كارىس بولسام دا ءوزىمدى قازاقتاي سەزىنەمىن - مارس كيم

اقتوبە. قازاقپارات - تەمىرجولشى مارس كيم رەسەيدىڭ قيىر شىعىسىندا دۇنيەگە كەلدى. كەيىن قىرعىزستانعا قونىس اۋداردى. ەڭبەك جولىن قازاقستاندا باستادى.

ول «مەنىڭ وتانىم قازاقستان، ەشقايدا كوشپەيمىن» دەپ بالالارى مەن نەمەرەلەرىنە ءجيى ايتىپ وتىرادى، دەپ حابارلايدى قازاقپارات ءتىلشىسى.

اقتوبە وبلىسىنداعى كارىس ەتنو-مادەني ورتالىعى ۇيىمشىل، ءوزارا بايلانىسىپ، ءبىر-بىرىنە حابارلاسىپ تۇرادى. مارس كيم ەڭ ۇلكەنى، اقساقالى. 91 جاستاعى قاريا جاس كۇنىندە تىنىمسىز ەڭبەك ەتىپ، زەينەتكە شىققان سوڭ بىردەن دەمالىسقا كەتتى. ەكى ۇل مەن ەكى قىز تاربيەلەپ وسىرگەن تەمىرجولشى بالالارىنىڭ دا وسى سالادا ەڭبەك ەتىپ جۇرگەنىن ماقتان ەتەدى. ءوزى سىيلى ءارى قاراپايىم. اقتوبەدەگى تەمىرجولشىلار ەڭبەك قايراتكەرىن قۇرمەتتەيدى، ۇلگى ەتەدى. ءوزى بۇل دا بولسا قازاق حالقىنىڭ مەيىرباندىعى، ادالدىعى دەپ سانايدى.

«بۇل جەردە مەنىڭ بالالارىم، نەمەرەلەرىم، شوبەرەلەرىم ومىرگە كەلدى. قازىر شوبەرەلەرىم وڭتۇستىك كورەيادا ءبىلىم الىپ ءجۇر. ال مەن اتاجۇرتقا قايتا ورالىپ، سول جاققا كوشۋ تۋرالى ويلاعان دا ەمەسپىن. بۇل ورتادا سىيلىمىن، جاسى كىشى ىنىلەرىم مەن كەلگەندە ورنىنان تۇرىپ قارسى الادى. ادام ءۇشىن ەڭبەكتى باعالاپ، قۇرمەت كورسەتكەننەن ارتىق باقىت جوق دەپ بىلەمىن»، - دەدى ول.

مارس كيم 1928-جىلى وڭتۇستىك كورەيادا ومىرگە كەلگەن. وتباسى 1932-1933-جىلدارى قيىر شىعىستان رەسەيدىڭ ومبى قالاسىنا قونىس اۋداردى. ول كەزدە اكەسىنىڭ ءىنىسى، ياعني، اعاسى «كۇرىش تابىلماسا دا نان مەن كارتوپ بار» دەپ شاقىرعان. ءوز ەركىمەن قونىس اۋدارعان وتباسى كۇرىشتى اڭساپ، قىرعىزستانداعى كورەيلەر قونىستانعان اۆانگارد اۋىلىن تاۋىپ الىپ، كوشتى. بۇل 1936-جىل بولاتىن. قىرعىزستاننىڭ اۋىلىندا تۇرىپ، مارس كيم قازاقستاننىڭ اۋىلىندا 2 جىل بويى ءبىلىم الادى. كەيىن قىرعىزستانداعى ورتا مەكتەپتى ءبىتىردى.

«ول كەزدە مەكتەپتى التىن جانە كۇمىس مەدالگە بىتىرگەن تۇلەكتەر جوعارى وقۋ ورنىنا ەمتيحانسىز تۇسەتىن بولدى. مەن ەلەكتر-تەحنيكالىق ينستيتۋتقا ءتۇسىپ، ەلەكترستانساسىن سالۋدى ارماندادىم. ءبىراق تاعدىر ءبارىن باسقاشا ءوربىتتى. مەكتەپ ءبىتىرىپ، قۇجاتىمدى الۋعا بارعان كەزدە لەنينگراد تەحنيكالىق ينستيتۋتى قۇجات قابىلداپ، مەن اكەمنىڭ «مۇعالىم بول، تىڭشى دەپ ەشكىم قاۋىپتەنبەيتىن ماماندىق» دەپ ايتقان ەسكەرتۋىن ۇمىتىپ كەتتىم. ال وقۋعا ءتۇسىپ، ساباق باستالاتىن كەزدە تەمىرجول سالاسىن تاڭداعانىمدى ءبىلدىم. ءبارى توسىن وقيعا بولدى. ءسويتىپ مەن ءبىر ساتتە ستۋدەنت اتاندىم. بۇل 1946-جىل بولاتىن. وقۋدى 1951-جىلدىڭ 31- جەلتوقسانىندا ءبىتىرىپ، كەشكى ساعات 18:00 دە ديپلوم الدىم»، - دەدى مارس كيم.

