پرەزيدەنت اۋىسقان تاريحي ءسات: قاسىم-جومارت توقايەۆتىڭ انت بەرۋ ءراسىمى قالاي ءوتتى
بۇنىڭ ءبارىن بۇگىن پارلامەنت قابىرعاسىنداعى اركىمنىڭ كوزىنەن كورۋگە بولاتىن ەدى. سەبەپ تە سالماقتى - تاۋەلسىز ەل بولعالى قازاقستاننىڭ پرەزيدەنتى تۇڭعىش رەت اۋىسىپ جاتىر.
كۇتپەگەن مالىمدەمە مەن كۇپتى كوڭىلدەر
پرەزيدەنتتىڭ كەشەگى مالىمدەمەسىن، شىنىندا دا، ەشكىمنىڭ كۇتپەگەنى اڭعارىلادى. تىلشىلەر قاۋىمى ديكتوفونى مەن ميكروفونىن ىلە جونەلىپ، دەپۋتاتتار مەن مينيسترلەرگە جاقىنداسا - كىمنىڭ دە بولسىن قوبالجىپ تۇرعانى ايقىن كورىنەدى. دەپۋتاتتار مەن مينيسترلەردىڭ ءبىرى باسىن الا قاشسا، ەكىنشىسى شاما-شارقىنشا پىكىرىن ءبىلدىرىپ جاتىر.
«قانداي باتىر بولسام دا، ماعان اۋىرلاۋ تيگەن سەكىلدى. ۇيىمە كەلسەم، كەلىنىم مەن جۇبايىم جىلاپ وتىر. نە بولدى دەسەم - كورگەن جوقسىز با دەيدى. ۇيگە شامامەن ساعات 19:10 كەزىندە كەشىگىپ كەلىپ ەدىم... جاستاردى كوتەرۋ كىمنىڭ پارىزى - ءبىزدىڭ پارىزىمىز. جاستارعا جول بەرمەي كىمگە بەرەمىز؟ جاستاردى جەتەكتەدىك، تاربيەلەدىك، «بولاشاق» بويىنشا وقىتتىق. قۇدايعا ءتاۋبا، كەيبىرى مينيستر بولىپ جاتىر. بولاشاققا سەنىم مول»، - دەيدى «حالىق قاھارمانى»، ءماجىلىس دەپۋتاتى باقىتجان ەرتايەۆ كوتەرىڭكى كوڭىل-كۇيمەن.
مالىمدەمەنى كۇتپەگەنىن ۇلتتىق بانك ءتوراعاسى ەربولات دوساەۆ تا مويىنداپ وتىر. «مەنىڭ ويىمشا، ءبىزدىڭ ەلدە بۇل مالىمدەمەنى ەشكىم كۇتكەن جوق» دەيدى ول. جالپى وتىرىس وتەتىن زالعا اسىعىپ- اپتىعىپ كەلە جاتقانداردىڭ ىشىندە بەكبولات تىلەۋحان دا بار ەدى. پرەزيدەنتتىڭ مالىمدەمەسىنەن كەيىن ماجىلىسمەن قوبالجىعانىن جاسىرمادى.
«نۇرسۇلتان نازاربايەۆ نۇرلى جولىن سالدى. ەندى سول نۇرلى جولدان تايماساق، الاش ءوزىنىڭ باعىن تابادى. ەڭ باستىسى، ەل امان بولسىن. قوبالجىدىم. قيماستىق سەزىم بار»، - دەپ قايىردى ول.
ەل ىشىندەگى ەلەۋلى وقيعالاردان كەيىن تەڭگە باعامىنىڭ قۇبىلۋى دا كوپتى الاڭداتقانى بەلگىلى. مىنە، سول سەبەپتى، زالدا تىلشىلەردىڭ كوبى ۇلتتىق بانكتىڭ ءتوراعاسى ەربولات دوسايەۆتى كۇتكەن ەدى. پارلامەنت پالاتالارىنىڭ بىرلەسكەن وتىرىسى وتەتىن زالعا دەيىنگى ارالىقتا تىلشىلەر «تىكتەگەن قابىرعادان» شەندىلەردىڭ ءبىرازى جاۋاپ بەرمەي بۇزىپ- جارىپ وتسە دە، ەربولات دوسايەۆ ولاي ەتكەن جوق. جۋرناليستەردىڭ باستى ساۋالىنا دايىن كەلگەن سەكىلدى.
