تىنەي باقسىنىڭ قۇدىرەتى
كوسموس كەمەسىنىڭ قۇلاعان جەرى - جەزقازعان قالاسىنان شىعىسقا قاراي 250 شاقىرىم، قاراجال كەنىشىنەن باتىسقا قاراي 80 شاقىرىم جەردەگى مۇڭىلى-قۋلى تاۋلارىنان باستاۋ الاتىن كوكتاس وزەنىنىڭ سول جاق جاعالاۋى. كوسموس كەمەسى قۇلاعان جەردەن ەكى شاقىرىمداي جەردە وسى وڭىرگە اتى ايگىلى تىنەي باقسىنىڭ شوشاق توبەلى بيىك مازارى تۇر.
مازاردىڭ جان-جاعىن يت تۇمسىعى باتپايتىن قالىڭ شەڭگەل نۋى قورشاعان. كوزكورگەن قاريالار ايتادى، باقسى قايتىس بولعانشا بۇل جەردە ءبىر ءتۇپ تە شەڭگەل بولماعان. ارقا جەرىندە شەڭگەل وسپەيدى. وڭتۇستىككە قاراي 500 شاقىرىم جەردەگى شەشەنباي قىستاۋىنا دەيىن شەڭگەل كەزدەسپەيدى. ءدىندار قاريالار «مال مەن جابايى جانۋارلار باقسىنىڭ مازارىنا سۇيكەنىپ، مازاسىن الماسىن» دەپ، «قۇداي شەڭگەل ۇرىعىن كوكتەن تۇسىرگەن» دەسەدى.
كەڭەس اقپارات قۇرالدارى «كوسموناۆتار جەرگە امان-ەسەن قونعان، ءبىراق كابينانىڭ قاقپاعى دەر كەزىندە اشىلماي، اۋا جەتپەي قازا تاپتى» دەگەن حابار تاراتتى.
ال تىنەي باقسىنى كوزىمەن كورگەن، ونىمەن تاباقتاس بولعان جامبىل، شىمكەنت، قاراعاندى وبلىستارىنىڭ كونەكوز قارتتارى باسقاشا ويلايدى. باقسىنىڭ مازارى وسى ءۇش وبلىستىڭ شەكاراسى تۇيىسكەن جەرگە ورنالاسقان. باقسى ۇزىن بويلى، قاپساعاي دەنەلى، قاستارى كوزىن جاۋىپ تۇراتىن، بەتىندە قان-ءسول جوق، قارا سۇر، ءتۇسى سۋىق ادام ەكەن. قاريالار ونىڭ جاس كەزىندە ۇيلەنگەن-ۇيلەنبەگەنىن بىلمەيدى.
ولار كورگەندە باقسى جالعىزباستى بولىپتى. جالعىز تۇيەسى، جالعىز اتى، جالعىز قوسى، بەس-ون مايدا تۇياعى بولعان. قوسىن اۋىلدان اۋلاقتاۋ جەرگە تىگەدى. ءوزى قوناق شاقىرمايدى، شاقىرماعان جەرگە بارمايدى. جاپادان-جالعىز كۇن كەشەدى. باقسىنىڭ ەمشىلىك قاسيەتى تاڭعالارلىقتاي ەكەن. ول تالاي جىل بالا تاپپاي جۇرگەن بەدەۋ ايەلدەردى، بەلسىز ەركەكتەردى وزىنە عانا ءمالىم تاسىلمەن ەمدەپ جازعان. ۇيلەرىن بالاعا تولتىرعان.
ونىڭ زىكىرىنەن كەيىن مەشەل، سال اۋرۋعا ۇشىراعاندار بىردەن تۇرىپ كەتەدى ەكەن. اقىل-ەسى اۋىسقان ادامداردىڭ ءبىر-اق تۇندە ەسىن كىرگىزگەن. ۇزاق جىل قىلتاماقپەن (راك) اۋىرىپ، ولەر حالگە جەتكەن ءبىر نايمان باتىرىن اياعىنان تىك تۇرعىزىپ جىبەرىپتى. جىلان، قاراقۇرت شاققان ادامداردىڭ بويىنداعى ۋدى دۇعامەن قايتارعان. ەڭبەگىنە ەشۋاقىتتا اقى الماعان. ءبىر باسىندا وسىنداي تولىپ جاتقان قاسيەتى بار ادامدى حالىق جاقسى كورگەن.
