كەر سيىر مەنى قالاي تانىمال ەتتى؟
بىلەتىنىم - بىزگە مەكتەپتە سونى ايداي اقيقات دەپ ۇيرەتتى. «سايت» دەگەن سايتان، «عالامتور» دەگەن عالامات قولدانىسقا ەنگەلى، اتالعان افوريزمنىڭ اقيقاتتىعى ايقىندالا تۇسكەندەي. بۇلاي دەۋىمە سەبەپ - جاقىندا اڭگىمەسىماعىم سان-ساپالاق سايتتاردىڭ بىرىندە جارىق كوردى.
قىسقاشا مازمۇنى مىناداي: ءبىزدىڭ ۇيدە ءبىر جەلىنى ساباداي ءسۇتتى كەر سيىر بولىپ ەدى. ايىبى قۇيرىعى شولاق، ءبىر ءمۇيىزى سىنىق دەمەسەڭ، مالجاڭداپ كۇيىس قايىرعانى بولماسا، كىسىگە زارەدەي زيانى جوق جۋاس ەدى جانۋار. جىل سايىن بۇزاۋلاپ، ءبىر ءۇيلى جاندى عانا ەمەس، كورشى-كولەمدى شارا-شارا مايعا شىلقىماي ەتەتىن سول سيىردى اپام جاقسى كورەتىن. كەرشولاق تا اپامدى جەك كورمەگەن سىڭايلى.
«اۋكىم-اۋكىم» دەپ اۋكەسىن قاسىسا، كوزىن جۇمىپ، ەسىرتكىگە ەلتىگەن ناشاقورداي مۇلگي قالاتىن. ءبىر كۇنى اپام كەرشولاقتى ەكى ءيدىرىپ ساۋىپ وتىرعاندا، كورشى ءۇيدىڭ كوك ءيتى كەلىپ ارس ەتە قالدى. يتتەن شوشىعان كەرشولاق باۋىرىنداعى اپامدى شەلەگىمەن قوسا اۋدارىپ كەتتى. كورشىنىڭ كوك يتىندە يمان جوق ەكەن، ءسۇتتىڭ توگىلۋىنە سەبەپكەر بولعانىمەن قويماي، ماعان قاراي قابامىن دەپ ورشەلەنسىن. ۋلىعان-شۋلىعان بولعان داۋىستان كوكەم ۇيدەن اتىپ شىعىپ، بارىنە كىنالى كوك ءيتتى اتتىڭ باۋىرىنا الىپ ءجۇرىپ سابادى. مەن بايعۇس ەسىم شىعىپ ءجۇرىپ، سيىردىڭ جاپاسىن باسىپ كەتىپ، بالاعىمدى بىلعاپ الدىم... جازدىڭ قوڭىر كەشىندەگى وسى ءبىر وقيعانى، اراعا وتىز جىل وتكەن سوڭ، توگىلدىرىپ تۇرىپ قاعازعا ءتۇسىرىپ، سايتتاردىڭ بىرىنە بەرە سالدىم تەككە جاتقانشا دەپ. سوڭىنا قولىمدى قويدىم. قۇداي اقىنا، بوتەن ويىم بولعان جوق. بار قىزىق سايتقا شىققاسىن باستالدى.
«مالادەس! شىندىقتى شىڭعىرتىپ تۇرىپ جازعان-اق ەكەنسىڭ! باستىقتاردى شولاق، مۇجىق، كەرقامشى سيىرعا تەڭەگەنىڭ وتە ورىندى. ال، كورشىنىڭ كوك ءيتى دەگەنىڭ كوك جاعالىلالار عوي، ولار «ارس» ەتكەنى بولماسا تۇك ىستەي المايدى ءبىزدىڭ ساۋىن سيىرلاردى قاقتاپ ساۋىپ، اۋكەسىن قاسىپ وتىرعان قاقپاستارعا. كوكەڭ ءوزى-اق قۋىپ جىبەرەدى ول يتتەردى. ادەمى، ساياسي بوياۋى قانىق وسىنداي تۋىندىلار كوپتەن جازىلسا ەكەن. قۇرمەتپەن، جەرلەسىڭ س.».
و، قۇداۋاندا! مىنا پىكىردى وقىپ، ەسىم كەتىپ وتىرعاندا، ەكىنشى قوناقتىڭ جازعانىن كورىپ، كوزىم ۇياسىنان شىقتى.
