زەرتتەۋ: ەرتە تۇرمىس قۇرعاندار اراسىندا اجىراسۋلار كوپ

 استانا. قازاقپارات - تاجىكستاندا جۇرگىزىلگەن زەرتتەۋ ەرتە جانە كۇشتەپ نەكە قيعىزۋدىڭ سوڭى وتباسىلىق كيكىلجىڭ جانە اجىراسۋمەن اياقتالاتىنىن كورسەتكەن.

مۇنداي جاعدايدا تۇرمىس قۇرعان كەيبىر قىزدار ءوز-وزىنە قول جۇمسايدى دەيدى زەرتتەۋ اۆتورلارى.

«تاجىكستانداعى اجىراسۋلار مەن سۋيتسيدتەردىڭ سەبەبى - ەرتە قيىلعان نەكە» اتتى زەرتتەۋدى تاجىكستانداعى جۋرناليستىك زەرتتەۋ ورتالىعى كانادالىق جەرگىلىكتى باستامالار قورىنىڭ قولداۋىمەن جۇرگىزگەن. ونىڭ قورىتىندىسى اقپاننىڭ 18 ى كۇنى دۋشانبەدە تانىستىرىلدى.

ساۋالناماعا ەلدىڭ 17 قالاسى مەن اۋدانىندا 2,5 مىڭ ادام قاتىسقان.

رەسپوندەنتتەردىڭ 45 پايىزى ەرتە ۇيلەنۋ نەمەسە تۇرمىس قۇرۋدىڭ سوڭى وتباسى كيكىلجىڭدەرىمەن اياقتالۋى مۇمكىن دەپ ايتقان. سۇرالعان ازاماتتاردىڭ 36 پايىزى مۇنداي نەكەلەر اراسىندا اجىراسۋلار كوپ ەكەنىن جەتكىزگەن.

تاجىكستاننىڭ جۋرناليستىك زەرتتەۋ ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى حۋرشەد اتوۆۋللونىڭ ايتۋىنشا، زەرتتەۋدىڭ ماقساتى - جاس وتباسىلار اراسىنداعى اجىراسۋلاردىڭ سەبەپتەرىن انىقتاۋ جانە ايەلدەردىڭ ءوز- وزىنە قول جۇمساۋىنا قانداي جايتتار يتەرمەلەيتىنىن ءبىلۋ بولعان. ونىڭ ايتۋىنشا، ادەتتە بۇل سالاداعى رەسمي دەرەكتەر شىندىققا سايكەس كەلە بەرمەيدى.

رەسپوندەنتتەردىڭ پىكىرىنشە، ەرتە قيىلعان نەكەلەردىڭ كوبەيۋىنە نەگىزىنەن ساۋاتسىزدىق، جەرگىلىكتى مەنتاليتەت، كەدەيشىلىك جانە ءدىني فاكتورلار اسەر ەتەدى.

«اتا-انالار ءبىلۋى ءتيىس»

زەرتتەۋ اۆتورلارىنىڭ پىكىرىنشە، تاجىكستاندا كۇشتەپ نەكەسىن قيعىزۋ - ۇلكەن الەۋمەتتىك ماسەلە، سەبەبى كوپ جاعدايدا بالالارىنا قالىڭدىق پەن كۇيەۋ بالانى اتا-انالار وزدەرى تاڭدايدى. اتا-انالار ولاردان ارتىق بالالارىنا لايىقتى جاردى ەشكىم تابا المايدى دەپ ەسەپتەيدى.

ءبىراق سوعان قاراماستان سۇرالعانداردىڭ 57 پايىزى «بولاشاق جارىن جاستاردىڭ وزدەرى تاڭداۋى ءتيىس» دەپ ايتقان.

«بۇل جاقسى نارسە، تاجىك قوعامى كۇشتەپ نەكەسىن قيعىزۋ نەمەسە اتا- انالاردىڭ بالالارىنا جار تاڭداپ بەرۋدىڭ سوڭى جاقسىلىقپەن اياقتالمايتىنىن تۇسىنە باستاعان» دەلىنگەن زەرتتەۋدە.

وندا سونىمەن بىرگە ەرتە جانە كۇشپەن نەكەسىن قيعىزۋ تاجىكستاننىڭ بارلىق وڭىرىندە كەزدەسەتىنى جازىلعان.

«ەلدە تاجىريبەسىز، جاس قىزدارىن ەرتە تۇرمىسقا بەرەتىن وتباسىلار ءالى دە كوپ. ءبىلىمى جوق، كاسىپ مەڭگەرمەگەن مۇنداي قىزدار جاڭا وتباسىنداعى مىندەتتەردى اتقارا الماي، ءجيى اجىراسادى. بۇل ۋاقىتتا ولاردىڭ بالالارى دا دۇنيەگە كەلەدى. كوپ جاعدايدا ولاردىڭ كەيبىرىنىڭ سۋيتسيدكە بارۋدان باسقا امالى قالمايدى» دەلىنگەن زەرتتەۋدە.