ارقا ءوڭىرىنىڭ حالقىن قىناداي قىرعان اشتىق اپاتىنان كەيىن تاعى ءبىر زاۋال كەلدى. تالاي ءمۇساپىر جاندار «حالىق جاۋى» اتانىپ، قىزىل يمپەريانىڭ قاساپحاناسىنا توعىتىلدى. قارتايعان شاعىندا تىنەي باقسى دا ءبىر قانىپەزەر، شولاق بەلسەندىنىڭ جالعان ارىزىمەن «حالىق جاۋى» اتانىپ، اباقتىعا قامالادى. اۋداندىق ميليتسيا باستىعى سارى، سوت ءتوراعاسى حاسەن سىرتتان كەلگەن ادامدار ەكەن. (سولاردىڭ فاميلياسى ەشكىمنىڭ ەسىندە جوق).
- سەن باقسى-بالگەر، قۇشناش ەكەنسىڭ. زىكىر سالىپ قورقىتىپ، تالاي ايەلدىڭ بالاسىن ءتۇسىرىپسىڭ. ەسكى زاماندى اڭسايتىن فەوداليزمنىڭ سارقىنشاعىسىڭ. وسىنىڭ ءوزى سەنىڭ كەڭەس ۇكىمەتىنىڭ قاس جاۋى ەكەندىگىڭدى دالەلدەيدى، - دەپ ناڭكىر-مۇڭكىرشە تەرگەيدى.
- مەن جالعىز اتتى، ساباۋ قامشىلى ءسىڭىرى شىققان كەدەيمىن. كەدەي-كەپشىكتى قولداپ وتىرعان كەڭەسكە نە دەپ جاۋ بولامىن؟ باقسىلىعىم، بالگەرلىگىم - اتا-بابادان قالعان قاسيەت. ادامداردى ەمدەپ، جازعاننان باسقا جازىعىم جوق، - دەپ اقتالعانىنا انالار قۇلاق اسپاي، اباقتىعا جەكە قاماپ تاستايدى. قامالار الدىندا سارىعا:
- مەنى قامايتىن ءۇيىڭدى قۇلىپتاماي-اق قوي. مەن قاشپايمىن. مىنا ارىق سۋىنا دارەت الىپ، بەس ۋاقىت ناماز وقۋىم كەرەك، - دەيدى. «حالىق جاۋىنىڭ» ءسوزى ءسوز ەمەس. ول جاتقان اباقتىنىڭ ەسىگىنە قۇلىپ، ءوزىنىڭ قول-اياعىنا كىسەن سالىپ قويادى. بىرنەشە كۇننەن كەيىن زارەلەرى ۇشقان اباقتى كۇزەتشىلەرى ساپاردان ورالعان سارىعا مىنا جايدى حابارلايدى.
- مىنا شال جىن-پەرى بولۋى كەرەك. ناماز ۋاقىتى بولعاندا ەسىكتەگى قۇلىپ وزىنەن-ءوزى اشىلىپ، قولىنداعى كىسەن سىپىرىلىپ تۇسەدى. مىنا اۋلاداعى ارىقتىڭ جاعاسىنا شاپانىن جايىپ، نامازىن وقيدى دا، قايتا بارىپ ورنىنا جاتادى. «قاشسا، اتايىق» دەپ تالاي رەت اڭدىدىق. ءبىراق قاشپايدى. پەندە عوي، ءبىر كۇنى قاشىپ كەتسە، ءبىز سوتتالامىز. سوندىقتان ءبىزدى ميليتسيا قىزمەتىنەن بوساتىڭىز...
مۇنى ەستىگەن سارى كادىمگىدەي ساسىپ، پروكۋرور مەن سوت ءتوراعاسىن شاقىرتادى. ەستىگەندەرىن باياندايدى. پروكۋرور كارى قۇلاق، ەگدە ادام ەدى.
