اتامان دۋتوۆتى اتقان كىم؟ - وڭىرلىك باسپا سوزگە شولۋ
* * *
«جەتىسۋ» گازەتىنىڭ جۋرناليستەرى تەك ۇلتتىق كيىم كيمەكشى
«جەتىسۋ» گازەتىندە تىڭ باستاما. وبلىستىق گازەت جۋرناليستەرى رۋحاني-تاعىلىمدىق ءارى ۇلتتىق ءمان- ماعىناسى زور قادام جاساپتى: ولار بۇدان بىلاي ءبىرىڭعاي ۇلتتىق كيىم كيىپ جۇرەدى.
«بۇل باستامانىڭ ماقساتى - سىرت كيىم ۇلگىسىمەن عانا قازاق ەكەنىمىزدى كورسەتۋ ەمەس، ۇلتقا دەگەن شەكسىز قۇرمەتتىڭ ءبىر بەلگىسى دەسەك تە بولادى. الاتاۋدىڭ ار جاعىنداعى قىرعىز اعايىننىڭ پارلامەنتتە اق قالپاقپەن، ءوز اعام دەيتىن وزبەك باۋىرلاردىڭ الا شاپانمەن جۇرەتىنىن، تاجىكتەردىڭ مەكتەپ فورماسىنا دەيىن ۇلتتىق كيىمگە نەگىزدەلگەنىن ەسكەرسەك، ۇلى دالا پەرزەنتتەرى نەگە ءتول قۇندىلىعىن ماقتان تۇتپاسقا؟!» دەپ جازادى «جەتىسۋ» گازەتى.
وسىلايشا ۇلتتىق قۇندىلىقتى ۇلىقتاعان جۋرناليستەر بۇل باستامانىڭ ەڭ الدىمەن ۇلىستىڭ ۇلى كۇنى - ناۋرىزعا دەگەن ەرەكشە قۇرمەت ەكەنىن ايتىپتى. ايتسە دە «جاڭا باستاما ۇلىستىڭ ۇلى كۇنىن 22 ناۋرىز كۇنى تۇسكە دەيىن كيىز ءۇي ارالاپ، كوجە ىشۋمەن اياقتايتىن كوزبوياۋ كورىنىسكە توسقاۋىل بولماق». «جەتىسۋ» جۋرناليستەرى بۇنى باسقا دا ارىپتەستەرگە وي سالىپ، ارى قاراي جالعاسىن تاپسا دەگەن سەنىم ءبىلدىرىپتى...
تۇرمەدەگىلەردى كىتاپپەن تۇزەي الامىز با؟ - «وڭتۇستىك قازاقستان» گازەتى
«وڭتۇستىك قازاقستان» گازەتىنىڭ جازۋىنشا، «وتىرار» عىلىمي- امبەباپ كىتاپحاناسىنىڭ قىزمەتكەرلەرى «كەدەرگىسىز كىتاپ» اتتى الەۋمەتتىك جوبانى قولعا العان ەكەن. جوبا اياسىندا كىتاپحانا قىزمەتكەرلەرى ي چ 167/Ⅲ تۇزەتۋ مەكەمەسىندە بولىپ، تۇرمەدەگىلەرگە جىلجىمالى كىتاپحانا بەكەتىن اشقان. بۇل عانا ەمەس، سوتتالعاندار ءۇشىن وڭتۇستىك وڭىرگە تانىمال اقىن- جازۋشىلارمەن كەزدەسۋ ۇيىمداستىرىلىپتى. ايتا كەتەرلىگى، جىلجىمالى كىتاپحاناداعى كىتاپتار ءتيىستى مەرزىمنەن سوڭ كىتاپحاناعا قايتارىلادى ەكەن. ورنىن باسقا ادەبيەتتەر تولتىرادى.
ايتا كەتەرلىگى، جوبا اياسىندا جىلجىمالى كىتاپحانا تەك تۇرمەگە عانا ەمەس، مۇگەدەكتەردى وڭالتۋ ورتالىقتارىندا، جاسوسپىرىمدەر ۇيىندە، قارتتار جانە ارداگەرلەر ۇيلەرىندە اسكەري بولىمدەردە بولماق.