وقۋ بىتىرگەن سوڭ الماتىعا بارىپ، جولدامامەن سەمەيگە جىبەرىلدى. جولداما العاش بەرىلگەن كەزدە ءۇش كۇن جاۋابىن ايتپاي، شالعاي جەرگە بارۋدان باس تارتتى. ءبىراق قاتاڭ ءتارتىپ تەك بۇيرىقتى ورىنداۋدى مىندەتتەدى.

«اكەمنىڭ «تىڭشى دەپ ايىپتاۋى مۇمكىن» دەگەن ءسوزىن ەسىمە ءتۇسىرىپ، جولداما بەرگەن اۋىلعا باردىم. بۇگىن سول كۇنىمە ريزامىن. لەنينگرادتا العان بىلىمىممەن ساتىلاپ كوتەرىلىپ، سول ايماقتا 20 جىلدان استام ۋاقىت بويى ەڭبەك ەتتىم. كەيىن جامبىل وبلىسىندا جاڭا قۇرىلىس جۇمىستارىنا قاتىستىم. ءسويتىپ جۇرگەندە اقتوبەنىڭ تەمىرجول سالاسىن كوتەرۋ مىندەتتەلدى. كەلدىم، ەڭبەك ەتتىم. بۇل 1977-جىل بولاتىن. سودان 1989-جىلى زەينەتكە شىعىپ، دەمالىس الدىم. كەيىن مەنىڭ ورنىما ەكى جىل بويى كادر تابىلماي بوس تۇردى»، - دەدى ول.

قاريا 1937-جىلى ستاليننىڭ بۇيرىعىمەن كۇشتەپ قونىس اۋدارۋدى باستان كەشىردى. قازاقستاننان گورى وزبەكستاندى پانالاعاندار كوپ ەدى.

«وزبەكتەرگە قاراعاندا قازاقتار ءبىزدى جىلى قارسى الادى. ول كەزدە قازاق جەرىندە دە اشارشىلىق بولىپ، ادامدار نان تابا المادى. ال قولىندا ءبىر ءۇزىم نانى بارى سوڭعى ازىعىمەن ءبولىستى. ءبارى دە قۇشاعىن جايىپ، جىلى شىراي تانىتتى. ءبىز قازاقستاندا تۇرىپ وزگە ۇلت ەكەنىمىزدى سەزبەي وستىك. ءتىپتى كارىس بولسام دا ءوزىمدى قازاقتاي سەزىنەمىن. دوسىمىز دا، ارىپتەستەرىمىز دە قازاق بولدى. بالالارىمنىڭ ءبارى قازاق جەرىندە ومىرگە كەلدى. ۇشەۋى «حالىق جاۋى، تىڭشى» دەپ ايتىلعان كەزدە ومىرگە كەلسە، كەنجەمىز كەڭەس وداعىنىڭ ازاماتى رەتىندە تىركەلدى»، - دەدى م. كيم.

ارداگەر تەمىرجولشى ەڭبەك ەتىپ، تەر توككەن جەرىن ەشتەڭەگە ايىرباستامايدى. ول قازاقستاندى وتانىم دەپ سانايدى.

«مەن عانا ەمەس، كوپتەگەن كورەي اتاجۇرتقا كوشۋ تۋرالى ويلامايدى. ءوزىم قازاقستاندا قالامىن. جاسىم 90 نان استى. ءوز وتانىمدامىن، ماعان وزگەسى كەرەك ەمەس. قيىر شىعىستا تۋدىم، رەسەيدە تۇردىم، قىرعىزستاندا مەكتەپ ءبىتىرىپ، جوعارى ءبىلىمدى رەسەيدە الدىم، ال ەڭبەك جولىمدى قازاقستاندا باستادىم، زەينەتكە شىقتىم. بار ءومىرىمدى قازاقستان تەمىرجول سالاسىندا ارناعان اداممىن. بالالارىم دا وسى جولمەن ءجۇردى. وكىنبەيمىن، ماقتان ەتەمىن»، - دەدى ول.