تاريحتاعى الاپات ورتتەر: نوتر- دام دە پاري العاشقىسى ەمەس
ءتىلسىز جاۋ ءاپ ساتتە فرانسيانىڭ تالاي وقيعاسىنا كۋا بولعان تاريحي عيماراتىن كۇل ەتتى. عيباداتحانانىڭ 3/2 ءسى جارامسىز بولىپ قالدى. قايعىرعاندار قانشاما. فرانسيا ەل باسشىسى ادامدارعا باسۋ ايتىپ، عيماراتتى 5 جىلدا قالپىنا كەلتىرۋگە ۋادە بەردى. ول ءۇشىن قايرىمدىلىق جاساپ جاتقاندار دا بار. وسى ۋاقىتقا دەيىن ميلليارد ەۋرو جينالعان كورىنەدى. ايتايىن دەگەنىمىز نوتر- دام سىندى ساۋلەت ونەرىنىڭ جانۋى تاڭسىق ەمەس. تاريحتا ءبىر تاريحي عيمارات تۇگىلى تۇتاس قالالار دا جانىپ كەتكەن. «اتىڭ شىقپاسا جەر ورتە» دەپ تەك قازاق حالقى عانا ايتپاعان ەكەن. اتىن شىعارۋ ءۇشىن نەبىر قىلمىسقا بارعان، تاريحي عيماراتتاردى ورتەگەندەر از بولماعان. نازارلارىڭىزعا سولاردىڭ بىرنەشەۋىن ۇسىنامىز.
ۇلى ريم ءورتى
بۇل ەجەلگى قالا 64 -جىلى توقتاۋسىز 5 كۇن جانعان. ءورتتى يمپەراتور نەرون قالا ورتاسىنا ساراي سالۋ ءۇشىن ادەيى ۇيىمداستىردى جانە حريستيانداردىڭ ۇيىمداستىرعان قىلمىسى دەگەن سىبىستار بار. بۇكىل قالانى وراپ العان جالىن ناتيجەسىندە ءريمنىڭ 14 اۋدانىنىڭ 10 ى تۇگەلدەي جانىپ كەتكەن. وسىدان سوڭ يمپەراتور نەرون شىنىندا دا قالا ورتاسىنداعى تازالانعان الاڭعا ۇلكەن ساراي سالدىرعان، ءبىراق ودان پايدالانا المادى. كوپ وتپەي بيلىكتەن شەتتەتىلدى.
ارتەميدا ءورتى - گەروسترات قىلمىسى
تاريحداعى بارلىق ءورت قايعىلى وقيعالار، كەزدەيسوقتىقتان نەمەسە دۇشپان شابىلۋىنان بولا بەرمەگەن. مىسالى، ب. ز. ب 356 -جىلى ەفەس قالاسىندا ءومىر سۇرگەن گەروسترات ەسىمدى ازامات تاريحقا ءوز اتىن وشپەستەي ەتىپ قالدىرۋ ءۇشىن قاسيەتتى، اتاقتى ءھام الەمنىڭ جەتى كەرەمەتىنىڭ ءبىرى سانالعان - ارتەميدا عيباداتحاناسىن ادەيى ورتەپ جىبەرەدى. ونى تۇتقىنداعاندا «مۇنى مەن ىستەدىم، مەن ورتەدىم» دەپ ايقايلاعان. سوت كەزىندە ءوز ايىبىن مويىنداپ، ءورتتى ادەيى تاريحتا ءوز اتىن قالدىرۋ ءۇشىن جانە بولاشاقتا ادامدار ونى ەسىنە الىپ ءجۇرۋ ءۇشىن ۇيىمداستىرعانىن ايتقان. ءادىل قازىلار ونى ەرەكشە جازا - «ۇمىتىلۋ» (ۇمىتۋ، ەسكە الماۋ) جازاسىنا ۇكىم ەتەدى. ءبىراق گەروسترات ءبارىبىر ماقساتىنا جەتكەن. ودان كەيىن «گەروسترات» سيندرومى قالىپتاستى.