«اتامان دۋتوۆتى» اتقان كىم؟ - «جاركەنت ايناسى» گازەتى
«جاركەنت ايناسى» گازەتىندەگى ماقالادا اۆتور، مەكتەپتەگى تاريح ءپانىنىڭ مۇعالىمى قىزىعۋشىلىق پەن ىزدەنىس ارقاسىندا اتامان دۋتوۆتىڭ كوزىن جويۋ وپەراتسياسىنا قاتىستى تىڭ دەرەكتەردى قوپارادى. تىڭ مالىمەت دەمەكشى، اۆتور قالي يبرايىمجانوۆ ايگىلى وپەراتسيا تۋرالى بۇرىنعى كەڭەستىك اقپارات قۇرالدارىندا جاريالانعان دۇنيەلەر مەن «اتاماننىڭ اقىرى» فيلمىندەگى جاعداياتتار ءبىر سارىندى ەكەنىن، ال اۋىل قارتتارىنىڭ اڭگىمەلەرىندە «اتاماننىڭ ءولىمى» جايلى مۇلدەم باسقا ماسەلە ايتىلاتىنىنا نازار اۋدارتىپتى.
جازۋىنشا، وسى اراداعى ايىرماشىلىق جەر مەن كوكتەي، ويتكەنى، «بۇنىڭ ءبىرى قولدان جاسالىپ بۇرمالانعان قۇپيا بولسا، ەكىنشىسى ساقتىقپەن ايعايلاماي ايتىلاتىن، جاساندىلىقتان ادا ناعىز ساليقالى اقيقاتتىڭ ءوزى».
ماقالادا اتامان دۋتوۆ، ونىڭ ارەكەتتەرى مەن سول زامانداعى جاعداياتتار تۋرالى قىسقاشا مالىمەت بەرىلەدى. سوسىن اۆتور ارحيۆ دەرەكتەرىندە ساقتالعان جانە سول ارحيۆ ارقىلى ءوزىنىڭ قولىنا تۇسكەن قۇپيالاردى ىشىنە بۇككەن داپتەردەگى جازۋلارعا نازار اۋدارتادى. وندا كۋرمايەۆ حاميت يلياس ۇلىنىڭ دۋتوۆ ءولىمى تۋرالى م. قوجامياروۆتان ەستىگەنى جازىلىپتى.
«دۋتوۆتىڭ ءولىمى» تۋرالى ز. سابيروۆ ەكەۋى م. حودجامياروۆتىڭ ءوز اۋزىنان ەستىگەن، ول وقيعا 1934 - 1935 -جىلدارى اۋداندىق پارتيا كوميتەتىنىڭ ۇيعارىمىمەن كولحوزداردىڭ كىرىس - شىعىسىن تەكسەرۋگە نادەككە، ول كەزدەگى اتاۋى « قىزىل باتراق» كولحوزىندا كەزدەسكەن. م. حودجامياروۆتا متس- ءتىڭ كىرىس - شىعىس ەسەبىن تەكسەرۋگە بارعان جانە ەكەۋارا جاقسى قارىم- قاتىناستا بولعان ەكەن. ونى بايقاعان قاسىنداعى بىرگە جۇمىس جاسايتىن جولداستارى كۋرمايەۆ حاميت ارقىلى ءوتىنىش ءبىلدىرىپ «دۋتوۆتىڭ ءولىمى» جايلى حودجامياروۆتىڭ ءوز اۋزىنان ەستىگىلەرى كەلەتىنىن ايتقان. نەگە دەسەڭىز سول ءبىر قاندى وقيعا جايىندا اركىم ءارتۇرلى ايتاتىن، ونىڭ قايسىسى وتىرىك، قانشاسى شىندىق ەكەنىن ايىرۋ مۇمكىن ەمەس- ءتى. كەلىسىمىن بەرگەن ول تەك جۇمىستان كەيىنگى ۋاقىتتا، ياعني تۇنگى 11.00-دە بولمەسىندە كۇتەتىن بولدى. ايتقان ۋاقىتتا كۋرمايەۆ ح، سابيروۆ ز، جانە پ. ف. يۆانوۆتار جينالىپ، «اتامان دۋتوۆ» جايلى حيكايانىڭ ءتىرى كۋاگەرى م. حودجامياروۆتىڭ اڭگىمەسىن تىڭداۋعا وتىرادى...».
