پايعامباردىڭ (س. ع. س. ) بالالىق شاعى
تەك قۇلاعىما ءبىر عانا تانىس ءسوز ەستىلەدى: مۇحاممەد...
ءامينا مەن جاققا بەت بۇرىپ: «شەما! قاشان كەلەدى دەپ ويلايسىڭ؟» دەپ سۇرادى. «حانىم، الاڭ بولماڭىز. قازىر كەلىپ قالار. بىرەر ساعات شىداي تۇرىڭىز!» دەيمىن. ءامينانىڭ كوزىنە جاس ءۇيىرىلىپ، تەرەڭ تىنىس الىپ: «ەگەر ابدوللا ءتىرى بولعاندا جاعداي باسقاشا بولار ەدى. مۇحاممەدكە ءسۇت انا ىزدەگەن سول كۇندەر ەسىمنەن كەتپەيدى. ءساد اۋلەتىنىڭ ايەلدەرى مۇحاممەدتىڭ جەتىم ەكەندىگىن ەستىگەندە ودان باس تارتپادى ما؟!» دەيدى.
ءامينانى جۇباتىپ: «ءبىراق، مەنىڭ اپام حاليما ونى باۋىرىنا باستى عوي. قازىر نەلىكتەن وتكەندى ەسكە الىپ، قامىعاسىز؟» دەيمىن. ءامينا ءسوزىن ساباقتاپ: «مۇحاممەدتى قاتتى ساعىندىم. شىركىن، وسى بىرنەشە ساعات جەل مەن نايزاعايداي جىلدام وتە شىققاندا عوي... بىلەسىڭ بە، شەما؟ سۇيىكتى مۇحاممەدىم دۇنيەگە كەلگەندە ءبىر كوزىممەن كۇلىپ، ەكىنشى كوزىممەن جىلاعان ەدىم.
دۇنيەگە ءسابي اكەلگەن ءار انانىڭ بارىنەن بۇرىن ءوزىنىڭ جان جارىنىڭ ەسىكتەن ەنىپ، قۇتتىقتاپ، پەرزەنتتى وسىرۋدە ونى جالعىز تاستاپ كەتپەيتىنىن ايتىپ جۇباتۋىن كۇتەتىنى بەلگىلى ەمەس پە؟! سەن بىلسەڭ عوي، ابدوللا سۇيىكتى ۇلىنىڭ دۇنيەگە كەلەتىنىن كۇن ساناپ، تاعاتسىزدانا كۇتكەن ەدى.. . ەگەر ءبىر جەرگە بارا قالسا، قيىن ساتتە جالعىز بولماسىن دەپ جىلدام ورالاتىن. ۇنەمى ماعان: «ءامينا، اياعىڭ اۋىرلاعان كۇننەن بەرى ءجۇزىڭ وزگەرىپ كەتكەن. نۇرلانىپ كەتكەندىگىڭ سونداي، حوردىڭ قىزى ما دەرسىڭ!» دەيتىن. مەن دە نازدانىپ: «وتىرىك ەمەس قوي!» دەيتىنمىن. ءبىراق، ابدوللا ەكەۋىمىزدىڭ جاقسى كۇندەرىمىز ۇزاققا سوزىلمادى. ابدوللا ساپارعا كەتىپ، سول كەتكەننەن ورالمادى. قۇرايىشتىڭ ساۋدا كەرۋەنىمەن شامعا بارىپ، قايتىپ كەلە جاتقاندا ياسرەبكە سوققان. اناسىنىڭ تۋىستارىن كورگەن سوڭ مەككەگە قايتىپ كەلمەك ەدى. ءبىراق...
ءامينا ءۇنسىز قالدى. ونى ءوز ويىمەن وڭاشا قالدىرىپ، ءۇي شارۋاسىنا كىرىستىم. مۇحاممەدتىڭ ورالۋىنا دەيىن ءۇيدى ازىرلەپ قويۋ ءۇشىن مەن بىرنەشە كۇن ەرتە كەلگەن ەدىم. مۇمكىن، بۇل ءامينانىڭ قاسىندا بولاتىن سوڭعى كۇنىم شىعار. سودان كەيىن ۇيىمە قايتۋىم كەرەك.
جۇمىسىمدى بىتىرگەن سوڭ ءامينانىڭ قاسىنا قايتىپ باردىم. ءبىر ساعات بۇرىنعى جەرىندە بولمەنىڭ بۇرىشىنا قادالا قاراعان كۇيدە وتىر ەكەن. كوڭىلىن اۋلاماق بولىپ: «حانىم، پەرزەنتىڭىزگە نەلىكتەن «مۇحاممەد» دەپ ات قويدىڭىز؟» دەپ سۇرادىم.
ءامينا كۇلىمسىرەپ: «بۇل ەسىمدى اتاسى ابدىلمۇتالەپ قويدى. سۇيىكتىم مۇحاممەدتىڭ دۇنيەگە كەلگەنىنەن اتاسى تەز قۇلاقتانىپ قويىپتى. ۇيگە كىرگەن سوڭ حال- جاعدايىمدى سۇراپ، مۇحاممەدتى وزىمەن الىپ كەتتى. الدىمەن مەنى ۇلىمنان اجىراتقالى جاتىر ەكەن دەپ ويلادىم. ويتكەنى، قاسىمدا بۇرىنعىداي ابدوللا جوق ەدى. اتاسى رەتىندە شەشىم قابىلدايتىن ەرىك ابدىلمۇتالەپتىڭ قولىندا بولاتىن. ءبىراق اينالامداعىلار: «الاڭداما، ابدىلمۇتالەپ بالاڭدى مەككەگە الىپ كەتتى» دەپ جۇباتتى. سول كۇنى ابدىلمۇتالەپ بالامدى قاعباعا اپارىپ، اتىن «مۇحاممەد» دەپ قويعان ەدى. ول كەزدە مۇنداي ەسىم ارابتاردىڭ اراسىندا وتە سيرەك كەزدەسەتىن. سول سەبەپتى ءسابيدىڭ اتىنىڭ سىرىن سۇراعاندا، ول: «اللاعا ماڭگىلىك ماداق ايتۋى ءۇشىن نەمەرەمنىڭ ەسىمىن «مۇحاممەد» دەپ قويدىم» دەيتىن. سودان كەيىن ول تەزدەتىپ، مۇحاممەدتى وزىمە قايتارىپ بەردى. مۇحاممەدتى قۇشاعىما العان كەزدە بارلىق دەرتىمدى ۇمىتىپ كەتتىم. مۇرنىما ابدوللانىڭ ءيىسى كەلدى. ەسىمدى جيناعان كەزدە ابدىلمۇتالەپ كوزى جاسقا شىلانىپ، ءسابيىم ەكەۋىمىزگە قاراپ تۇر ەكەن. ونىڭ دا ابدوللانى ساعىنىپ جۇرگەنىن ءتۇسىندىم. سالدەن سوڭ ابدىلمۇتالەپ ءجۇزى مەيىرىمگە تولىپ: «مۇحاممەدتى ەمىزۋدى ويلاپ، قامىقپا. جاقىن ارادا وعان قارايتىن ءسۇت انا تابامىز» دەدى.