لوندون، 1212 جانە 1666 -جىلدار
انگليا جەر شارىندا شەكسىز كوللونيالارى بولعانىمەن، ءوز جەرىندە جەر جەتىسپەۋشىلىگى سەبەبىنەن عيماراتتارىن ءوتى تىعىز ەتىپ سالاتىن بولعان. 1212 -جىلعى ءورت تۋرالى كوپ مالىمەت ساقتالماعان. بەلگىلىسى قالانىڭ 4/3 بولىگى جانىپ كەتكەن، 3 مىڭداي ادام قايتىس بولعان. ال 1666 -جىلعى ءورت تۋرالى مالىمەتتەر كوپ. بۇل ءورت بۇرىنعىسىنان دا اۋقىمدى بولىپ، 13200 دەن ارتىق عيماراتتار مەن ۇيلەر ورتەنىپ كەتكەن. 4 كۇن جالىنعا ورانعان قالانىڭ نەگىزگى بولىگى كۇلگە اينالعان. ءبىراق 6 اق ادام قايتىس بولىپتى. بۇل ءورت قالاعا پايدالى دا بولعان. سەبەبى سول كەزدە قالا وتە لاس بولىپ، جۇقپالى اۋرۋلار مەن تىشقانداردىڭ ورداسى بولعان. ءورت كەزىندە بارلىق زياندى جاندىكتەر مەن تىشقاندار، جۇقپالى اۋرۋلار جويىلىپ كەتكەن. وسى ورتتەن كەيىن لوندون ناعىز مادەنيەت ورتالىعىنا، زاماناۋي قالاعا اينالدى. سەبەبى الاپات ءورتتىڭ قايتالانۋىنان قورىققان قالا اكىمشىلىگى جاڭا عيماراتتاردى تەك تاستان قالاي باستاعان.
وتقا ورانعان ماسكەۋ - توقتامىستىڭ وكتەمدىگى، ناپولەوننىڭ ىزاسى
1240 -جىلى قۇرىلعان التىن وردا رۋس كىنازدىكتەرى جاۋلانىپ الىنعاننان كەيىن قازىرگى رەسەي، ۋكراينا، مولدوۆا، قازاقستان جانە كاۆكازدىڭ جەرىندە ورنالاسقان الىپ حاندىق بولدى. توقتامىس حان التىن وردادان ءبولىنىپ شىقپاق بولعان رەسەي جەرلەرىنە شابۋىل جاساپ، ماسكەۋدى 1382 -جىلى ورتەپ جىبەردى. ال 1812 -جىلى جىلى ماسكەۋدى فرانتسۋزدار جاۋلاپ الدى. ءدال وسى جىلى دا ماسكەۋ ورتەندى. رەسمي تۇردە قالانى فرانسۋزدار ورتەگەن دەپ ايتىلادى. ءبىراق تاريحشىلار مۇنىمەن كەلىسپەيدى. ولاردىڭ ايتۋىنشا، فرانتسۋزداردان جەڭىلىپ، قالانى تاستاپ شىعىپ بارا جاتقان فەدور راستوپچين ماسكەۋدى دۇشپاندار يەلىگىنە قالدىرعانشا ورتەپ جىبەرگەندى ابزال كورگەن. سوعىسقا دەيىن 270 مىڭ حالقى بولعان قالادا سوعىس كەزىندە بار- جوعى 6 مىڭ ادام قالعان ەدى. ال سوعىستا جارالانعاندار ەسەپكە الىنباعان، ولار ءورت كەزىندە قايتىس بولعان. 4 كۇن جالىن قۇشاعىندا بولعان ماسكەۋدىڭ نەگىزگى بولىگى مەن قالا ماڭىنداعى كەيبىر اۋىلدار تۇگەلدەي كۇلگە اينالعان.