بۇل قولجازبادا وپەراتسيانىڭ قالاي بولعانى، تاپسىرماعا كىمدەردىڭ قاتىسقانى تاپتىشتەلىپ ايتىلادى. دەرەكتە قاسىمحان چانىشيەۆ اتاماننىڭ كوزىن جوياتىن كۇنى ورتا جولدا قالاتىنى جازىلعان ەكەن.
«ال تاپسىرمانى ورىنداۋدى مويىندارىنا العان مۇقاي باتىر مەن م. حودجامياروۆ دۋتوۆقا كىرىپ، حودجامياروۆ قاسىمحان جازىپ بەرگەن حاتتى وقىپ وتىرعان اتاماندى اتىپ ولتىرەدى دە، مۇقاي كۇزەتشىلەردىڭ كوزىن جويىپ، قۋعىنشىلاردى اداستىرىپ ءيىنتال ارقىلى جاركەنتكە امان-ساۋ جەتەدى. سول قاندى وقيعا ورىن العان مەزەتتە ق. چانىشەۆ، ي. ۋشۋرباكيەۆ ەكەۋى قۇلجا قالاسىنداعى باي جەزدەسى فاتيحتىڭ ۇيىندە بولادى. ولار ەرتەسى اتاماننىڭ ءۇيى ورنالاسقان ءسۇيدىن قالاسىنا وزدەرىنىڭ سەنىمدى تىڭشىلارىن جىبەرىپ، دۋتوۆتىڭ ءوزى جىبەرگەن چەكيستەردىڭ قولىنان اجال قۇشقانىنا انىق كوزدەرى جەتكەن سوڭ عانا، 8 -اقپان كۇنى جاركەنتكە قايتىپ ورالادى».
ايتسە دە اۆتور ويلاماعان جەردەن «اتاماننىڭ» ولىمىنە قاتىستى تاعى ءبىر تىڭ دەرەككە تاپ بولعانىن العا تارتادى. بۇل دەرەك جاركەنت وڭىرىندەگى شەجىرەشىل قاريا ءجۇنىسوۆ تۇرعانبەك ابدۋالي ۇلىمەن اڭگىمە بارىسىندا قوزعالعان ەكەن. اقساقال ءوز اكەسى ءابدۋاليدىڭ «مۇقاي باتىردىڭ ءوز اۋزىنان ەستىگەن دۋتوۆ ءولىمى تۋرالى حيكاياسىن» ايتىپ بەرگەن. ايتۋىنشا، ءابدۋالي مەن مۇقاي باتىر جاستايىنان بىرگە وسكەن تۋىس، اعالى - ءىنىلى باۋىر ادامدار ەكەن. سول مۇقاي باتىردىڭ ءوز اۋزىمەن ابدۋاليگە ايتقانى بىلاي بوپ شىعادى: اتامان دۋتوۆتىڭ كوزىن جويۋ تۋرالى قۇپيا تاپسىرمانى ورىنداۋعا بەس ادام بارىپتى. ەكەۋى سىرتتا اتتاردى ۇستاپ تۇرعان، ونىڭ ءبىرى مۇقايدىڭ ءىنىسى كودەك (كەيبىر مالىمەتتەردە كوبەك)، ۇشەۋى اۋلاعا كىرگەن. بىرەۋى ەسىكتەگى كۇزەتشىنىڭ قاسىندا قالىپ، مۇقاي باتىر مەن م. قوجامياروۆ كەڭسەنىڭ ىشىنە تىكەلەي دۋتوۆتىڭ وزىنە كىرەدى. سەبەبى، ق. چانىشيەۆ پەن اتامان اراسىن بايلانىستىرۋشى جانسىزى بولعاندىقتان، سىرتتاي ۇنەمى قۇپيا تاسىرمامەن سۋىت جۇرەتىن بۇلاردى تانىپ العان كۇزەتشىلەر دە ءجونسىز توقتاتۋعا قايمىعاتىن. قاسىندا اديۋتانتى بار اتامان اسقان ساقتىقپەن قادالا قاراعان قالپى، سۋىق جۇزبەن قارسى الادى. قاسىمحاننىڭ اۋىر جاراقات الىپ كەلە المايتىنىن جانە بار جاعدايدى قىسقاشا بايانداعاننان كەيىن، حات بەرىپ جىبەرگەنىن ايتىپ مۇقاي قوينىنان شىعارعان قاعازىن ۇسىنادى.
