عابيت مۇسىرەپوۆ ابىلاي حاننىڭ سۋرەتىن ماعان سىيعا بەردى - قاسىم قايسەنوۆ

استانا. قازاقپارات. - عابەڭ ەلىنە باراتىن ەدى. قايتىس بولعان اعاسى، قارىنداسىنىڭ باسىنا بارماق. جالعىز جىبەرگەنىمىز ءجون بولماس، ەرىپ بارساڭ قايتەدى؟ - دەدى ادەكەڭ. ادەكەڭ دەپ وتىرعانىم - ءادي ءشارىپوۆ، سول كەزدەگى جازۋشىلار وداعىنىڭ ءبىرىنشى حاتشىسى.

- بارسام بارايىن، ءبىراق.. . - دەپ ءمۇدىرىپ قالدىم. ادەكەڭ نەگە «ءبىراق» دەدىڭ دەگەندەي بەتىمە قارادى.

- قايدان بىلەيىن، ول كىسىگە بۇرىن ەرىپ كورمەگەن سوڭ، - دەي بەرىپ ەم. ادەكەڭ مەنى نە ايتقالى وتىرعانىمدى ءتۇسىندى عوي دەيمىن.

- عابەڭمەن بىرگە ءجۇرۋ راقات ەمەس پە؟ ءسوزدى قوي، باراسىڭ، - دەپ ەندى ول باستىقتىعىن كورسەتىپ بۇيىرا سويلەدى.



قاسىم قايسەنوۆ

ءسويتىپ، عابەڭە ەرىپ جولعا شىقتىم. پەتروپاۆل قالاسىنا كەلگەن سوڭ عابەڭ تۇسكەن قوناقۇي نومەرىنە وبلىس باسشىلارى كەلىپ، ول كىسىگە سالەم بەرىپ امانداسىپ جاتىر. دەگەنمەن، عابەڭنىڭ كوڭىلىنەن شىعامىن دەپ وزىمە ءوزىم سەنىپ جۇرگەن جوقپىن. سويتكەنمەن، شامام كەلگەنشە رەنجىتىپ الماۋعا تىرىسىپ- اق ءجۇرمىن. ءبىراق ول كىسىگە ىستەگەن ىسىڭ ۇنادى ما، ۇنامادى ما ونى عابەڭنىڭ سابىرلى جۇزىنەن بايقاۋ قيىن. كەيدە كوزىلدىرىگىنىڭ ارعى جاعىنان ماعان قاراپ قويادى. وسى قاراعانى ماعان ۇرىسقانى ما، الدە «جارايسىڭ، قاسىم» دەگەنى مە، ونى ايتا قويۋ وڭاي ەمەس. ول كىسىنىڭ ءجۇرىس- تۇرىسى، سويلەگەن ءسوزى, بار مىنەز- قۇلقى ۇلگى ءۇشىن جارالعان ادام سياقتى.

مىنە، قوناق ۇيدە وتىرمىز. عابەڭ ادەتتەگىسىندەي شىلىمى اۋزىنان تۇسپەيدى. ءوزىم شىلىم تارتپاعان ەدىم، سوناۋ سۇراپىل سوعىس جىلدارىندا ۋكراينادا استىرتىن جۇمىستاردا جۇرگەندە دە اۋزىما المادىم. كەيبىر ءولىم مەن ءومىر بەتتەسكەن قيىن جاعدايدا ۋكرايندىق دوستارىم مەنى اياپ: «ۆاسيا، شىلىم تارت از دا بولسا كوڭىل كۇيىڭدى جەڭىلدەتەدى»، - دەپ قولىما شىلىم وراپ تا ۇستاتاتىن. الگى قۇرعىردى بىرەر سورسام شاشالام، ءتىپتى، قۇلاعىم دا ىسكەندەي بولىپ مازام كەتەتىن. سونى ويلاپ وتىردىم دا:

- عابە، ءسىز ۇلكەن ادامسىز. بىرەۋدىڭ سىزگە اقىل ايتۋى قيىن عوي، دەگەنمەن، وسى شىلىمنىڭ زياندى ەكەنىن ءسىز مەنەن جاقسى بىلەسىز. وسى قۇرعىردى نەگە تارتا بەرەسىز؟ - دەدىم. ول ماعان قاراپ وتىردى دا سالدەن سوڭ:

- ءسۇر - ىستالعان ەت كوپكە شىداي ما، جاس ەت بۇلىنبەي كوپكە شىداي ما؟ - دەپ قارسى سۇراق قويدى. ءسوزىنىڭ توركىنىن تانىدىم، ءبىراق وتىرىك ايتقىم كەلمەدى:

- ارينە، ءسۇرى - ىستالعان ەت كوپكە شىدايدى، - دەدىم. «ەندەشە نە ايتىپ وتىرسىڭ» دەگەندەي سول سابىرلى كۇيىمەن مەنەن كوزىن المادى. مەن ەرىكسىزدەن كۇلدىم. جاي قالجىڭ رەتىندە ايتىپ وتىرعان شىعار دەپ ارى قاراي ءسوز تالاستىرۋعا باتا المادىم. «جارايدى، ايتقانىڭىز كەلسىن، ىستالىپ ۇزاق ءومىر سۇرە بەرىڭىز» دەدىم ىشىمنەن.

قاسىم قايسەنوۆ

ەرتەڭىنە عابەڭ تۋعان جەرگە اتتانباق بولدى. وبلىستىق پارتيا كوميتەتى ءبىر قىزمەتكەرىن قوسىپ بەردى. ەندى عابەڭە كومەكشى ەكەۋ بولدى. جاڭادان قوسىلعان جاس جىگىت ينەنىڭ جاسۋىنان ءوتىپ كەتەتىندەي پىسىق ەكەن. عابەڭدى بىلاي قويعاندا مەنى «قاسەكە» دەپ استى- ۇستىمە ءتۇسىپ ءجۇر. عابەڭ تۋعان جەرى ءوزىنىڭ مىنەزى سياقتى جاپ- جازىق بولادى ەكەن. قاي جەرىنەن قاراساڭ دا جەردىڭ ءدال توبەسىندە تۇرعانداي سەزىنەسىڭ، اينالاڭ دا كوكجيەك تۇرعان جەرىنەن تومەندە جاتقانداي. تاۋ، توبە، تاس دەگەنىڭدى كورمەيسىڭ.

عابەڭ ماشينانىڭ الدىندا شىلىمىن جايلاپ تارتىپ وتىر. ەكەۋمىز ماشينانىڭ ارتقى جاعىندا ءبىر- بىرىمىزبەن سىبىرلاسىپ سويلەسىپ كەلەمىز. اق جاۋىن سىبىرلەپ جاۋىپ تۇر. ءبىر كەزدە جانىمداعى جىگىت:

- عابەڭدى جاس جازۋشىلار مارشال دەپ اتايدى دەيدى عوي، - دەدى قۇلاعىما سىبىرلاپ.

- ءيا، - دەپ ءسوزىمىزدى ەستىپ قويىپ جۇرمەسىن دەگەندەي سۇق ساۋساعىممەن اۋزىمدى جاپتىم. ول تۇسىنگەندەي جىميىپ كۇلدى. ءبىر كەزدە اسفالت جولدان بۇرىلىپ ەدىك، ماشينامىز سازعا باتىپ تۇردى دا قالدى. ەكەۋمىز ماشينادان تۇستىك، ماشينانىڭ ارتىنان يتەرىپ اۋرە بولىپ ءجۇرمىز. ءبىراق ماشينا ىلگەرى جىلجىر ەمەس. ۇستىمىزدە باتپاق شاشىراماعان جەر قالمادى. ءبىر كەزدە ماشينانى باتپاققا ءوزىم باتىرعانداي عابەڭە كەشىرىم سۇراعانداي قاراسام ءوز جايىندا كوڭىلى قوڭىر كۇزدەي، استىنداعى ماشيناسى باتپاققا باتپاعانداي جايىمەن شىلىمىن تارتىپ وتىر. ونىمەن قويماي مەنىڭ باتپاق بولعان ءۇستى-باسىما قاراپ:

- ساعان سول كەرەك، - دەيدى جايلاپ.