«سەن، جەكسۇرىن، ءبىرىنشى قوناق، جەرلەستىگىڭە سالىپ، ءويتىپ جادىگويلەنبە. اۆتوردىڭ ايتپاعى باسقا. ساۋىن سيىر دەگەنى - قازاقتىڭ كەڭ جازيرا دالاسى، مىڭق ەتپەيتىن مومىن قازاق. ال ونىڭ ءمۇيىزىن قاققان - كەشەگى كەڭەس ۇكىمەتى. ولاردىڭ مىسىقتىلەۋ قۇيىرشىقتارى ءارى ورتامىزدا ءجۇر. قايران دالامىزدىڭ قۇيرىعىن شۇنتيتقان - الپاۋىت وليگارحتار. ال، اپام دەگەنى - بۇگىنگى بيلىك. اۋكەسىن قاسىپ، ماۋكىلدەتىپ قويىپ، بايلىعىڭدى ءالى سورىپ جاتىر... ولار ءبىرىن-ءبىرى جاقسى كورەدى. وپپوزيتسيا ويانىپ، شىندىقتىڭ كوزىن اشقان كۇنى، بۇگىنگى ساۋىن سيىر، ياعني قارا حالىق شورشيدى. سوندا ولاردىڭ بار ساۋعانى ايرانداي اقتارىلىپ، جاپاسىنا بىلعانارى حاق. مىنە، استارلى اڭگىمە وسىلاي جازىلۋى كەرەك. پىكىر بىلدىرگەن اقيقات بەتكەايتقان ۇلى».
«قاراپ جۇرمەي قاراۋىلعا ىلىگەم بە» دەپ قورقا باستايىن. قاراسان كەلگىر كەرشولاق سيىردا نە اكەمنىڭ قۇنى بار ەدى؟! ءبىر ورىندا بايىز تاپپاي، سايتتاعى «ساياسي ساتيرامدى» قايتا اشتىم. قاتارىنان 14 پىكىر ءتۇسىپ ۇلگىرىپتى. قورقا-قورقا وقي باستادىم.
«حا- حا- حا، حي- حي- حي... اقىرى ءوز بەتپەردەڭدى ءوزىڭ اشتىڭ با، بەتپاق بەتكەايتقان ۇلى. ءيا، يت دەگەنى - سەندەر. سەندەر كورشىنىڭ، بوتەن كورشىنىڭ ايتاعىمەن ۇرەسىڭدەر. سوندىقتان دا اۆتور سەندەردى «كورشىنىڭ كوك يتىندە يمان جوق ەكەن» دەپ، وكىرتىپ تۇرىپ سىباپتى. وتىرىكتى شىنداي، شىندى قۇداي ۇرعانداي قىلىپ جۇرگەندەردە يمان بولۋشى ما ەدى. كوكەڭ سەندەردى ءالى تالاي سابايدى. «اتىپ تاستاماسىن» دە! جاۋجۇرەك قورىقپاس ۇلى».
«قالاي ويلايسىزدار، مىنا دۇنيەسىندە ەلىمىزدە قاپتاپ كەتكەن ءدىني سەكتالاردى ايتپادى ما ەكەن؟ الدە، يت ۇرسە دۇرلىگە كەتەتىن اناۋ ەلدەردى مەڭزەگەندەي مە؟.. چە-تو، وتە استارلاپ جازعان. ءدۇدامال».
«ءتىل، ءتىل، ءتىل. ەڭ باستى ماسەلە ءتىل پروبلەماسىن مەڭزەگەن. مەم. ءتىلىمىز ءالى كۇنگە كۇيىس قايىرىپ تۇر ەمەس پە ويتكەنى».
«جوق، ماقالا (؟) اۆتورى بۇل وزەكتى شىعارماسىندا قوعامداعى ناشاقورلىق ماسەلەسىن كوتەرگەن سياقتى. كورمەيسىڭ بە، «اۋكىم-اۋكىم دەپ اۋكەسىن قاسىسا، كوزىن جۇمىپ، ەسىرتكىگە ەلتىگەن ناشاقورداي مۇلگي قالاتىن» دەپ ناشاقورلاردى مالعا تەڭەپ تۇر. سوقىرعا تاياق ۇستاتقانداي قىلىپ كورسەتكەن سونى تۇسىنبەگەن وزدەرىڭ مالسىڭدار».
بىرەسە ماقالا، بىرەسە شىعارما دەپ، بەتىنە لاققانىمەن، مىنانىڭ پىكىرىنە ءىشىم جىلىپ سالا بەردى. ايتەۋىر مەنى ماقتاپ تۇر عوي. قۋانىشىم ۇزاققا بارمادى: ودان كەيىنگىسى جەردەن الىپ، كورگە تىققان ەكەن.
«ە، الباستى، تەكەساقال، باقابيست (ساقال تۇگىل مۇرتىم جوق ەدى). جاپاعا جىعىلىپ، بوققا بىلعانىپ جۇرەتىن ەدىڭ، ءالى سول قالپىڭ ەكەن عوي. سەن سورلىعا نە ساياسات كەرەك؟ ... قىسىپ تىنىش جاتپايسىڭ با؟» - دەپ جۇدىرىعىن ءتۇيىپ، دوق كورسەتىپتى.