ونى دۋتوۆ وقىپ بولعان سوڭ، تاعى «نەڭ بار؟» دەگەندەي يشارات جاسايدى، تەز تۇسىنە قويىپ ەكىنشى حاتتى ۇسىنادى، اتامان وتە ساق. الدىنداعى ۇستەل ۇستىندە وقتاۋلى ريەۆولۆەر، ەكەۋىنىڭ ءار قيمىلىن قالت جىبەرمەي باقىلاۋدا ۇستاعان.
ەكىنشى حاتتان كەيىن اتاماننىڭ سۇرلانعان ءجۇزى جىلىپ، بوساڭسىپ قالعان ءساتىن ءدوپ باسقان مۇقاي باتىر ءۇشىنشى حاتتى العانداي سىڭاي تانىتىپ كوز ىلەسپەس جىلدامدىقپەن قوينىنداعى وقتاۋلى ناگانىن سۋىرىپ العان بويدا دۋتوۆتى اتىپ سالادى، ال، قوجامياروۆ اديۋتانتتى اتادى، ەتپەتىنەن قۇلاعان اتاماننىڭ قاسىنا جەتىپ بارعان مۇقاي دالەل رەتىندە ونىڭ ەكى پوگونىن جۇلىپ الىپ، دالاعا اتىپ شىعادى، وق داۋىسى شىعا سالا سول مەزەتتە- اق، دالاداعى ءۇشىنشى ادام ەسىك الدىنداعى كۇزەتشىنى جايراتىپ سالعان ەكەن.
سىرتتا قوجامياروۆ جوق، مۇقاي جانتالاسىپ ىشكە قايتا كىرسە، ەسى شىققانى سونشا ول بولمەدە، ەكى قولىمەن باسىن ۇستاپ الىپ تۇسىنىكسىز ءبىر سوزدەردى قايتالاپ، سەندەلىپ، اينالىپ ءجۇر ەكەن. قولتىقتاپ الىپ سۇيرەلەگەن كۇيى اتتارعا جەتكىزىپ، اياق-قولىندا جان جوق قوجامياروۆتى بەلىنەن قاپسىرا قۇشاقتاپ اتقا مىنگىزگەن سوڭ ءبىرى جەتەككە الىپ، ەكىنشىسى قامشىمەن اتتى سابالاپ قاشا جونەلەدى.
ولار ەكى كوشە اينالعاننان كەيىن بارىپ داۋرىققان قۋعىنشىلاردىڭ ايعايى مەن رەتسىز اتىلعان مىلتىق داۋىسىن ەستيدى. سودان، اداسىپ قالعان قۋعىنشىلاردى ارتقا تاستاپ، قورعاستان امان- ەسەن ءوتىپ، شەكارا اسىپ ءيىنتال ارقىلى جاركەنتكە كەلەدى. چ ك ارنايى تىڭشىلارىن جىبەرىپ دۋتوۆتىڭ ءولىمى راستالعان سوڭ عانا، ق. چانىشەۆتىڭ كەپىلدىكتە جاركەنت اباقتىسىندا وتىرعان تۋىستارىن بوساتىپ، ال، مۇقاي وزىمەن بىرگە اكەلگەن ەكى پوگوندى دالەل ەتىپ، ارەڭ دەگەندە اقتالىپ شىعىپتى.