- نەگە عابە؟ - دەيمىن.

- سوناۋ قىرعىننان امان كەلگەندە وسىنى كورەيىن دەپ كەلگەنسىڭ، - دەيدى.

سول كۇنى ءوزى تۋعان اۋدانعا ازەر جەتتىك. اۋدان باسشىلارى عابەڭدى قۇشاق جايا قارسى الدى. ءبىراز ۋاقىت اينالىپ عابەڭ اۋدان شارۋاشىلىعىمەن تانىسىپ، ولارعا اقىل- كەڭەس بەردى. ولار عابەڭدى تۋعان اۋىلىنا الىپ كەلىپ، قايتىپ كەتتى. عابەڭ ءىنىسى ىدىرىستىڭ ۇيىنە ءتۇستى. عابەڭە كەلىپ سالەم بەرۋشىلەر كوپ- اق. قوناققا شاقىرۋشىلار ءتىپتى كەزەككە دە تۇردى.

عابەڭدى ايايمىن. ءبىراق «ول كىسىگە تىنىشتىق بەرسەڭىزدەرشى!» دەۋگە اۋزىم بارمايدى. ويتكەنى, ولاردىڭ بارلىعى عابەڭنىڭ جاقىندارى، تۋىستارى، تۇستاستارى. عابەڭ ەل جايىن تىڭداپ وتىر. قۋاناتىن دا، رەنجيتىن دە جايلاردى اعايىندار ايتىپ جاتىر. عابەڭ ءبىرقالىپتى ۇيىپ تىڭدايدى. جانىندا ءبىراز وتىرعان سوڭ سىرتقا شىعامىن. شاڭىراعى شاعىن بولعانمەن وتە قوناقجاي، كوڭىلدى اۋىل ەكەن. اسىرەسە، اۋىلعا كورىك بەرىپ تۇرعان ماڭايىنا قاراعاي، قايىڭ، تەرەك ارالاسا بىتكەن ورمان بولسا، كوشەلەرىنە كورىك - بالالارى. بالا باسى ءار ۇيدە بارشىلىق. ءتىپتى وسى ءوزىمىز تۇسكەن ءۇيدىڭ بالالارى نەشەۋ ەكەنىن بىردەن ايتا المايسىڭ. ال بالالارىنىڭ كىسىگە ۇيىرشەكتىگى ەرەكشە. ەسىك الدىنا شىقتىڭ بولدى سەنى اينالا قورشاپ الادى. بالالاردىڭ باسىم كوپشىلىگى - «پارتيزاندار»، ەر بالالار. ەندى وسى بالالاردان «ەرىكتى پالۋاندار قوعامىن» ۇيىمداستىرۋعا كىرىستىم. ەڭ الدىمەن، ولاردان «كۇرەسەسىڭدەر مە؟ » دەپ سۇرادىم. ولار «كۇرەسەمىز، كۇرەسەمىز» دەپ شۋلاپ كەتتى. ەندى ولاردى جاستارىنا، سالماق، بويلارىنا قاراي ەكى توپقا ءبولىپ، قارا جولدىڭ ەكى جاعىنا وتىرعىزدىم. ولارعا قازاقشا كۇرەس جايلى تۇسىنىك بەرىپ:

- بۇل - سپورت. جىعىلساڭدار جەر كوتەرەدى. ىزا بولمايسىڭدار. ءبىراق الگى مەن كورسەتكەن ادىستەردى قولدانىپ جىعۋلارىڭ كەرەك، دەيمىن ءوزىم تالايمەن كۇرەسىپ، تالايىن جىققانداي.