كەنەت، ءامينا ءسوزىن ءبولىپ: «ايتپاقشى، شەما، اناڭ نەلىكتەن مۇحاممەدتى الماق بولىپ، قايتىپ كەلدى؟» دەپ سۇرادى. باسىمدى تومەن سالىپ: «بىلەسىز بە، حانىم... سوڭعى بىرنەشە جىلدا ءساد اۋلەتى قيىن كۇندەردى باستان وتكەردى. قۋاڭشىلىق ءتورت تۇياق مالىمىزدى جالماپ قويدى. جوقشىلىق، اشتىق ابدەن دىڭكەمىزدى قۇرتتى.
انام: «ءۇيدىڭ ەر ازاماتىنىڭ الدىنداعى جول جابىلعان كەزدە، سابىر مەن قايرات ارقىلى ايەل ءوز جولىن اشادى» دەپ ايتۋشى ەدى. ءسىڭلىم دۇنيەگە كەلگەن كەزدە اكەم: «مىناداي مۇشكىل حالدە بالا- شاعانىڭ قارنىن قالاي تويدىرامىز؟» دەپ نالىدى. انام وعان: «قايعىرما، بىرنەشە كۇننەن كەيىن اۋلەتىمىزدىڭ ايەلدەرىمەن بىرگە مەككەگە بارىپ، اسىراۋعا بالا الىپ قايتامىز. مۇمكىن، وسىلاي قيىندىعىمىزدىڭ ءتۇيىنىن شەشەرمىز» دەدى.
انام سول كۇندەردى ەسكە الىپ، بىلاي دەيتىن: «مەككەگە جەتكەن كەزدە جاقسى ەڭبەكاقى الىپ، تۇرمىسىمىزدى تۇزەپ الارمىز دەگەن ۇمىتپەن ەمشەكتەگى بالالارى بار ۇيلەرگە باس سۇقتىق. بىرگە كەلگەن ايەلدەردىڭ ءارقايسىسى ءبىر- ءبىر بالادان الدى. ءبىراق، مەن ءالجۋاز بولعاندىقتان، ەشبىر اتا- اتانىڭ كوزىنە ىلىنبەدىم. تەك ابدىلمۇتالەپتىڭ وتباسى عانا بالاسىن ەمىزىپ، اسىراۋعا ۇسىنىس جاسادى. مۇحاممەدتىڭ جەتىم ەكەنىن بىلگەندە ىشىمنەن: «ۋا، اللا! مەنىڭ باسىمدى تاعى نە كۇيگە سالماقسىڭ. مەن بۇل جەرگە قيىندىقتان شىعۋ ءۇشىن كەلدىم. ءۇيدىڭ ەر- ازاماتى جوق بولسا ەڭبەكاقىمدى كىمنەن تالاپ ەتپەكپىن!؟» دەپ كۇيىندىم».
انام سول سەبەپتى مۇحاممەدتى الۋعا ەكى ويلى بولىپ، كوزى جاسقا تولادى. تاعدىردىڭ جازۋى سولاي بولدى ما ەكەن، ابدىلمۇتالەپتەن باسقا ەشكىم اناما ءسۇت انا بولۋعا ۇسىنىس جاساماپتى. انام جاعدايدى بايقاعان سوڭ، اكەم حارەستەن: «ەگەر اۋىلعا قۇرالاقان قايتاتىن بولساق، ايەلدەردىڭ الدىندا ابىرويىم توگىلەر. مەن ابدىلمۇتالەپتىڭ نەمەرەسىن اسىراۋعا كەلىسەمىن. سەن نە دەيسىڭ؟» دەپ سۇرايدى. اكەم ريزاشىلىعىن ءبىلدىردى. مۇحاممەد ءبىزدىڭ ۇيگە وسىلاي كەلىپ ەدى.
حانىم! ءبىراق، ءسىزدىڭ پەرزەنتىڭىز ءبىزدىڭ ۇيگە كەلگەن سوڭ قىزىق بولدى. ەگەر شىندىقتى بىلگىڭىز كەلسە، انام حاليمانىڭ ءسىزدىڭ ءسابيىڭىزدى الماس بۇرىن ءسۇتى تىم از ەدى. ءسىڭىلىم كوبىنەسە سۇتكە جارىماي، قارنى اشىپ جىلايتىن. انامنىڭ ءدال سول كۇنى مۇحاممەدتى ەمىزبەك بولىپ قۇشاعىنا الىپ، قۋانىپ: «قۇدايىم-اي، مىنا بالانىڭ تابەتتەنىپ ەمىپ جاتقانىن قاراشى!» دەگەنى ءالى ەسىمدە. انام مۇحاممەدتى ەمىزەر الدىندا بار بولعانى ءبىر كەسە سۋ ىشكەن بولاتىن. سول كۇنى مۇحاممەدتىڭ قارنى تويدى، ودان كەيىن ءبىراز ۋاقىتتان سوڭ ءسىڭلىم دە جەتكىلىكتى مولشەردە ەمىپ، تىنىشتالدى.
حانىم! مەن سول كۇنى انامنىڭ جانارىنا ۇيىرىلگەن جاستى كورگەن ەدىم. ول مۇحاممەدتى ءسۇيىپ، اكەمە: «بۇل بالا وزىمەن بەرەكە اكەلدى. العانىم قانداي جاقسى بولعان» دەپ قۋاندى. اكەمنىڭ كۇلىپ: «ومىراۋىڭداعى سۇتىڭمەن سەنىڭ تاعى بىرنەشە بالا الۋىڭا بولادى» دەگەن قالجىڭىنا ءوز ويىمەن بولعان انام ءبىر- اق سوزبەن جاۋاپ بەردى: «جوق! مەن ەندى ونى مەككەنىڭ ەشقانداي بالاسىنا اۋىستىرمايمىن! ول مەن ءۇشىن وتە قىمبات!».