«بۇل وسىنداي ماڭىزدى جاڭالىققا قاراي ورىن الاتىن نارىقتىڭ قالىپتى رەاكسياسى. ۆاليۋتا ايىرباستاۋ ورىندارىنىڭ ءبىر بولىگى اقشالارىن ۇستاپ تۇردى دا، ەكىنشى ءبىر بولىگى جاڭا باعامدى كۇتكەن ەدى. سول سەبەپتى، اقشا ايىرباستاۋ پۋنكتتەرى مەن ەكىنشى دەڭگەيلى بانكتەرمەن ءتيىستى جۇمىستى جۇرگىزدىك. تاڭەرتەڭ كۇتكەنىمىز - ايتارلىقتاي تومەندەدى (دوللار باعامى - اۆت. ) بۇگىن بارلىق ەكىنشى دەڭگەيلى بانكتەر قاجەتتى قولما- قول ۆاليۋتا كولەمىمەن قامتاماسىز ەتىلدى. بىزدە سونىمەن بىرگە ۇلتتىق بانكتىڭ ءوز قورى بار. تاڭەرتەڭگى ساۋدا ءوتتى. جالپى، تەڭگە باعامى شامامەن كوتەرىلدى»، - دەيدى ۇلتتىق بانك ءتوراعاسى.
بۇدان كەيىن جۋرناليستەردىڭ نازارى «اق جول» پارتياسىنىڭ ءتوراعاسى، ءماجىلىس دەپۋتاتى ازات پەرۋاشەۆكە اۋىستى.
«قازاقستان مەن نازاربايەۆ قازىر سينونيم بولىپ كەتكەن. مەن جانە مەنىڭ دوستارىم قازاقستاندى نازاربايەۆتان ءبولىپ قاراستىرا المايمىز. ەكىنشى جاعىنان، البەتتە پرەزيدەنتتىڭ قازاقستاننىڭ مەملەكەتتىلىگىنە، نارىقتىق ەكونوميكاسىنا ولشەۋسىز ۇلەس قوستى. ەسەپتەي بەرىڭىز، 1991 -جىلى تاۋەلسىزدىك تۋرالى دەكلاراتسيا، ال ارادا جارتى جىل وتكەندە بۇرىنعى ك س ر و اۋماعىندا ءبىرىنشى رەت جەكە كاسىپكەرلىكتى قورعاۋ زاڭى قابىلدانادى. مىنە، سول سەبەپتى، نۇرسۇلتان نازاربايەۆ - قازاقستان مەملەكەتتىلىگىنىڭ عانا ەمەس، ەلدەگى نارىقتىق ەكونوميكانىڭ نەگىزىن قالاۋشى»، - دەيدى ازات پەرۋاشەۆ.
قاسىم- جومارت توقايەۆ پرەزيدەنت وكىلەتتىگىن اتقارۋعا كىرىستى!
ساعات ون ەكىدە ق ر پارلامەنتى پالاتالارىنىڭ بىرلەسكەن وتىرىسى باستالىپ كەتتى. الدىمەن پارلامەنت ءماجىلىسىنىڭ ءتوراعاسى نۇرلان نىعماتۋللين قاسىم-جومارت توقايەۆتىڭ رەسپۋبليكا پرەزيدەنتى وكىلەتتىگىن ۋاقىتشا اتقارۋعا كىرىسۋىنە ارنالعان شارانىڭ اشىق ەكەندىگىن جاريا ەتتى. وسىدان كەيىن بىرلەسكەن وتىرىس ءوتىپ جاتقان زالعا قۇرمەتتى قاراۋىل ەلىمىزدىڭ تۋىن، كونستيتۋتسياسىن اكەلدى. كەلەسى كەزەكتە ەلىمىزدىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى - ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ بارشا دەپۋتاتتاردىڭ قوشەمەتىمەن زالعا كىرىپ، جوعارى ورىنعا وتىردى... شاپالاق ۇزاققا سوزىلدى.
بىرلەسكەن وتىرىسقا تۇڭعىش پرەزيدەنت - ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ، ۇكىمەت مۇشەلەرى، پرەزيدەنتكە تىكەلەي باعىناتىن جانە ەسەپ بەرەتىن مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ باسشىلارى، قازاقستاندا تىركەلگەن شەتەلدىك ميسسيالاردىڭ باسشىلارى، سەنات دەپۋتاتتارى، ءماجىلىس دەپۋتاتتارى قاتىسقان ەدى.