زەرتتەۋ اۆتورلارىنىڭ جازۋىنشا، «قىزداردى مۇمكىندىگىنشە ەرتەرەك كۇيەۋگە بەرۋ كەرەك» دەگەن قوعامداعى ستەوروتيپ ەرتە قيىلعان نەكەلەر سانىنىڭ كوبەيۋىنە ىقپال ەتىپ وتىر. رەسپوندەنتتەردىڭ 30 پايىزى قىزدارىن تۇرمىسقا ەرتە بەرۋدى جاقتاعان.

ءاربىر سۇرالعان ءۇشىنشى ازامات ەرلى- زايىپتىلاردىڭ اجىراسۋىنا قىزداردىڭ ساۋاتىنىڭ تومەندىگى جانە اتا-انالارىنان الىستا تۇرۋى سەبەپ دەپ ايتقان.

«كارى قىز بولىپ قالماسا يگى ەدى»

ەرتە جانە كۇشپەن نەكەسىن قيعىزۋ ماسەلەسى سوڭعى ۋاقىتتا تاجىك قوعامىن الاڭداتىپ وتىر. جىل سايىن مىڭداعان قىز مەكتەپتى بىتىرە سالا تۇرمىسقا شىعادى.

حامادوني اۋدانىنىڭ تۇرعىنى ماحينو حوليكوۆا 18-گە تولعاندا اتا-اناسى «كارى قىز بولىپ قالماسىن» دەپ ءوزى جاقسى تانىمايتىن ادامعا كۇيەۋگە بەرگەن. قازىر ول 27 جاستا. جەتى جىل تۇرمىستا بولعان سوڭ كۇيەۋىمەن اجىراسىپ، ەكى بالاسىمەن بىرگە اتا-اناسىنا قايتىپ كەلگەن.

«كۇيەۋىمنىڭ ۇيىندە ماعان كۇن كورسەتپەدى. كۇن سايىن كۇيەۋىم ماعان كەز-كەلگەن نارسەنى سىلتاۋراتىپ ۇرىپ-سوقتى. شىدادىم، ءبىراق كۇندەردىڭ كۇنىندە شىدامىم شەگىنە جەتىپ، كۇيەۋىمنەن كەتەم دەپ شەشتىم. ايتپەسە مۇنىڭ ارتى جاقسىلىققا اپارمايتىن ەدى» دەيدى ايەل.

ول مۇنداي وقيعالار قايتالانباس ءۇشىن قىزدار بولاشاق كۇيەۋىن جان-جاقتى تانىپ-ءبىلىپ بارىپ، ءوز ەركىمەن تۇرمىس قۇرۋى كەرەك دەپ ەسەپتەيدى.

«مەكتەپتى بىتىرگەن قىزداردىڭ جارتىسىن كۇيەۋگە بەرەدى»

قۇقىق قورعاۋشىلاردىڭ پىكىرىنشە، ەرتە جانە كۇشپەن قيعىزعان نەكە جاس قىزداردىڭ دەنساۋلىعى مەن ونىڭ ودان ارعى ومىرىنە زور ىقپال ەتەدى.

ەرتە قيىلعان نەكەگە بايلانىستى تاجىك قوعامىندا ءتۇرلى پىكىر بار. كەيبىر تۇرعىندار قىزداردى جاس كەزدە كۇيەۋگە بەرمەسە، كەيىنىرەك «كارى قىز اتانىپ، ونى ەشكىم المايدى» دەپ ەسەپتەيدى. ولاردىڭ ويىنشا، ەگەر بولاشاق كۇيەۋ جىگىتكە قالىڭدىقتى اتا- اناسى تاڭداپ بەرسە، جاس قىزدىڭ تاجىريبەسىز بولعانى دا جاقسى.

ال ەرتە تۇرمىس قۇرۋعا قارسى ازاماتتار «قىزدار بولاشاق كۇيەۋىن وزدەرى تاڭداۋى ءتيىس، ولاردى بۇل قۇقىعىنان ايىرماۋى كەرەك» دەپ ەسەپتەيدى.

رەسمي دەرەككە سۇيەنسەك، تاجىكستاندا مەكتەپتى بىتىرگەن قىزداردىڭ جارتىسىن وقۋىن بىتىرە سالا اتا-انالارى كۇيەۋگە بەرەدى. ولاردىڭ اراسىندا سوتتىڭ رۇقساتىمەن 17 جاسىندا تۇرمىس قۇرعاندار دا بار. تاجىكستان زاڭى بويىنشا، قىزدار 18 جاسقا تولعان سوڭ عانا تۇرمىس قۇرا الادى.

 

(ازاتتىقتىڭ تاجىك قىزمەتىنىڭ ماقالاسى)