حانىم! شىركىن، انامنىڭ مۇحاممەدپەن سويلەسكەن كەزدە قانداي قۋانىپ، بالاعا ءتان داۋىسىمەن اناما ءتىل قاتقانىن كورسەڭىز، ەستىسەڭىز عوي! مۇحاممەدتىڭ انامنىڭ سۇيىكتىسىنە اينالعانى سونشاما، ءتىپتى كەيبىر كەزدەرى قىزعانۋشى ەدىم. البەتتە، ءوزىمنىڭ دە مۇحاممەدتى قۇشاعىما العان كەزدە ونىڭ مەيىرىمىنىڭ بويىمدى كەرنەيتىنى سونشا، تىلمەن ايتىپ جەتكىزە المايمىن. سول كەزدە بارىپ انامنىڭ مۇحاممەدكە دەگەن سۇيىسپەنشىلىگىن تۇسىنەتىنمىن. ءسىڭلىم ءانيسا ەكەۋىمىز اناما كومەكتەسەتىنبىز. ءبىراق، مۇحاممەدتى قۇرعاقتاپ، جۋىندىرۋ كوبىنە ماعان جۇكتەلەتىن.
حانىم، قالاي دەسەم ەكەن؟ مۇحاممەدتىڭ كەلۋىمەن ءبىزدىڭ ءۇيىمىز باسقا ءبىر كۇيگە ەندى. دالادان شارشاپ ورالاتىن اكەمنىڭ تاماعىن سۋمەن جىبىتكەننەن كەيىنگى العاشقى سۇرايتىن سۇراعى: «حاليما، ءبىزدىڭ ءۇيدىڭ بەرەكەسى قايدا؟» بولاتىن. ەگەر سول كەزدە مۇحاممەد ۇيىقتاپ جاتسا: «قىمباتتىم، قازىر ۇيىقتايتىن ۋاقىت پە ەكەن؟» دەيتىن. سودان وياتىپ الماس ءۇشىن، ەپپەن قولىنان ءسۇيىپ: «نەگە ەكەنىن بىلمەيمىن، ۇيگە كەلگەن كەزدە مۇحاممەدتى كورسەم بارلىق قايعىم مەن قيىندىعىمدى ۇمىتىپ كەتەمىن» دەيتىن.
ءساد اۋلەتىن قايران قالدىرعان نارسە ءبىزدىڭ قويلارىمىزبەن بولعان وقيعا ەدى. انام ءبىر كۇنى بىزدەن: «قويلاردىڭ جەلىنىنىڭ سۇتكە تولى ەكەنىن بايقادىڭدار ما؟ الدە قويلاردى باسقا جەرگە جايىپ جۇرسىڭدەر مە؟» دەپ سۇرادى. ءىنىم ابدوللا: «بۇرىنعى جەرگە جايىپ ءجۇرمىز» دەدى. بىزدەن كورىپ اعايىندارىمىز دا كوبىرەك ءسۇت بەرۋى ءۇشىن قويلارىن سول جەرگە اپارىپ جايۋعا تىرىساتىن. ءبىراق، ەشقايسىنىڭ قويلارى حارەستىڭ قويلارىنا جەتە المادى. قوي تولدەيتىن ۋاقىت جەتكەن كەزدە قويلارىمىز وتكەن جىلمەن سالىستىرعاندا، كوپ تولدەدى. اكەمنىڭ مۇحاممەدتى «ءۇيىمىزدىڭ بەرەكەسى» دەپ جۇرگەنىنىڭ سەبەبى وسى ەدى.
انام مۇحاممەدتى ەسىنە العاندا: «مۇحاممەدتىڭ كوزى كىرپىگىنىڭ اراسىنان قاراڭعى ءتۇندى نۇرلاندىراتىن جارىق جۇلدىزداي جارقىراپ تۇراتىن» دەيتىن.
مۇحاممەد جايلى اڭگىمە ايتىپ وتىرىپ، ءامينانى ۇمىتىپ كەتىپپىن. كەنەت، ءامينانىڭ ءبىر ورامالدى يىسكەپ، كۇبىرلەپ وتىرعانىن كوردىم. سودان ماعان قاراپ: «قاراشى، شەما! مىناۋ - باۋىر ەتىم بالامدى قۇنداقتاعان العاشقى جورگەك. مۇحاممەدىمنىڭ ءيىسى اڭقىپ تۇر... قانشا ۋاقىت ءوتتى ونى كورمەگەنىمە... قازىر قانداي بولدى ەكەن؟ ءجۇرىپ ءجۇر مە؟ سويلەي مە ەكەن؟ ايتپاقشى، شەما، اناڭ مەنىڭ ەسىمىمدى وعان ايتتى ما ەكەن؟ ول مەنى ويلاي ما ەكەن؟ شىركىن-اي، وسى ءتۇن كوزدى اشىپ- جۇمعانشا جىلدام وتە شىقسا عوي...» دەدى.
ەرتەڭىندە تاڭ شاپاعى قالاعا نۇرىن شاشقان كەزدە كەنەت انامنىڭ داۋسى ەستىلدى: «حانىم! ۇيدەسىز بە؟ مەن، حاليمامىن! مۇحاممەدتى اكەلدىم!». ءامينا قۋانىشتان ەسى شىعىپ، ەسىككە جۇگىردى. مۇحاممەد انامنىڭ قۇشاعىندا بۇيىعىپ جاتىر ەدى. العا ۇمسىنعان ءامينا داۋسى قۇمىعىپ: «مۇحاممەد... جانىم... مەنى تانىدىڭ با؟ ماعان كەلمەيسىڭ بە؟» دەپ قۇشاعىن جايدى. جينالىپ قالعان كورشى- قولاڭ اناسىن كوپ ۋاقىت كورمەگەن بۇل ءسابي نە ىستەر ەكەن دەپ قاراپ تۇر. مۇحاممەد ءاميناعا ءسال تاڭدانا قاراپ، كەنەت، ونىڭ قۇشاعىنا قۇلاي كەتتى. مۇحاممەدتى يىسكەپ، ەمىرەنگەن ءامينا كوز جاسىنا ىرىق بەردى. انام ونى جۇباتپاق بولىپ: «حانىم! بالا شوشىنىپ قالار، جىلاماڭىز! كىشكەنتاي بولعانىنا قاراماستان، ءبارىن جاقسى تۇسىنەتىنىن كورمەيسىز بە؟» دەدى. مۇحاممەد كىشكەنتاي قولدارىمەن اناسىنىڭ ءجۇزىن سيپاي باستادى. سوڭسوڭ باسىن ءامينانىڭ يىعىنا قويىپ، كوزىن جۇمدى.