كۇرەس ەكى كۇندە ءبىر جۇيەگە كەلىپ قىزا ءتۇستى. اۋىلدىڭ ۇلكەن ادامدارى قىزىقتاپ، بالالاردى اتا- انالارىنا قاراي، ءدال جاستارىنا قاراي ءبولىپ بەردى. ەندى كورەرمەندەر «ءيا، ءسات» دەپ، اتالارىنىڭ اتتارىن ۇران ەتە باستادى. ارينە كۇرەس جاي كۇرەس ەمەس، جىققاندارىنا اقشاداي بايگەسى بار.

بىردە عابەڭە ەرىپ سىرتقا شىقسام «پالۋاندار» جينالىپ كۇتىپ تۇر ەكەن.

- عابە، مىناۋ مەنىڭ پالۋاندارىم، ىشىندە جاۋىرىندارى جەرگە تيمەيتىندەرى دە بار، - دەدىم. عابەڭ «نە دەپ تۇر؟» دەگەندەي ادەتتەگىسىنشە ماعان قارايدى. سويتكەنشە بولماي، ادەتتەنىپ قالعان بالالار ەكىگە جارىلىپ وتىرىسا قالىستى. كۇندە «باس پالۋان» اتالىپ جۇرگەندەرى ءتىپتى، بەلدىكتەرىن بۋىنىسىپ بىرىنە- ءبىرى قاراما- قارسى ءبىر تىزەرلەپ وتىرا دا قالدى. بايقايمىن، بالالاردىڭ بەتالىسى عابەڭە ۇنادى- اۋ دەيمىن، توپقا جاقىنداپ كەلىپ تۇردى. ۇيدەن ءبىر ورىندىق الدىرىپ، عابەڭدى وتىرعىزىپ، «باس پالۋاندارعا» «بەلدەسىڭدەر» دەپ بەلگى بەردىم. بۇل كەزدە جۇمىستارىنان ورالعان اۋىل ادامدارى دا جينالىپ قالعان بولاتىن. «پالۋاندار» بىرىنەن سوڭ ءبىرى شىعىپ بەلدەسىپ جاتىر. جىققاندارى بايگەلەرىن الىپ، جان- جاقتارىنا ماقتانا قارايدى. «وزىڭە قاراي تارت»، «ىشتەن شال»، «ءيا، ءسات!» دەگەن داۋىستار. ماگازيننەن ۇساتتىرىپ العان ۇساقتارىم دا ازايىپ قالدى. عابەڭ جايلاپ كۇلىپ ءماز بولىپ وتىر. ەڭ سوڭىندا:

- سوڭعى تۇيەنىڭ جۇگى اۋىر دەگەندەي، ەندى «تۇيە پالۋاندارىم» كۇش سىناسادى، - دەپ حابارلادىم. ولارىم اياقتارىن باسقانمەن ءالى تىلدەرى شىعا قويماعان، ەكەۋى دە ءبىر جارىم جاستارداعى بالالار ەدى. ەكەۋىنىڭ دە ۇستەرىندە شولاق، قولدان تىككەن مايكالارىنان باسقا ەشنارسە جوق. ءبىرى شاشى التىن سياقتى ساپ- سارى دا، ەكىنشىسى تومپيعان تاڭقى تاناۋ قارا دومالاق بالا. ەكەۋىن ورتاعا شىعارىپ بەلدەرىنە بەلدىك بۋىپ بەرگەن سوڭ:

- كۇرەسەسىڭدەر مە؟ - دەپ سۇرادىم. «كۇرەسەمىز» دەۋگە ەكەۋىنىڭ دە ءتىلى شىققان جوق. «كۇرەسەمىز» دەگەندەي ەكەۋى دە باستارىن يزەدى. ولارعا عابەڭ ءماز بولىپ وتىر. ەكەۋىن ءبىرىنىڭ بەلىنەن بىرىنە ۇستاتىپ «ال كۇرەسىڭدەر» دەدىم. بىرىنەن ءبىرى ۇستاپ تۇرىپ ەكەۋى دە قۇلاپ قالىپ، ەكەۋى دە جىلادى. دەرەۋ ورىندارىنان تۇرىپ ءبىر- بىرىنە جارماسۋعا جىقتىم دەپ جىققان بەلگىسىن كورسەتۋگە دە اقىل اۋقىمى ءالى جەتپەي جاتىر. جۇرت كۇلىپ جاتىر. ەكى بالانىڭ اكە- شەشەلەرى دە اناداي جەردە كۇلىپ تۇر.

- «تۇيە پالۋاندار» جىعىسا المادى. بايگەنى ەكەۋى تەڭ ءبولىپ الادى، - دەپ حابارلادىم. جۇرت قول شاپالاقتاپ «پالۋاندارىنا» قۇرمەت كورسەتىپ جاتىر. ءارقايسىسىنىڭ قولىنا بەس تيىننان اقشا ۇستاتىپ، ەكەۋىنىڭ بەتتەرىنەن ءسۇيىپ، باستارىنان سيپاپ ۋاتۋعا تۋرا كەلدى.

سول جىلى عابەڭ اۋدان ورتالىعىنا قايتا ورالىپ، اۋدان ازاماتتارىمەن بىرنەشە شارۋاشىلىقتى ارالاپ اۋدان بولاشاعى، تابيعاتتى قورعاۋ جايلى اعالىق اقىلىن ايتتى.

 

عابيت مۇسىرەپوۆ قالامگەرلەرمەن

عابيت اعا بەرگەن سۋرەت

ءبىر كۇنى ءساتى ءتۇسىپ عابەڭنىڭ ۇيىنە باردىم. جالعىز وتىر ەكەن. سول باياعى وزگەرمەس سابىرلى قالپىندا قابىلدادى. ءبىراز وتىرىپ كەلگەن شارۋامدى تىندىرعان سوڭ، ورنىمنان تۇرىپ ستولىنىڭ ۇستىندە جاتقان رەسپۋبليكامىزدىڭ ساياسي كارتاسىنا كوزىم ءتۇستى. بۇل كىسىگە كارتانىڭ نەگە كەرەك بولعانىن ويلاپ تۇرىپ قاعازعا ءتۇسىپ كولبەپ جاتقان بايتاق جەرگە قاراپ:

- عابە، تەگىندە ءبىزدىڭ بابالارىمىز مىقتى بولعان عوي دەيمىن. زاڭسىز كۇش قولداناتىن «ۇر دا جىق» زاماندا وسىنشا جەردى يەلەنىپ ساقتاپ قالۋ دەگەن مىقتىلىقتىڭ، باتىرلىقتىڭ ايعاعى ەمەس پە؟ - دەپ بۇرىننان كوڭىلدە جۇرگەن ويىمدى ايتىپ وي شاشۋعا ساراڭ ول كىسىدەن پىكىر تارتپاق بولدىم. عابەڭ ءوڭىن ەشبىر وزگەرتپەستەن ماعان قاراپ ءۇنسىز وتىر. ارينە، وزىمەن تەرەزەسى تەڭ نە سىرلاس ادامدارىنا شەشىلىپ سىر اشاتىن شىعار، ال ماعان تاعى ءبىراز سىناي قاراعانداي ءۇنسىز. مۇمكىن ەل تاريحىنان حابارىم شامالى ەكەنىن ويلاپ وتىردى ما، كىم ءبىلسىن. الدەن ۋاقىتتا جايلاپ تۇرىپ كىتاپتار سىرەسىپ تۇرعان شكافتىڭ ءبىرىن اشىپ ءۇش- ءتورت كىتاپتىڭ ارعى جاعىنان سارى قاعازدى الىپ كىتاپتاردى قايتا ورىندارىنا قويدى. ءوزى قايتا كەلىپ ورنىنا وتىردى دا الگى سارى قاعازدىڭ وراۋىن اشىپ ءبىر سۋرەتكە، ەڭ الدىمەن ءوزى قارادى. ماعان «وتىر» دەگەندەي ءوزىنىڭ قارسى الدىندا تۇرعان ورىندىقتى نۇسقادى. ورىندىققا وتىردىم. ماعان وسى سۋرەتتى ۇسىندى دا:

- مىناۋ ابىلاي اتاڭ. حان ابىلاي، - دەدى. ارينە، ابىلاي حاندى ەستۋىن قاي قازاق ەستىمەدى، مەن دە ەستىگەنمىن. ءبىراق ول اتانى «حان» دەپ، «قانىشەر» دەپ اتايتىن اتاۋلار ەسىمدە جۇرەتىن. شىنىمدى ايتسام، ول كەزدە ابىلاي اتانىڭ تاريحتاعى ورنىنان حابارسىز ەدىم. ال مىنا سۋرەتتى ءبىرىنشى رەت كورىپ، ونىڭ بۇكىل ايبىندى الىپ تۇلعاسىنا قاراعان ادامىنىڭ وڭمەنىنەن وتەر كوزقاراسىنا سۇيسىنە قاراپ وتىرمىن. «ال، ابىلاي اتاڭ قانداي ەكەن؟» دەگەندەي ماعان قارادى دا:

- سەن پارتيزانسىڭ عوي، باسقا جۇرتتاي قورقا قويماسسىڭ، وسى سۋرەتتى ال، ساعان بەرەيىن. بۇل اتاڭدى كەيىن بىلەسىڭ. بۇل كىسىنىڭ زامانىنداعى ەل، جەر قورعاپ قان كەشكەن باتىرلاردى دا بىلگەنىڭ ءجون. سوندا الگى ماعان قويعان سۇراعىڭا ءوزىڭ دە جاۋاپ بەرە الاسىڭ دەپ ورنىنان تۇردى. بۇل سۋرەتتى قاشان، قايدان العانىن سۇراۋعا باتا المادىم. سۇراعانمەن جاۋاپ الا المايتىنىمدى ءتۇسىندىم. ونىڭ ۇستىندە «قابىلداۋىم ءبىتتى» دەگەندەي ورنىنان تۇرىپ قويعان سوڭ، سۋرەتتى ءوزى وراۋىن اشقان سارى قاعازعا قايتا وراپ الىپ اعامەن قوشتاستىم. كەلىسىمەن سۋرەتتى كىتاپ تۇرعان سۋرەتتىڭ كورنەكتى جەرىنە قويدىم. ۇيگە كەلگەن ادامدار كورىپ كەيبىرەۋلەرى «قايدان الدىڭ»، «ماعان بەرىڭىز» دەپ سۇراپ تا ءجۇردى. كىمنەن العانىمدى دا ايتپادىم، سۇراعاندارىنا دا بەرمەدىم. ونىڭ اياۋلى قولىنان العانىمدى بىرەۋگە بەرۋ دە ويىما كەلگەن ەمەس. بۇل سۋرەت قازىر جارىق كورىپ جاتىر عوي، ءبىراق سۋرەتتىڭ بۇل داناسىن قايدان السا دا، باستان كەشكەن قيلى- قيلى ۋاقىتتاردا ۇلت تاريحىنا جاناشىر ادىلەتتى بولاشاقتان ءۇمىت ۇزبەگەن قايسار عابيت اعانىڭ بەرگەن سۋرەتىنىڭ وسى داناسى مەنىڭ قولىما قالاي كەلگەنىن ايتقىم كەلدى.

https://adebiportal.kz