چيكاگو ءورتى، كۇل بولعان 17 مىڭ عيمارات
بۇرىن قالا قاۋىپسىزدىگىنە نەمقۇرايلى قارايتىن بولعان. سالىنعان عيماراتتار تۇگەلدەي ورتەنەتىن ماتەريالدار بولاتىن. ونىڭ ۇستىنە وتە تىعىز ورنالاساتىن. سوندىقتان بولار ءورت قاۋىپسىزدىگى ساقتالماعان كەزدە قالا تۇگەلدەي ورتەنەتىن. ونىڭ جارقىن مىسالى، 1871 -جىلعى چيكاگوداعى جاپپاي ءورت. سول كەزدە قالا تۇگەلدەي ءتىلسىز جاۋ قۇشاعىندا قالعان. 17 مىڭنان اسا عيمارات جانىپ كەتكەن. ءورتتىڭ شىعۋىنا و'ليري جانۇياسىنداعى قويمادان شىققان ۇشقىن سەبەپ بولعان. ادام شىعىنى - 300.
سان- فرانسيسكوداعى ورتكە سەبەپ بولعان ساقتاندىرۋ
1906 -جىلدىڭ 18 -ءساۋىرى ا ق ش- تىڭ سان- فرانسيسكو قالاسى ءۇشىن ەڭ قارالى كۇن بولدى. جەر سىلكىنىسى ناتيجەسىندە قالادا ءورت شىعادى. جەرگىلىگتى ءورت سوندىرۋشىلەردىڭ جەتەكشىسى دەننيس سالليۆانىڭ قايتىس بولۋىنان ءورت سوندىرۋشىلەر توبى سوڭ باقىلاۋدى جوعالتىپ، بەي- بەرەكەت ارەكەت ەتە باستايدى. ونىڭ ۇستىنە جەرگىلىكتى تۇرعىندار دا ساقتاندىرۋ كومپانياسىنان اقشا ءوندىرۋ ماقساتىندا ەسكى ۇيلەرىن جاعا باستاعان. ناتيجەسىندە ءتىلسىز جاۋ قالانى تۇگەلدەي قامتىپ، 25 مىڭ عيمارات ورتەندى، 3 مىڭ ادام قايتىس بولدى.
جاپونيا، كانتو تراگەدياسى
1923 -جىلى 1 - قىركۇيەك كۇنى جاپونيا تاريحىنداعى ەڭ ۇلكەن اپاتتى جاعداي ورىن الدى. توكيودان 90, يوكوگامادان 65 شاقىرىم ەپيورتالىقتا 8,3 بالدىق جەر سىلكىنىسى بولدى. توكيوداعى 300 مىڭداي عيمارات قيراپ، ءورت شىقتى. وتتان قاشقان تۇرعىندار قالا الاڭىنا جينالعانىمەن الاڭدى وت قورشاپ، ودان شىققان تۇتىننەن 40 مىڭ ادام ۋلانىپ ءولدى. جالپى جاپونيادا 175 ادام قايتىس بولىپ، 500 مىڭدايى ءىز- ءتۇزسىز جوعالدى. 4 ميلليون ادام زارداپ شەكتى. بۇل جەر سىلكىنىسى مەن ءورت جاپونيانى 4,5 ميلليارد دوللار شىعىنعا باتىردى.
سەۋل - زاماناۋي گەروسترات
گەروسترات ارتەميدانى ورتەگەننەن سوڭ "گەروسترات" سيندرومى پايدا بولدى دەپ جوعارىدا ايتىپ وتتىك. 2008 -جىلى وڭتۇستىك كورەيانىڭ استاناسى سەۋل قالاسىنداعى "ۇلكەن وڭتۇستىك قاقپاسىندا" (نامدەمۋن) ءورت شىققان. ءورت سوندىرۋشىلەردىڭ جانكەشتى ارەكەتتەرىنە قاراماي 1398 -جىلى سالىنعان تاريحي مۇرا تۇگەل جانىپ كەتتى. كەيىن VI عاسىرلىق تاريحقا يە ونەر مۇراسىن چحە ەسىمدى 69 جاستاعى كورەيالىق ورتەگەنى ءمالىم بولعان. ءوز ايىبىن مويىنداعان ول مۇنداي قادامعا قالا اكىمشىلىگىنە ىزا بولعاننان ادەيى بارعاندىعىن ايتقان. كورەياعا تاريحي جادىگەردى قايتا قالپىنا كەلتىرۋ 20 ميلليون دوللارعا تۇسكەن.
Massaget.kz