ءبىر ساعات وتپەي، ۇلدارىمەن ابدىلمۇتالەپ كەلىپ جەتتى. ەكى جاسار بالا ەمەس، قۇرايىشتىقتاردىڭ ۇلكەندەرىنىڭ ءبارى ۇيگە كەلگەندەي بولدى. بۇعان دەيىن ابدىلمۇتالەپ بىرنەشە رەت ءسادتىقتاردىڭ اۋىلىنا بارىپ قايتقان بولاتىن. سول سەبەپتى دە مۇحاممەد ونى جاقسى تانيتىن. ەسىكتەن ەنگەن وعان مۇحاممەد بال تىلىمەن «اكە» دەپ قارسى جۇگىردى. ابدىلمۇتالەپ ونى قۇشاعىنا الىپ: «جانىم» دەپ مەيىرلەندى.
ءامينانىڭ كوزى جاسقا تولدى. ابدوللانىڭ ورنىنىڭ ويسىراپ تۇرعانىن ويلاعانىن ءتۇسىندىم. سونى بايقاعان ابدىلمۇتالەپ مۇحاممەدتى ەپپەن جەرگە ءتۇسىرىپ: «نەگە جىلايسىڭ، كەلىنجان؟ بۇگىن قۋانىشتى كۇن. ابدوللانىڭ ءىزباسارى كەلدى ەمەس پە؟ كوزىنە قاراشى، تۋرا ابدوللانىڭ كوزىندەي. ابدوللامنىڭ بۇگىن قۋانىشتى ەكەنىن بىلەمىن. ونىڭ سۇيىكتى مۇحاممەدى ساپاردان قۋانىشپەن ورالدى عوي!» دەدى.
ابدىلمۇتالەپتىڭ داۋسىنان تولقىپ تۇرعانى سەزىلدى. ونىڭ ابدوللاعا دەگەن اكەلىك ماحابباتى شىنىندا ايتۋعا تۇرارلىق ەدى. ابدىلمۇتالەپ ءجۇزىن اناما بۇرىپ: «قانە، ءابۋزۋييبتىڭ قىزى، مەنىڭ نەمەرەممەن كۇن كورىستەرىڭ قالاي بولدى؟ ساعان ونى اسىراۋ قيىنعا سوققان جوق پا؟» دەپ سۇرادى. انام جاۋاپ بەرۋدىڭ ورنىنا وزىنە ساۋال تاستاپ: «ۋا، ھاشەمي اۋلەتىنىڭ اقساقالى! قانداي قيىندىق؟ كەرىسىنشە، مۇحاممەد ءۇيىمىزدىڭ بەرەكەسى بولدى» دەدى. ابدىلمۇتالەپ كۇلىپ: «ونى العىڭ كەلمەگەنى ەسىڭدە مە؟» دەدى.
انام: «ءيا، رايىمنان قايتقانىما اللاعا شۇكىر دەيمىن» دەپ جاۋاپ بەردى. ابدىلمۇتالەپ: «ءبىر ساعاتتان سوڭ ماعان كەل، قالعان اقىڭدى تولەپ، ەسەپ ايىرىسايىن. ءبىز سەنىڭ، وتباسىڭنىڭ بىزگە جاساعان جاقسىلىعىن ەشقاشان ۇمىتپايمىز» دەدى. انام ءسال ۇنسىزدىكتەن سوڭ: «مەن مۇحاممەدتى ءوز پەرزەنتىمدەي جاقسى كورەمىن. ءبىراق، سىزگە شىندىقتى ايتقىم كەلەدى. مەككەدە وبا ىندەتىنىڭ قانشاما ادامنىڭ ءومىرىن قيعانىن ءوزىڭىز بىلەسىز.
مۇحاممەدكە دە جۇعا ما دەپ قورقامىن» دەدى. ابدىلمۇتالەپ انامنىڭ ءسوزىن ءبولىپ: «نە دەگىڭ كەلىپ تۇر، ءابۋزۋيۋبتىڭ قىزى؟ مۇحاممەد ناۋقاسقا شالدىقتى ما؟» دەپ سۇرادى. انام اسىعىس ابدىلمۇتالەپتىڭ ءسوزىن ءبولىپ: «جو... جوق. بىرنەشە كۇننەن سوڭ مۇحاممەدتى قايتادان وزىممەن الىپ كەتۋگە رۇقسات سۇرايمىن. قالعان ەڭبەكاقىم قاجەت ەمەس...» دەدى. ءامينا انامنىڭ سوزىنە ارالاسىپ: «ءبىراق، مەن ەندى بۇدان ءارى توزە المايمىن. ابدوللادان قالعان جالعىز تۇياق مۇحاممەدىمدى كوزدەن تاسا ەتە المايمىن. جالعىزدىق جۇگىن بۇدان ارتىق قالاي ارقالاماقپىن؟ !» دەدى. انام ءاميناعا: «حانىم، ءسىز ءۇشىن مۇحاممەدتىڭ اماندىعى ماڭىزدى ەمەس پە؟ جىراقتا بولۋدىڭ قانداي قيىن ەكەنىن تۇسىنەمىن. سىزگە ونى مەككەگە اكەلىپ، كورسەتىپ تۇرۋعا ۋادە بەرەمىن» دەدى. ءامينا ءامىرلى داۋىسپەن: «بۇل جايىندا ويلانۋىم كەرەك. مەن مۇحاممەدىممەن ەندى عانا قاۋىشتىم. قالعان ماسەلە جايلى كەيىن شەشىم قابىلدايمىن» دەدى.
انام ابدىلمۇتالەپتىڭ ويىن بىلمەك بولىپ، وعان كوز تاستادى. ول دا ءبىراز ۇنسىزدىكتەن سوڭ: «مەنىڭ ويىمشا، ءامينا دۇرىس ايتادى. ءبىز مۇحاممەدتى ەندى كورىپ تۇرمىز. ءبىراز كۇن ءوتسىن. سودان كەيىن دۇرىس ءبىر شەشىم قابىلدارمىز» دەدى.
