وكىنىشكە قاراي، قازاقتىڭ قانىندا، بولمىسىندا بار. ەندى-ەندى قىرتىسى جازىلىپ كەلە جاتىر. اركىم ءوزىنىڭ جەرىن، ەلىن ناسيحاتتاۋ دەگەندە دۇرىس شىعار. ءبىراق، ۇلتقا ورتاق دۇنيەلەر دە بولۋى كەرەك قوي. مىسالى، اكەم تەك قانا تورعاي ءوڭىرىنىڭ عانا ەمەس، ول ءاليحان سياقتى، ءمىرجاقىپ سياقتى ءتۇتاس ۇلت مۇددەسىن كوزدەگەن ەدى. بارلىق قازاق حالقىنىڭ اسىل پەرزەنتى.
ونەر جولىندا كەدەرگىلەر وتە كوپ. مىسالى، «الماتى كىتاپ» باسپاسىنىڭ زاڭگەرى «ول كىسى تەك جيناقتادى» دەپ، اكەمنىڭ ەڭبەگىن «مويىنداعىسى» كەلمەيدى. مەن سول اكەم جازعان ەڭبەكتەردىڭ ورىسشا نۇسقاسىن دايىنداعان اۆتورمىن. قازاقستان رەسپۋبليكاسى ادىلەت مينيسترلىگىمەن زاڭدى تۇردە بەكىتىلگەن. كۋالىگى دە بار. باسپا وكىلى «ول كىسىنىڭ كىتابىن شىعارامىز، ءبىراق بىزدەن باسقا ەشكىم باسىپ شىعارۋعا قۇقىعى جوق» دەدى. اكەم زاڭ جاعىنان اقسايتىن، قۇقىق سالاسىنا تەرەڭدەمەيتىن. كەلىسىمشارتقا 70 جىلعا قول قويىپ بەرگەن عوي. «باتىر اڭعال كەلەدى» دەيدى ەمەس پە؟ ءتىپتى مەنىڭ دە شىعارۋعا قۇقىعىم جوق ەكەن. ولار سونى ۇستانىپ العان. ەندى تىستەپ ايىرىلمايدى. ارينە، شىعارسىن، وعان تەك قۋانامىن. «وزدەرىڭىز قۇندى كىتاپتار دەپ جاتىرسىزدار، قالاماقىسى قايدا؟» دەپ سۇراسام. «جوق، تولەنبەيدى!» دەپ جاۋاپ بەردى. ەشقاشان تولەنگەن ەمەس.
دۇرىس ايتاسىز، سۇراۋى بولماسا قادىرسىز بولادى. ناسيحاتتاۋعا ءوزىم دە كەيدە قورقامىن. ويتكەنى، قازىر قىتايدا، موڭعوليادا اكەمنىڭ وسى كىتاپتارىن ۇرلاپ باسىپ جاتىر. تۋرا وسىنداي كىتاپتار، تەك اۆتورى باسقا. «جەتى قازىنا»، «قازاق سالت-داستۇرلەرى» كىتاپتارىن ءوز اتىنان شىعارىپ جۇرگەن ادامدى بىلەتىندەر بار ەكەن. ءبىراق، ونى اۋەلى قىتايدان الۋ كەرەك، سوسىن وعان ساراپتامالىق تالداۋ جاساۋ قاجەت. سوتقا بەرەتىن بولساق، وعان قىتاي ءتىلىن بىلەتىن ماماندار كۋا بولۋى شارت. ازامات ءمالجانباي، مۇقيات قويشىباي، اياتجان احمەتجان سياقتى كومەكتەسكىسى كەلەتىن ساۋاتتى، ۇلتجاندى جاناشىر ازاماتتار دا بار. اكەمنىڭ جيعان، تەرگەن قازىناسى - حالىقتىڭ مۇراسى.
سۇحباتتاسقان ريزا مارات قىزى