جانە دە مۇقاي باتىردىڭ «تاعى ءبىر ايتقان ءسوزى» دەدى، قاريا العا قاراي ءبىر ۇمسىنىپ الىپ «الگى ماحمۇت ادام ءولتىرىپ كورمەگەن ەكەن، نە ونىسىن ەرتەرەك ايتپاپتى قان كورگەندە ۇرەيلەنىپ، ەسى اۋىپ قالدى، ايتەۋىر ارەڭ دەگەندە قۇداي ساقتاپ بارىمىزدە امان ورالدىق- اۋ..» - دەگەن ەكەن»...
ماقالادا مۇنان باسقا دا مۇقاي باتىردىڭ اتاماندى ءولتىردى دەۋگە كەلەتىن قيسىندى دەرەكتەر مەن بولجامدار توپشالانادى. مۇقاي جىگىتەكوۆ (بايسىماقوۆ) تۋرالى دا كەڭىرەك مالىمەتتەر بەرىلەدى. ول تۋرالى:
«1938 -جىلدارى «حالىق جاۋى» دەپ ۇستالاتىن بولعان سوڭ امالسىزدان شەكارا اسىپ كەتكەن، كەيىن قاپىدا قىتايدىڭ تۇتقىنىنا ءتۇسىپ، ارعى بەتتەگى قازاقتاردىڭ اتاقتى اقىنى تاڭجارىقپەن (رۋى قىزاي) اباقتىدا بىرگە وتىرعان ەسىل ەر، كوپ ۇزاماي قۇلجا (كەي دەرەكتە ءۇرىمجى) تۇرمەسىندە قىتايلاردىڭ قولىنان كوز جۇمعان. تاڭجارىق اقىن كەيىن اباقتىدان شىققاندا «...ەكى رەت سۇراققا اپارىپ قايتىپ اكەلدى، قاتتى قيناعاندارى ءبىلىنىپ تۇر. ءبىراق مۇقاي باتىر بويىنان قورقۋ مەن كۇيزەلىس، وكىنىشتىڭ تابىن بايقاي المادىق. ناعىز ارىستان جۇرەكتى وعلان ەكەن، قىتايلارعا تيتتەي دە جۇمساقتىق تانىتپاي، اسقاق، يىلمەگەن قالپى ءۇشىنشى رەت سۇراققا كەتىپ قايتىپ ورالمادى» دەپ كوكىرەگى قارس ايىرىلا ايتقان ءسوزى بار ەكەن»...
قارقارالىداعى «التىن ادام» - اشىلماعان قۇپيا - «ورتالىق قازاقستان» گازەتى
«ورتالىق قازاقستان» گازەتى قارقارالىداعى قاسىم اۋىلىنىڭ ىرگەسىنەن تابىلعان «التىن ادامنىڭ» اشەكەيلەرى تۋرالى ماقالا جاريالاپتى. اۆتور ەرتە تەمىر داۋىرىنە جاتاتىن ەسكەرتكىشتىڭ بولشەكتەرىنەن ءبىرقاتار ەرەكشەلىكتەردى بايقاعان.
ماسەلەن اۆتوردىڭ جازۋىنشا، قورعانداردان تابىلعان 200-گە جۋىق التىن بۇيىم اڭ ستيلىندە قالىپتالعان ەكەن.
«زەر سالىپ قاراپ وتىرسا، اڭ ستيلى ورنەكتەرىنىڭ كەيبىر ەلەمەنتتەرى بۇگىنگى ءبىزدىڭ ەلتاڭبامىزدى ەسكە سالادى. كەيبىر سارقىنشاقتارى ۇلتتىق ويۋ- ورنەككە كوشكەن سياقتى. كۇنى بۇگىنگە دەيىن قۇپيا، سىرى اشىلا قويماعان اڭدىق ستيلدى ءبىز ۇمىتۋعا اينالدىق. سەبەبى، ونىڭ بىردە- ءبىر بەلگىسىن تۇرمىس- تىرشىلىگىمىزگە ەتەنە ىلەستىرە المادىق. التىن ادام تاپتىق، جاھانعا جار سالدىق، اڭدىق ستيل ەكەنىن ايتتىق.