انام: «ءوز ەركىڭىز. رۇقسات ەتسەڭىز، شەما بىرنەشە كۇن قاستارىڭىزدا قالىپ، مۇحاممەدتى قاراۋعا اناسىنا كومەكتەسسىن» دەدى. ابدىلمۇتالەپ: «ەگەر كەلىنىم قارسى بولماسا، مەن قارسى ەمەسپىن» دەدى. مەن ءاميناعا كوز تاستادىم. ءامينا: «شەما قالام دەسە، مەن دە قارسى ەمەسپىن» دەدى. ءبارى قۋانىپ كەتتى. اسىرەسە، مەن قاتتى قۋاندىم. ويتكەنى، مۇحاممەدتىڭ قاسىندا، امينامەن سويلەسىپ، سىرلاساتىن بولدىم.
مۇحاممەدتىڭ ۇيگە ورالۋىمەن ءامينا دۇنيەگە قايتا كەلگەندەي بولدى. ەسى شىعىپ، مۇحاممەدتىڭ ماڭىندا كوبەلەكتەي شىر اينالدى. ابدوللانىڭ ۇلى ءۇيدىڭ ورتاسىندا بىلدىر- بىلدىر سويلەپ ءجۇر. كەيبىر كەزدەرى ويىنىن تاستاپ، ءامينانى جانا كورگەندەي قۇشاقتاي الاتىن. تاعى بىردە ول بىزدەن باسقا بىرەۋدى ىزدەپ جۇرگەندەي سەزىلەتىن. الدە اكەسىنىڭ بوس ورنىن سەزە مە ەكەن، الدە بۇل بالا باسقا بىرەۋدى ىزدەي مە ەكەن؟
ءبىر جولى ءامينا: «مۇحاممەدتىڭ ۇنەمى كۇلىپ، جايراڭداپ جۇرگەنىن كالايمىن. نەگە ەكەنىن بىلمەيمىن، كەيبىر كەزدەرى تىپ-تىنىش بولىپ قالادى دا، بۇرىشقا قارايدى. اكەسىنىڭ جوق ەكەنىن سەزە مە ەكەن؟» دەدى.
بىرنەشە كۇن ءوتتى. كۇن ۇياسىنا قونار كەزدە بىرەۋ ابدىلمۇتالەپتىڭ سۇيىكتى نەمەرەسىن قاعباعا الىپ كەلسىن دەگەن سالەمىن جەتكىزدى. ءامينانىڭ ايتىسىنا قاراعاندا، ابدىلمۇتالەپ كۇندە ۇلدارىمەن جانە ھاشەميلىك ءوز اعايىندارىمەن قاعبانىڭ ماڭىنا جينالىپ، اڭگىمە- دۇكەن قۇرادى ەكەن.
ءسويتىپ، مۇحاممەدتىڭ كيىم- كەشەگى مەن قاجەتتى زاتتارىن جيناستىرىپ، امينامەن بىرگە جولعا شىقتىق. قاعباعا ەنگەن كەزدە ابدىلمۇتالەپ ورنىنان تۇرىپ، ءبىزدى قارسى الدى. مۇحاممەدتى قۇشاعىنا الىپ، وتىرعانداردىڭ جانىنا باردى. ونشا قاشىق ەمەس جەردە تۇرعاندىقتان، ونىڭ سۇيىكتى نەمەرەسىن ءوزىنىڭ جانىنا، ارنايى كىلەمگە وتىرعىزعانىن كورىپ تۇردىم. وسى ءبىر كىشكەنتاي سابيگە ەرەكشە قۇرمەت بىلدىرگەنى سونشاما، قۇرايىشتىقتاردىڭ ۇلكەندەرىنىڭ ءبارى كەلدى مە دەرسىڭ!..
بىرنەشە كۇن ءوتتى. كۇن سايىن ابدىلمۇتالەپ مۇحاممەدتى وزىمەن بىرگە قاعباعا اپارىپ ءجۇردى. ءبىراق، مەككەدە باسقا ءبىر ماسەلە بار- دى. ول وبا دەرتىنىڭ دەڭدەي ءتۇسۋى ەدى. كوبىنەسە جاس بالالار شەتىنەپ جاتتى. كورشىنىڭ بالاسى قايتىس بولعانشا ءامينا تايانعان قاتەردى سەزە قويمادى. ول بۇرىنعىسىنشا ءوز دەگەنىنەن قايتپاي، مۇحاممەدتى قاسىندا قالدىرماق بولىپ، تابانداپ تۇرىپ الدى. ءبىراق، كورشىنىڭ بالاسىنىڭ ولىمىنەن كەيىن ءامينانىڭ ەسى شىعىپ: «شەشەڭ حاليما راس ايتىپتى. مەككەنىڭ سۇيىكتى مۇحاممەدىم ءۇشىن جاقسى جەر ەمەس ەكەنىن سەزەمىن. ءبىراق، الىستا بولعانىنا قالاي شىدار ەكەنمىن؟» دەدى.
مەن ەشتەڭە دەمەدىم. ءامينا بىرنەشە كۇن وزىمەن-ءوزى سەلقوس ءجۇردى. ءتىپتى، سۇيىكتى ۇلىمەن ويناۋدى دا قويدى. كەيبىر كەزدەرى ۋايىمعا باتىپ، بولمەنىڭ بۇرىشىندا وتىرىپ قالاتىن كەزدە مۇحاممەد قاسىنا بارىپ، قاشان اناسىنىڭ جۇزىنە كۇلكى ۇيىرىلگەنشە وينايتىن. ءبىراق، قاۋىپ بۇلتى سەيىلمەدى. ابدىلمۇتالەپ تە قاۋىپتى سەزگەن ەدى. سول سەبەپتى، ول ءبىر كۇنى ىمىرت تۇسكەندە ءامينانىڭ ۇيىنە كەلىپ، مۇحاممەدتى ءسادتىقتاردىڭ اۋىلىنا قايتارۋ جايلى ويىن بىلگىسى كەلدى. مەن ول كەزدە ۇيدە ەمەس ەدىم. ءامينا مەن اتاسىنىڭ ءبىر- بىرىنە نە دەگەنىن بىلمەيمىن، ءبىراق توقەتەرى - مۇحاممەد ءبىزدىڭ وتباسىمىزعا قايتاتىن بولدى.