- الدىمەن ونىڭ قانداي قاسيەتى بار ەكەنىن ءوز كوزىمىزبەن كورەيىك. سوتتاۋ قاشپاس، - دەيدى. باقسىنى اباقتى اۋلاسىنا شىعارادى.
- سەنىڭ وسىندا كەلگەلى كورسەتىپ جاتقان كەرەمەتتەرىڭدى ەستىدىك، - دەيدى پروكۋرور، - باسقا قانداي كەرەمەتتەرىڭ بار، كورسەت!
- جاقسى، كورسەتەيىن، - دەيدى باقسى.
اباقتىنىڭ كەڭ اۋلاسىندا ۇزىن ات قورا، ۇلكەن ءبىر مايا ءشوپ بار ەكەن. كەنەت مايانىڭ ءشوبى شاشىلماي، تۇتاس كۇيى جايمەن كوتەرىلە باستايدى. كۇن تال ءتۇس بولسا دا، لەزدە كۇن تۇتىلعانداي قاراڭعىلىق باسادى. زاماتتا جەل تۇرىپ، مايانىڭ ءشوبى سۋىلداپ، ىزىلداپ، ۇرەيلى دىبىس شىعارادى. قوراداعى اتتار ارقىراپ-كىسىنەپ، وپىر-توپىر بولادى. اباقتىنىڭ ەسىكتەرى تارس-تۇرس اشىلىپ كەتەدى. تۇرعاندار ءدال توبەلەرىنەن ءزىل سالماقپەن ءتونىپ كەلە جاتقان مايانى كورەدى. قاشايىن دەسە، اياقتارى جەرگە جابىسىپ قالعانداي قوزعالا المايدى.
- بولدى، بولدى، اكەت مىناۋىڭدى، - دەپ باقىرادى پروكۋرور جان داۋسى شىعىپ. بۇلار ەسىن جيىپ، جان-جاعىنا قاراسا، كۇن شايداي اشىلىپتى. مايا ءوز ورنىنا بارىپ قونجيىپتى. اتتار دا تىنشىعان.
- مىنانى سوتتاپ، ابىروي تاپپايمىز، - دەيدى پروكۋرور «ۇشتىك» وڭاشا بولمەگە كىرگەن كەزدە. - وبلىس ەستىمەي تۇرعاندا بوساتىپ جىبەرەيىك، پالەسىنەن اۋلاق. تۇندە اتىنا مىنگىزىپ، شىعارىپ سالىڭدار. كەتسىن، بەتپاقدالاسىنا...
...بوستاندىق العان تىنەي باقسى اي ءجۇرىپ، كوكتاستاعى قارا قوسىنا جەتەدى. سول جىلى كۇزدە دۇنيە سالادى. ەل-جۇرتى ارۋلاپ كومىپ، باسىنا مازار ورناتادى. بۇدان كەيىن ونىڭ قاسىنا ەشكىم جەرلەنگەن جوق. اتادان كەلە جاتقان سالت سولاي. وسى ۋاقىتقا دەيىن مازار قالىڭ شەڭگەلدىڭ ورتاسىندا جالعىز تۇر.
تىنەي باقسىنىڭ مازارىنىڭ قاسىنا كەلىپ ءۇش كوسموناۆتىڭ قازا تابۋىن ەل ءار ءتۇرلى جورامالداپ جۇرەدى. بىرەۋلەر «باقسى مازاسىن العانعا رەنجىدى» دەدى. ەندى بىرەۋلەر «كەڭەس ۇكىمەتىنىڭ قىرداعى حالىقتى ۋلاندىرعانىنا نازالاندى» دەستى. ءبىراق انىعىنا جەتكەن ەشكىم جوق. تەك جورامال عانا.
تىنەي مازارىنان قوزىكوش جەردە ءۇش بوزداققا ارنالىپ سوعىلعان بيىك مۇنارا-ەسكەرتكىش الىستان مەنمۇندالاپ تۇر. بۇل - شىندىق!