ءماجىلىس ءتوراعاسى نۇرلان نىعماتۋلين ق ر كونستيتۋتسيالىق كەڭەسىنىڭ ءتوراعاسى قايرات ماميگە ءسوز بەردى. قايرات ءمامي اتاپ وتكەندەي، تۇڭعىش پرەزيدەنت - ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ ءوزىنىڭ كونستيتۋتسيالىق قۇقىعىن جانە دە تاريحي ميسسياسىن تولىقتاي ىسكە اسىرىپ، قازاقستان پرەزيدەنتى وكىلەتتىگىن ءوز ەركىمەن توقتاتىپ وتىر. مۇنداي جاعدايدا ق ر كونستيتۋتسياسىنىڭ 48-بابى 1 -تارماعىنا سايكەس، ق ر پرەزيدەنتىنىڭ وكىلەتتىگى قالعان مەرزىمگە سەنات ءتوراعاسى قاسىم-جومارت كەمەل ۇلى توقايەۆقا كوشەدى. ق ر كونستيتۋتسياسىنىڭ 42-بابىنا سايكەس ق ر پرەزيدەنتى قازاقستان حالقىنا انت بەرگەن ساتتەن باستاپ قىزمەتىنە كىرىسەدى.
وسىدان كەيىن قاسىم- جومارت توقايەۆ وڭ قولىن ەلىمىزدىڭ اتا زاڭىنا قويىپ تۇرىپ: «قازاقستان حالقىنا ادال قىزمەت ەتۋگە، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋتسياسى مەن زاڭدارىن قاتاڭ ساقتاۋعا، ازاماتتاردىڭ قۇقىقتارى مەن بوستاندىقتارىنا كەپىلدىك بەرۋگە، قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتىنىڭ وزىمە جۇكتەلگەن مارتەبەلى مىندەتىن ادال اتقارۋعا سالتاناتتى تۇردە انت ەتەمىن»، - دەدى.
انت قابىلداندى.
كەلەسى كەزەكتە ءماجىلىس ءتوراعاسى ق ر ورتالىق سايلاۋ كوميسسياسىنىڭ ءتوراعاسى بەرىك يماشيەۆقا ءسوز بەردى.
«ق ر كونستيتۋتسياسىنىڭ 48-بابىنا سايكەس، سىزگە پرەزيدەنت كۋالىگىن، كەۋدەگە تاعاتىن بەلگىسىن جانە بايراعىن، «التىن قىران» وردەنىن تاپسىرۋعا رۇقسات ەتىڭىز»، - دەگەن ب. يماشيەۆ قاسىم- جومارت توقايەۆقا پرەزيدەنت كۋالىگىن، كەۋدەگە تاعاتىن ءتوس بەلگىسىن جانە بايراعىن، «التىن قىران» وردەنىن تاپسىردى.
وسىلايشا، قاسىم-جومارت توقايەۆ پرەزيدەنت وكىلەتتىگىن اتقارۋعا كىرىستى.
ەلباسىنىڭ ەسىمىن ەل جادىندا قالدىرساق
وسىدان كەيىن ءسوز العان قاسىم- جومارت توقايەۆ تۇڭعىش پرەزيدەنت - ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ ەلدىڭ دامۋىنا قوسقان ەرەكشە ۇلەسىن اتاپ ءوتتى. توقايەۆ ءوز سوزىندە اتاپ وتكەندەي، ەلباسى اسا كۇردەلى گەوساياسي جاعدايدا جاڭا مەملەكەتتىڭ ىرگەسىن قالاپ، كوشىن باستادى. كوپتەگەن تەرىس بولجامدارعا قاراماستان مەملەكەتتى بارشا الەم مويىنداعان، تابىستارعا جەتكىزدى. دۇنيەجۇزى كارتاسىندا قارقىندى داۋ، دەموكراتيا، كەلىسىم مەن بەيبىت ءومىردىڭ شىنايى سيمۆولىنا اينالعان مەملەكەت پايدا بولدى.
«ەلباسى قازاقستاننىڭ تاريحىندا تۇڭعىش رەت جاڭا مەملەكەتتىك ينستيتۋتتاردىڭ نەگىزىن سالدى. ولاردىڭ قاتارىندا پرەزيدەنتتىك ينستيتۋتتى، قوس پالاتالى پارلامەنت، مەملەكەتتىك قىزمەت، قارۋلى كۇشتەر، ديپلوماتيالىق قىزمەت، سونداي-اق ازاماتتىق قوعام ينستيتۋتتارى بار. 1995 -جىلى اتا زاڭىمىز قابىلداندى»، - دەدى قاسىم-جومارت توقايەۆ.