بىرنەشە كۇننەن سوڭ اكە- شەشەم كەلدى. كەتەر كەزدە مۇحاممەد اناسىنان تاعى الىسقا كەتەتىنىن سەزىپ، موينىنان قاپسىرا قۇشاقتاپ: «تەز كەلەمىن، جىلاماشى...» دەدى. مۇحاممەدتىڭ ءتىلىنىڭ تاتتىلىگى سونداي، تۇرعانداردىڭ ءبارى كۇلدى. ءتىپتى، ءامينا دا رياسىز ءبىر كۇلىپ الدى. مۇحاممەد قايتادان ءساد اۋلەتىنە قايتتى. بۇل جولى جان اشىپ، اياعاندىقتان ەمەس، ونى ۇلكەن قۇرمەتپەن الىپ كەتتىك. اكەم حارەس پەن انام حاليما تۇرمىستارىنىڭ تۇزەلگەنىن مۇحاممەدتىڭ ارقاسى سانادى. ءامينا مەنىمەن قوشتاسقاندا: «شەما، وسى بىرنەشە كۇن ىشىندە جاقسى سىرلاس بولدىڭ. ەگەر مۇمكىندىك بولسا تاعى كەل. ەندى مۇحاممەدكە باس- كوز بول دەپ تاپسىرمايمىن» دەدى.
مۇحاممەدتى قۇشاقتاپ، اتا-اناممەن بىرگە اۋىل جاققا جول تارتتىق. جادىمدا ءامينانىڭ ابدوللاعا دەگەن ماحابباتى مەن سۇيىسپەنشىلىگى جايلى ايتقان اڭگىمەسى جاڭعىرىپ تۇردى. بارىنەن بۇرىن وسى پاك ماحابباتتىڭ جەمىسى مەنىڭ جانىمدا ەدى. ءبىز اۋىلعا تۇيەگە ءمىنىپ قايتتىق. تۇيەنىڭ شايقالعان جۇرىسىنە ەلتىگەن مۇحاممەد انامنىڭ قۇشاعىندا ۇيىقتاپ بارا جاتتى. كۇن ۇياسىنا قونباي ۇيگە جەتتىك. ءۇيدىڭ جانىندا ءبىزدى كۇتىپ تۇرعان ءسىڭلىم ءانيسانى الىستان كوزىم شالدى. ءبىزدى كورە سالىسىمەن ول شاتتانىپ: «قۇدايىم- اۋ، نە كورىپ تۇرمىن؟ سۇيىكتى باۋىرىم قايتىپ كەلدى!..» دەپ الدىمىزدان جۇگىردى. مۇحاممەد تە ءانيسانى كورىسىمەن وعان قاراي تالپىنىپ، قولىن سوزدى.
وسىلايشا، حارەس وتباسىنىڭ جاقسى كۇندەرى قايتادان باستالدى. تۋىستاردىڭ ايەلدەرى ءبىر- بىرلەپ كەلىپ، اناممەن امان- ساۋلىق سۇراستى. سوندا مەن ولاردىڭ كوبىنىڭ: «شىركىن، سول جولى مۇحاممەدتى العانىمدا عوي...» دەپ ارمانداعانىن كوزدەرىنەن ۇقتىم. ويتكەنى، ءسادتىقتاردىڭ ءبارى ابدوللانىڭ ۇلى، ابدىلمۇتالەپتىڭ نەمەرەسى - مۇحاممەد حارەستىڭ وتباسىنا بەرەكە اكەلدى دەسەتىن.
كۇن ارتىنان كۇن ءوتىپ جاتتى. ءبىزدىڭ قوناعىمىز دا كۇننەن- كۇنگە اقىلدى بولىپ، ەرجەتە باستادى. ءۇش جاسقا تولعان كەزدە، ول ءبىزدىڭ سوڭىمىزدان ەرىپ، مالعا باراتىن. البەتتە، كەيبىر كەزدەردە شارشاعانىن بايقاساق، ونى بىردەن تۇيەگە مىنگىزەتىنبىز. اتا- انامىز مۇحاممەدكە دۇرىس قاراماعانىمىزدى ءبىلىپ قويسا، بىزگە ابدەن ۇرساتىن. بىزگە قول ۇشىن بەرىپ، مال قايىرۋ ءۇشىن كىشكەنتاي تاياق جاساپ بەردىك. الايدا، ونىمەن قويدى ۇرىپ- سوققانىن ەش كورمەدىم. كەرىسىنشە، مال كورسە، ولارمەن اقىلى بار تىرشىلىك يەلەرىندەي تىم مەيىربان بولاتىن.
مۇحاممەد وزىمەن جاستى بالالارمەن سالىستىرعاندا وتە ەركىن سويلەيتىن. ءساد اۋلەتى ارابتاردىڭ اراسىندا شەشەن سويلەۋ مانەرلەرىمەن اتاقتى بولاتىن. سول سەبەپتى انام مۇحاممەدتىڭ تە سولار سياقتى ەركىن سويلەۋىنە ەرەكشە ءمان بەرەتىن. ول بىزبەن بىرگە مال جايۋعا بارسا، دەمالىس كەزىندە وزىمەن- ءوزى بولىپ، ويعا شوماتىن. باسىندا ول وتباسىنان جىراقتا جۇرگەندىكتەن قاپالانىپ جۇرگەن شىعار دەپ ويلاپ، ونى وزىمشە جۇباتپاق تا بولدىم.
ءبىراق، بىرتىندەپ ونىڭ قايعىدان قاپا بولىپ جۇرگەن ادامعا ۇقسامايتىنىن بايقادىم. بالالارمەن ويناعان كەزدە كوڭىلدى بولاتىنى سونشاما، وعان قوسىلا ءبارىمىز كۇلەتىنبىز. اكەم ۇنەمى «مۇحاممەدكە اۋىر جۇمىس جۇكتەمەڭدەر» دەيتىن. ءبىز دە ونىڭ ايتقانىن ەكى ەتپەيتىنبىز. دەگەنمەن، ونىڭ ەشقاشان الدەبىر سىلتاۋدى العا تارتىپ، ىستەن باس تارتقانىن كورگەن ەمەسپىن.