سويتتىك تە، مۋزەيلەرگە تىعىپ تاستادىق. سودان بەرى ەلىمىزدە قانشاما ساۋلەت نىشاندارى بوي كوتەردى. ۇلتتىق بەلگىلەرىمىز سوعىلعانى از. جوقتىڭ قاسى. ال، مىنا ارقادان شىققان «التىن ادام» بولشەكتەرىن جەكەلەپ قاراسا، نەتۇرلى تىلسىم ويعا تارتىپ، سيقىرىمەن اربايدى دا تۇرادى. عالىمدار «ەسىكتەگى، سوناۋ ىستىقكولدەگى، قارقارالىدان تابىلعان زەرگەرلىك بۇيىمدار جاساۋداعى قولونەر شەبەرلەرىنىڭ كاسىبي دەڭگەيى، سيۋجەتتى سومداۋ ۇيلەسىمدىلىگى، تەحنيكالىق امال دارى وتە ۇقساس» دەپتى. وسى جەردە ماسەلە تاعى اڭدىق ستيلگە بارىپ تىرەلەدى» دەيدى اۆتور.
ماقالادا قاسىم اۋىلىنان تابىلعان «التىن ادامنىڭ» اشەكەيلەردەگى اڭ ءستيلىنىڭ ەرەكشەلىگى تاريحي- ارحەولوگيالىق تۇرعىدا قاراستىرىلعان بولۋى مۇمكىن ەكەنى ايتىلا كەلە، ونىڭ ويۋ- ورنەگىنىڭ قيۋلاسۋى، قالىپتالۋ ءادىسى، تۋراسىندا تولىققاندى عىلىمي تۇجىرىمداما جوق ەكەندىگىن العا تارتادى. «تەك اڭدىق ستيل دەگەن جالعىز اۋىز تەرمين بار». وسى رەتتە اۆتور جالپى «اڭ ءستيلى» ونەرىنىڭ ءوزىن ناقتى زەردەلەۋ كەرەكتىگىن، بۇل ونەردىڭ قۇپياسىن تولىق اشۋ قاجەتتىگىن ايتادى.
وتە بالۋان - «سارى ارقا سامالى» گازەتى
«قيماديدەن نىعىمانوۆ 1962 -جىلدان باستاپ جاقسىباي ابىز، ەستاي تۋرالى اڭگىمەلەر مەن ەل ىشىندەگى ادەبي مۇرالاردى جيناپ، قازاق ۇلتتىق عىلىم اكادەمياسىنىڭ م. اۋەزوۆ اتىنداعى ادەبيەت پەن ونەر ينستيتۋتىنا وتكىزگەن ەكەن. سول قولجازبالاردىڭ ىشىنەن جاقىندا قيماش اقىننىڭ اۋىل اقساقالى، ۇستا سالىق بەلاساروۆپەن بولعان اڭگىمە جەلىسىندە قۇرىلعان وتە بالۋان بايتەرەك ۇلى تۋرالى جادىگەردى تاۋىپ وقۋ مۇمكىن بولدى» دەپ جازادى «سارى ارقا سامالى» گازەتى. اۆتور ماقالادا 1963 -جىلى اقپان ايىندا سپارتاك سوۆحوزىنىڭ (قازىرگى پاۆلودار وبلىسى اقتوعاي اۋدانى قاراوبا سەلولىق وكرۋگى) ورتالىعىندا تۇراتىن، ەل تاريحىن تاسپالاپ ايتاتىن، ەل ىشىندە تەمىردى قامىرشا يلەيتىن ونەرىنە قاراپ «قارا سالىق» اتانعان سالىق بەلاساروۆپەن اڭگىمەسىن اقتارادى. ماقالاعا ارقاۋ بولعان وتە باتىر دا سول اڭگىمەدەن ساقتالعان ەكەن. شەجىرەلى قاريانىڭ وتە باتىر تۋرالى حيكاياسى ونىڭ ومىردە بولعان ادام ەكەنىنە كۇمان كەلتىرگەندەي اسەر قالدىرادى. باتىرلىعى، بالۋاندىعىنان بولەك، ءومىرى دە اقيقات ومىردەگىگە قاراعاندا اڭىزعا كوبىرەك كەلەدى. الايدا اۆتور ونداي تۇلعانىڭ ومىردە بولعانىن ارحيۆ قۇجاتتارى ارقىلى دا العا تارتادى.