مەملەكەتتىلىكتىڭ ىرگەسىن بەكەمدەپ، ەلدىك پەن بەيبىتشىلىككە ءتور بەرگەن تۇڭعىش پرەزيدەنت - ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ ەسىمىن ەل جادىندا قالدىرۋ ءۇشىن قاسىم- جومارت توقايەۆ بىرنەشە ۇسىنىس ءبىلدىردى. ونىڭ ايتۋىنشا، ءبىزدىڭ استانا پرەزيدەنتىمىزدىڭ ەسىمىمەن «نۇرسۇلتان» دەپ اتالۋى كەرەك. مۇنداي ۇسىنىستاردى بۇرىن، ق ر تاۋەلسىزدىگىنىڭ 25 جىلدىعى تۇسىندا دا پارلامەنت دەپۋتتارى ايتقان بولاتىن.
«بۇدان بولەك، ءبىزدىڭ ەلوردادا تۇڭعىش پرەزيدەنتتىڭ قۇرمەتىنە مونۋمەنت ورناتۋدى ۇسىنامىن. بارلىق وبلىستىق قالالاردىڭ باستى كوشەلەرىن - نۇرسۇلتان نازاربايەۆ دەپ اتاۋ دۇرىس دەپ ەسەپتەيمىن. ەلباسى ءبىزدىڭ مەملەكەتتىڭ ەڭ جوعارعى اتاقتارىنا لايىقتى. «حالىق قاھارمانى»، «ەڭبەك ەرى» اتاعىن بەرۋدى ۇسىنامىن. سەناتتىڭ بۇرىنعى ءتوراعاسى رەتىندە ەلباسىعا قۇرمەتتى سەناتور مارتەبەسىن بەرۋ كەرەك دەپ ەسەپتەيمىن. تۇڭعىش پرەزيدەنت تۇسىرىلگەن بارلىق سۋرەتتەر مەن فوتولار جاريالى نىسانداردىڭ، مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەر كابينەتتەرىنىڭ، وقۋ ورىندارى عيماراتتارىنىڭ مىندەتتى اتريبۋتى رەتىندە قالادى. سونىمەن بىرگە، ەلباسىنىڭ بۇكىل ءومىر جولى تۇڭعىش پرەزيدەنت، ۇلت كوشباسشىسى تۋرالى زاڭعا جانە وزگە دە زاڭنامالىق قۇجاتتارعا سايكەس قامتاماسىز ەتىلەتىن بولادى. ەلباسىنىڭ اتىندا بارلىق قىزمەتتىك ينفراقۇرىلىمدار قالادى»، - دەدى قاسىم-جومارت توقايەۆ.
ۇسىنىستاردىڭ بارىنە دە جيىنعا قاتىسۋشىلاردىڭ بارلىعى ءبىر اۋىزدان قولداۋ ءبىلدىردى. زالدا ۇزاق ۋاقىتقا دەيىن توقتاماعان شاپالاقتان وسىنى ۇعۋعا بولار ەدى. وسىدان كەيىن قاسىم- جومارت توقايەۆ ق ر تۇڭعىش پرەزيدەنتى - ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆقا «حالىق قاھارمانى» اتاعىن بەرىپ، «التىن جۇلدىز» وردەنىمەن ماراپاتتادى.
«اسا قادىرلى ەلباسى، جينالعان قاۋىم! مەنىڭ ق ر پرەزيدەنتى قىزمەتىمدەگى ءبىرىنشى شەشىمىم «ق ر تۇڭعىش پرەزيدەنتى - ەلباسى تۋرالى» كونستيتۋتسيالىق زاڭعا جانە «مەملەكەتتىك ناگرادالار» تۋرالى زاڭعا سايكەس، تاۋەلسىز قازاقستاندى ورناتۋداعى تاريحي ۇلەسى، ەكونوميكالىق جانە الەۋمەتتىك جانە گۋمانيتارلىق دامىتۋداعى، قازاقستاندىق قوعامدى توپتاستىرۋداعى اسا ۇزدىك ەڭبەگى ءۇشىن ق ر تۇڭعىش پرەزيدەنتى - ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆقا ايرىقشا ەرەكشەلىك بەلگىسى «التىن جۇلدىز» وردەنىن تاپسىرا وتىرىپ، «حالىق قاھارمانى» اتاعىن بەرەمىن»، - دەدى ق. توقايەۆ.
وسىلايشا، پرەزيدەنت وكىلەتتىگىنىڭ قالعان مەرزىمىن قاسىم- جومارت توقايەۆ اتقاراتىن بولادى. الدا - جاڭا كەزەڭ! ماقالا سوڭىن ويىمىزعا قونعان دەپۋتات باقىتبەك سماعۇلدىڭ مىنا ءسوزىن كەلتىرگىمىز كەلەدى.
«...بۇل قارا باستىڭ ەمەس، قايمانا قازاقتىڭ قامىن ويلاپ جاسالعان قادام».