انام: «ەگەر ءبىزدىڭ اۋلەتتىڭ بارلىق ەر- ازاماتى مۇحاممەدتەي بولعاندا تۇرمىستىڭ تاۋقىمەتى قىزدار مەن ايەلدەردىڭ يىعىنا تۇسپەس ەدى» دەۋشى ەدى. انام دۇرىس ايتاتىن. قىزدارى مەن ايەلدەرى اۋىر جۇمىس ىستەپ جاتقاندا قابىرعانىڭ نەمەسە اعاشتىڭ ءتۇبىن سايالاپ، بوس اڭگىمە- دۇكەن قۇرىپ وتىراتىن ەر- ازامات از بولمايتىن. ۋاقىت وتكەن سايىن مۇحاممەدتىڭ ءوز ىسىنە دەگەن جاۋاپكەرشىلىگىنىڭ ارتىپ كەلە جاتقانىن بايقايتىنبىز. ءبىراز ۋاقىتتان سوڭ اكەمنىڭ وعان سەنىم ارتقانى سونشاما، مۇحاممەدتىڭ بەرەكەسىمەن ءساد اۋلەتى ىشىندەگى ەڭ ۇلكەن وتارعا اينالعان مالدىڭ جاۋاپكەرشىلىگىن تولىعىمەن سوعان جۇكتەپ قويدى. سول ۋاقىتتىڭ ىشىندە اكەم مۇحاممەدتى اناسى مەن اتاسىنا كورسەتۋ ءۇشىن مەككەگە بىرنەشە رەت اپارىپ كەلدى.
ءبىر جولى انامنان مۇحاممەدپەن بىرگە مەككەگە مەن دە بارىپ قايتايىن دەپ ءوتىندىم. ويتكەنى، ءامينانى كورگىم كەلدى. ءبىزدى كورگەن كەزدە ول ەرەكشە قۋانىپ، مۇحاممەدتى قۇشاقتاپ: «قىمباتتىم، قالاي ءوسىپ كەتكەنسىڭ؟ اناڭا قايتىپ كەلگىڭ كەلمەي مە؟» دەپ سۇرادى. مۇحاممەد: «ءسىز قاشان كەل دەسەڭىز، سول كەزدە قايتامىن» دەپ جاۋاپ بەردى. ءامينا ماعان بۇرىلىپ: «وبا ىندەتى جايلى جامان حاباردىڭ تيىلعانىنا ءبىراز ۋاقىت بولدى. ەندى مەن مۇحاممەدتى ويلاپ، ۋايىمدامايمىن. بىرنەشە ايدان سوڭ بەس جاسقا تولادى. سول كەزدە ونى مەككەگە قايتارىپ العىم كەلەدى» دەدى. سودان قۇلاعىما اقىرىن سىبىرلاپ: «ابدوللانىڭ اماناتى عوي...» دەدى.
ءامينا ابدوللا دۇنيە سالعان سوڭ جالعىز- جارتى كۇي كەشتى. ءبىر سىرلاسى ابدوللانىڭ ءۇي قىزمەتشىسى ۋمم- ايمان ەدى. سول كەزدە ءۋاھابتىڭ سۇلۋ قىزىنا ۇيلەنگىسى كەلگەن جىگىتتەر از بولماعان. ءبىراق، بويىن جارى ابدوللا مەن پەرزەنتى مۇحاممەدكە دەگەن ماحاببات كەرنەگەن ءامينا بوتەن بىرەۋ جايلى ويلاماعان. ءبىراز كۇننەن سوڭ ەلىمىزگە قايتتىق. كەش باتقان سايىن ءار كۇنى اجىراساتىن ۋاقىتتىڭ جاقىنداپ قالعانىن سەزەتىن ەدىم.
ءبىر كۇنى مۇحاممەد اناما: «اپاتاي، مەن ءسىزدى سونداي جاقسى كورەمىن. ءبىراق، انام جالعىز. ەگەر رۇقسات ەتسەڭىز مەن مەككەگە قايتامىن» دەدى. انامنىڭ كوڭىلى بوساپ: «ءوزىڭ بىلەسىڭ. ءبىراق، قىمباتتىم، ءبىز ءۇشىن سەنىڭ ورنىڭ ويسىراپ قالادى عوي. ساعىنعان كەزدە ءبىزدى ىزدەپ كەلىپ تۇر!» دەدى. ەرتەڭىندە مۇحاممەد اكەممەن بىرگە مەككەگە قايتتى. قوشتاسار ساتتە بىزگە بۇرىلىپ: «مەككەگە ات باسىن تىرەي قالساڭىزدار، ءبىزدىڭ ۇيگە كەلىڭىزدەر. سىزدەردى قاتتى ساعىنامىن» دەدى. انام كوزى جاسقا تولىپ، ونى قۇشاعىنا الدى.
مۇحاممەد كەتكەن سوڭ انام ونىڭ تاياعىن بولمەنىڭ ءبىر بۇرىشىنا اپارىپ قويعان ەدى. ەسكەرتكىش بولسىن دەپ، سول تاياقتى مەن وزىمە الدىم.
ءامينا بىرنەشە جىلدان سوڭ پەرزەنتىن باۋىرىنا باسىپ، سۇيگەن جارىنان قالعان جالعىز ۇلىمەن قايتا قاۋىشتى. ءبىزدىڭ ءۇيىمىزدى بىرنەشە كۇن ساعىنىش پەن كوڭىلسىزدىك جايلادى. ايتسە دە مۇحاممەدتىڭ ورنىن، ونىڭ مەيىرىمىن ەشنارسەمەن تولتىرۋ مۇمكىن ەمەس ەدى. انام: «ەڭ قىزىعى، بۇل بالانىڭ ارەكەتتەرى ەرەسەك ادامدىكى سياقتى ەدى. مەيىرىمدىلىگى، جاۋاپكەرشىلىگى، ادەپتىلىگى جانە تاعى باسقا قاسيەتتەرى. قۇرايىشتىقتار مەن ھاشەمي اۋلەتى وسىنداي پەرزەنتتەرىنىڭ بار ەكەندىگىن ماقتانىش ەتۋى كەرەك» دەيتىن.