ايتپاقشى اقساقالدىڭ اڭگىمەسى بويىنشا وتە باتىر پاتشاعا قارسى شىعىپ قۋعىن كورىپ، بۇقاراعا قاشىپ تىنادى. سول بۇقارا جەرىندە بابىراحيم سۇلتاننىڭ قىزىنا ۇيلەنەدى ەكەن. وتە بالۋاننىڭ مولاسى بۇقارادا دەيدى.
«ەگەر وتە بالۋان 1842 -جىلعا دەيىن بولىستىقتا بي قىزمەتىن اتقارعانىن ەسكەرسەك، ول وسى كوتەرىلىستىڭ قۇرامىندا بولعانى داۋسىز. سەبەبى اقتوعاي اۋدانى اۋماعىنداعى ەرتىس جيەگىندەگى ەلدەردە وتارشىلدىققا قارسى باسقا كوتەرىلىستەر تۋرالى دەرەكتەر جوق. ەڭ باستىسى بۇل وتە بايتەرەك ۇلىن تەك قانا كۇرەس مايتالمانى ەمەس، سونىمەن قاتار تۋعان جەردى قورىعان، وتارشىلدارعا قارسى قيمىل كورسەتكەن قايراتكەر دەپ اتاۋعا نەگىز بولادى» دەپ تۇيىندەيدى اۆتور.
قاقپانشى قارت - «سىر بويى» گازەتى
گازەت تىلشىسىنە وڭىرگە ەسىمى تانىس قاقپانشى ادىلبەك قاريانىڭ اڭگىمەسىن تىڭداۋ مۇمكىندىگى بۇيىرىپتى. جاسى 90-نان اسقان قاريانىڭ ءالى دە قاقپانعا دەگەن قىزىعۋشىلىعى جوعارى ەكەنىن ماقالادان دا اڭعاراسىڭ. ماسەلەن، قاقپان قۇرۋ تۋرالى اڭگىمە بولعاندا قاريا بىلاي دەپتى: «...قازىر بولمايدى عوي. قازىر اقتۇتەك بوراسىن باستالدى ما سىرتتا؟ جو-جوق، قازىر قاقپان قۇرۋعا بولمايدى. بۇگىن ايدىڭ ورتاسى ما؟ ءالى ون شاقتى كۇن بار. قازىر ولار «ۇيلەنەدى». ونداي تويدىڭ شىرقىن قالاي بۇزاسىڭ. كوزىنە تۇسسەڭ ايامايدى...». قاقپانشى قارت مۇندا قاسقىرلار تۋرالى ايتىپ وتىرعان ەكەن. ونىڭ سوزىنە قاراعاندا، قاسقىرلار «ۇيلەنەتىن» نەمەسە جۇپتاساتىن ۋاقىتى اقپان ايىنىڭ 17 سى مەن 23-25 ى ارالىعى ەكەن.
ماقالادا قاريانىڭ باسىنان كەشكەن قىزىقتى حيكايالارى دا باياندالادى. قاسقىر تۋرالى دا مول مالىمەتتەر بەرىلەدى.