«ءوزى جۋاس، ءوزى ءسۇتتى بولسا، ول سيىردىڭ نەگە قۇيرىعى شولاق، نەگە ءمۇيىزى سىنىق؟ ۆوت، مىنا شالدىر-شاتپاقتى جازعان ميلاۋدىڭ مال شارۋاشىلىعىنان تۇك حابارى جوق. ال، ساياساتىڭدا شارۋام شامالى. قۇرمەتپەن، باقتاشى...»
...«شارا-شارا مايعا كورشى كولەمدى شىلقىماي ەتەتىن» دەي مە؟ ! بۇل جەردە كەڭەستىك پوستكەڭىستىكتەگى مەملەكەتتەرگە مايشەلپەك بولىپ وتىرعان ءبىزدىڭ قازاقتىڭ پروبلەماسى ايقىن كورىنگەن. قىسقاسى، سيىر دا - ءبىز، يت تە - ءبىز، كوكەڭى - كوكەڭ، جاپا دەگەنى قانداي جيىركەنىشتى، فۋۋۋ! تازاگۇل».
«مەن سەندەردىڭ قاي-قايسىڭا دا تۇكىرگەنىم بار. كەر سيىر بولاسىڭ با، كوك يت بولاسىڭ با، ءوز ەركىڭ. «اپام» دەگەنى - اڭقاۋ الاشىم مەنىڭ. شاماسى، مىنا ساياسي مىسقىل «توگىلگەن ءسۇت» دەپ سەندەردىڭ ابىرويلارىڭدى ايتىپ وتىر. «كوكەڭ» دەگەنى ايتپاسا دا تۇسىنىكتى. م. س.».
«مىسى» - نىڭ «مىسالى» مىسىمدى باسىپ-اق جىبەردى. ىشپەي-جەمەي «ءىستى» بوپ كەتسەم قايتەم؟.. بۇل جازعانىم ساياسي ساتيرا ەمەس، جاي كورباي-ءجورباي اڭگىمە ەدى عوي دەپ، جىلارمان بولىپ، جوكەڭە باردىم. تۋعاننان تىنىمسىز نەمە، تۇياعى جەلدەپ، كوشەگە تارتىپ بارا جاتىر ەكەن، كابينەتىنىڭ الدىنان ۇستاپ الىپ، قايتا سۇيرەپ كىرگىزىپ، قوياردا-قويماي عالامتوردى اشقىزىپ، پورتالداعى پىكىرلەردى جايىپ سالدىم. جوكەڭ دە جىلاننىڭ ءىزىن كورگەن جىرىندى عوي، اۋەلى ىرق-ىرق ەتىپ كۇلىپ الدى دا:
- ءپىشتۋ! - دەدى. - ءپىشتۋ، بۇل دەگەنىڭ - شەپۋقا. مەنىڭ استارلى اڭگىمەلەرىمە ايتىلعان پىكىرلەردى كورسەڭ عوي. تۇپ-تۋرا توعىز بەت. قازىرگى قازاقتىڭ، ساياساتتى ايتپاسا، تاماعىنان اس وتپەيدى. يتتەن دە، مالدان دا، كەرەك دەسەڭ، تەزەكتەن دە «تەرەڭ ساياسات» تابادى. باسىڭ امان بولسا، ءالى تالايدى كورەسىڭ، حە، حە، حە...
- سوندا، جوكە-اۋ، - دەدىم، جۇتىنا الماي قالىپ، - باياعىداعى بوتانيكادان بەرەتىن بوتان اعايدىڭ «جوقتان بار پايدا بولمايدى» دەيتىنى قايدا قالادى؟
- سەن قايداعى «جوقتان باردى» كورىپ تۇرسىڭ؟
- ەندى مىناۋ پىكىرلەردىڭ ءبارى «جوقتان بار» ەمەي نەمەنە؟
- ەي، بالا (نەگىزى ەكەۋمىز قۇرداس ەدىك)، سەن ءوزى ساياساتتان حابارى جوق سۋمۇرىن ەكەنسىڭ عوي! بوتان اعايدىڭ ايتقانى اكسيوما كۇيىندە قالادى. وعان بولا ماعان كوزىڭدى شاقشيتىپ، ءتىسىڭدى اقسيتپا. ەگەر ايتىلعان پىكىردەگى پروبلەمالار بولماسا، پىكىر جازۋشىلار ونى قايدان الدى؟ جوق، ءوزىڭ ايتشى، قايدان الدى دەپ ويلايسىڭ؟ زىناشيت، «بار نارسە ەشقاشان جوققا اينالمايدى».
ۇيگە بارىپ، باياعى سايتتى قايتا اشتىم.
«ءسىز - ناعىز ۇلتتىڭ جاناشىرىسىز. ءبىز، ۇلتجاندى جاستار، تاپ وزىڭىزدەي كورەگەن كوشباسشىعا ءزارۋمىز. سايلاۋعا نەگە تۇسپەدىڭىز؟ حالىق ءسىزدى قولدايتىن ەدى!!!» دەگەن پىكىر تۇر.
استاپىراللا!!!
ابىلاي ماۋدانوۆ