مۇحاممەدسىز ءبىر جىلدان استام ۋاقىت ءوتتى. ودان ەش حابار بولمادى. ءبىر كۇنى اكە- شەشەممەن مەككەگە جولعا شىقتىق. قالاعا جەتكەن سوڭ بىردەن ءامينانىڭ ۇيىنە تارتتىق. ۇيگە جاقىنداعان ساتتە جۇرەگىم دۇرسىلدەپ كەتتى. ايتاتىن ءسوزىمدى ىشىمنەن جۇپتاپ، ەسىكتى توقىلداتقان كەزدە مۇحاممەد اشادى دەپ ويلاپ كەلەم. ءبىراق، ەسىكتى ابدوللانىڭ قىزمەتشىسى اشتى. انام: «مەن حاليمامىن. ءامينا مەن مۇحاممەدتى كورەيىن دەپ كەلدىم» دەدى. انامدى تانيتىن ۋمم- ايمان سوزگە كەلمەستەن ءبىزدى ۇيگە كىرگىزدى. ايمان انا ۇيدە جالعىز ەكەن.
«قاشان كەلەدى؟» دەپ سۇرادىم.
ايمان انا جۇمساق ۇنمەن: - كىم؟ - دەدى.
انام: - بەلگىلى ەمەس پە؟ ءامينا مەن مۇحاممەدتى ايتىپ تۇرمىز عوي - دەدى.
ايمان انا جانارىن بولمەنىڭ بۇرىشىنا قاداپ: - مۇحاممەد اتاسى ابدىلمۇتالەپتىڭ ۇيىندە - دەدى.
انام كۇلىپ: - اللاعا شۇكىر. مۇحاممەدتى ويلاپ، الاڭداي باستاپ ەدىم، دەدى.
مەن اسىعىس: - ءامينا دا مۇحاممەدپەن بىرگە مە؟ - دەپ سۇرادىم.
ايمان انا تەرەڭ كۇرسىنىپ: - جوق... ءامينا... ابدوللانى ساعىنىپ... ودان ءارى شىداي المادى. بىرنەشە اپتا بۇرىن كۇيەۋىنىڭ قابىرىن زيارات ەتپەك بولىپ ياسرەبكە كەتكەن. ءبىراق... - دەدى.
ايمان انانىڭ ءجۇزىن جاس جۋىپ كەتتى. ءبىز ءامينانى ەندى ەشقاشان كورمەيتىنىمىزدى تۇسىندىك.
قۇلاعىما ءامينانىڭ ءۇنى ەستىلدى: «ءبىر ءتۇنى ۇشەۋىمىز سول ادەمى باققا ەندىك. ابدوللا باقتى كورىپ، قۋانىپ، ورتاسىنا جۇگىردى. سودان جۇرە- جۇرە اعاشتاردىڭ اراسىنا ەنىپ كوزدەن تاسا بولدى. ابدوللا كەلگەنشە اعاشتىڭ ساياسىندا دامىلدادىم. ءبىرازدان سوڭ قايتىپ كەلدى. سودان ەكەۋمىز قول ۇستاسىپ، اعاشتاردىڭ اراسىنا باردىق. مۇحاممەد سول كۇيدە، كوزى جاسقا تولىپ بىزگە قاراپ وتىردى. ءبىز قايتىپ كەلسەك، مۇحاممەد كەتىپ قالىپتى. نەگە الاڭداماعانىمىزدى بىلمەيمىن. كۇلگەن داۋىسىن الىستان ەستىگەندەي بولدىق...
- مەنى ەستىپ وتىرسىڭ با، شەما؟..». ەسىمدى جينادىم. انام: «تۇر، ابدىلمۇتالەپتىڭ ۇيىنە بارايىق» دەدى. ابدوللا مەن ءاميناسىز مۇحاممەد قالاي ءومىر ءسۇرىپ جاتىر دەگەن وي مەنى مازالاي بەردى. ءابدىمۇتالىپتىڭ ۇيىنە جەتكەن كەزدە قاراڭعى ءتۇسىپ كەتكەن بولاتىن. مۇحاممەد ءبىزدى شارباقتىڭ اراسىنان كورىپ قالدى. كەلدى دە، ءۇن- ءتۇنسىز انامنىڭ قۇشاعىنا ەندى. ونىڭ قىستىعىپ جىلاعانىن بۇرىن كورمەپ ەدىم. سول ءتۇنى ونىڭ قاسىندا ۇزاق وتىردىق. اكە- شەشەم ابدىلمۇتالەپكە ءبىزدىڭ ءۇيىمىزدىڭ ەسىگىنىڭ مۇحاممەدكە اشىق ەكەندىگىن، ەگەر رۇقسات ەتسە، ونى الىپ كەتەتىنىن ايتتى. ءبىراق، ابدىلمۇتالەپ: «سىزدەردىڭ مۇحاممەدكە سىڭىرگەن ەڭبەكتەرىڭىزدى ەشقاشان ۇمىتپايمىن. نەمەرەمنىڭ ءوزىمىزدىڭ جانىمىزدا قالعانى دۇرىس. ابدوللا مەن ءامينانىڭ جوقتىعى قابىرعامىزدى قايىستىرادى. ەكەۋىنىڭ كوزى بولىپ مۇحاممەد قاسىمىزدا ءجۇرسىن» دەدى.
تاڭ اتقان سوڭ ءبىز ەلىمىزگە قايتتىق. انام: «وسىنشاما قيىندىققا دۋشار بولاتىنداي بەيكۇنا ءسابي نە جازدى ەكەن؟» دەپ قايتالاي بەردى ەكى جىلدان سوڭ ابدىلمۇتالەپ دۇنيەدەن وزدى. مۇحاممەدكە باس- كوز بولۋ جاۋاپكەرشىلىگى اعاسى ابۋتالەپكە جۇكتەلدى. انام جىلامسىراپ: «بۇل بالانىڭ كورەر قيىندىعىنىڭ شەگى جوق شىعار...» دەدى. الايدا، قازىر ءىنىمنىڭ يىعىنا تۇسكەن جۇكتىڭ ونى تەك شىڭداي تۇسكەنىن بايقايمىن. قاعبانىڭ قۇدايى ونىڭ سابىرىن سىناعىسى كەلگەندەي. مۇحاممەدتەن كەيىن جەتىم، پاناسىز قالعاندارعا ونىڭ كورگەن قيىندىعىن ەسكە الىپ، سابىر ساقتاۋعا شاقىرعانداي...
موحسەن ھەدجري
پارسى تىلىنەن اۋدارعان ايناش قاسىم
«ادەبيەت پورتالى»