ەسكەرتكىشتەر حاقىندا - «قوستاناي تاڭى» گازەتى
«وتكەن جىلدار ىشىندە تولىق ەگەمەن ەل بولدىق دەپ ايتا الامىز با، الدە ءالىمساقتاعى قاعيدامەن ۇلت ارازدىعىن تۋدىرماۋدىڭ امالىن ىزدەپ، قۇندىلىعىمىزدى تانىماي كەلەمىز بە؟!» دەگەن ساۋالدى كولدەنەڭ تاستاعان «قوستاناي تاڭى» گازەتى ەلدەگى ەسكەرتكىشتەر ماسەلەسىن كوتەرىپتى.
ايتا كەتەرلىگى كۇنى كەشە عانا پارلامەنتتە دەپۋتات كوساريەۆتىڭ «كوسەم لەنين ەسكەرتكىشى قيراتىلىپ جاتقان ەلدە قالاي ءومىر سۇرۋگە بولادى؟» دەگەن سوزىنە ءبىراز جۇرت دۇرلىككەن. ماقالا اۆتورى مۇنداي ءسوزدىڭ ايتىلۋىن باسسىزدىق دەپ سانايدى.
«ارينە وتكەن تاريحىمىزدى جوققا شىعارىپ، وعان قاتىستى ەسكەرتكىشتەردى جاساعان شەبەرلەردىڭ ونەرىنە كوز جۇمىپ قاراماۋ كەرەگىن تۇسىنۋگە بولار. دەگەنمەن، جاڭا زاماننىڭ الدىندا سامساتىپ قويۋ كوزگە قوراش كورىنەدى» دەپ جازادى ول.
ماقالادا كورشىلەس رەسەيدىڭ وزىندە لەنينگە دەگەن قوعام، سونىڭ ىشىندە جاستار كوزقاراسى تۇبەگەيلى وزگەرىپ جاتقانى، ال ۋكراينادا 2015 -جىلدان بەرى كوممۋنيستىك كەزەڭ مۇراسىنان ارىلۋ شارالارى زاڭ اياسىندا جۇزەگە اسىپ كەلەتىنى ايتىلادى. ايتپاقشى اۆتور ۇلى بريتانيا پرەمەرى ايگىلى ۋينستون چەرچيللدىڭ لەنين تۋرالى ايتقان پىكىرىن دە كەلتىرەدى. الەمگە بەدەلدى ساياساتكەر لەنين تۋرالى بىلاي دەپتى: «لەنين ءبارىنىڭ تاس-تالقانىن شىعاردى. قۇدايدى دا، ەلدى دە، سوتتى دا، عاسىرلار بويعى زاڭدار مەن ءداستۇردى دە تاس-تالقان ەتتى».
وسى رەتتە ماقالا اۆتورى ەلىمىزدەگى جاعدايعا دا شولۋ جاسايدى.
«لەنين ەسكەرتكىشى بۇرىنعىداي ەلىمىزدەگى ءار قالادا ءدال ورتالىقتان ورىن الماعانىمەن، تۇبەگەيلى جويىلىپ كەتكەن جوق. وعان قانداي دا ءبىر ارەكەت قولدانۋ تۇرعىسىندا بىزدەگى زيالى قاۋىم ءالى كۇنگە ەكىۇداي پىكىردە دەپ ايتۋعا بولادى» دەگەن اۆتور ءبىرقاتار ساراپشىلاردىڭ پىكىرىن كەلتىرگەن ەكەن. ولاردىڭ اراسىندا لەنين ەسكەرتكىشىن الىپ تاستاۋعا قارسىلار دا كەزدەسەدى.
تۇيىندەي كەلە اۆتور، ساۋلەت ونەرى شەبەرلەرىنىڭ ەڭبەگى تۇرعىسىنان باعالاعاندا ەسكەرتكىشتەردى جويىپ جىبەرۋگە بولمايتىنىن ايتقانىمەن، الايدا الگى لەنين جانە سول سەكىلدىلەردىڭ ەسكەرتكىشتەرىن قوعامدىق ورىنداردان الاستاتىپ، جابىق ورىنداردا ساقتاۋ كەرەك دەگەن پىكىر بىلدىرەدى.