ۋاقىت سومداعان كەيىپكەرلەر
رەجيسسۋرالىق قولتاڭبا، جاڭا كەيىپكەر، شىنايى قوعام كورىنىسى قازاق كينو تاريحىندا ورىن العان «جاڭا تولقىن» رەجيسسەرلارىنىڭ مەكتەبىندە شىعارماشىلىق ىلگەرىلەۋ پايدا بولدى.
«جاڭا تولقىن» رەجيسسەرلارىنىڭ فيلمدەرىندە كورىنىس الاتىن ءومىر سۋرەتتەرى نەگىزىنەن كۇندەلىكتى ۇيرەنشىكتى تىرشىلىك ورتاسىنان الىنعان. شىندىق اسىرەلەنبەيدى، كەيىپكەر ويدان شىعارىلمايدى. كەيىنگى بۋىن رەجيسسەرلارىنىڭ شىعارمالارىندا قازىرگى كەزەڭ سيپاتى رەاليستىك تۇرعىدان بەينەلەنىپ، حالىقتىڭ تۇرمىس- تىرشىلىگى، دۇنيە تانىمى، جاڭا كەيىپكەر پسيحولوگياسى باسقاشا كورىنىس تاپقان. بۇل كوز جۇمىپ قارايتىن شىندىقتى ءدال سۋرەتتەي بىلگەن جاس رەجيسسەرلاردىڭ كوزقاراسىن تانىتاتىن ۇلتتىق كينەماتوگرافيانىڭ جاڭاشا باستاماسى بولىپ تابىلادى» دەيدى بەلگىلى كينوتانۋشى باۋىرجان نوگەربەك.
مىنە، شىعارماشىلىعى شىنايى ەتەنە جاقىن سونداي رەجيسسەرلەردىڭ ءبىرى - سەرىك اپرىموۆ. اۋىل ومىرىندەگى جاقسىلىق پەن جاماندىقتى قاتار سۋرەتتەۋ ارقىلى قوعامدىق پسيحولوگيانى بەينەلەۋدىڭ وزىنشە ءبىر ورنەگىن جاسادى. ونىڭ شىعارماشىلىعى ەركىندىكپەن ەرەكشەلەنەدى. بۇعان ءبىز رەجيسسەردىڭ «قيان»، «اقسۋات»، «اعايىندى ۇشەۋ»، «اڭشى»، «باۋىر» فيلمدەرى ارقىلى انىق كوز جەتكىزدىك دەسەك بولادى.
رەجيسسەر قاراپايىم اۋىل ءومىرىنىڭ اتموسفەراسىن جەتكىزۋدە ەرەكشە فورمانى قالىپتاستىردى. ءسوزىمىزدىڭ تۇزدىعى رەتىندە بىرنەشە فيلمىنە تالداۋ جاساپ كورەلىك. 1989 -جىلى جارىق كورگەن «قيان» فيلمىندەگى كەيىپكەرلەر، ءتۇسىرۋ ءستيلى ارقىلى سول ۋاقىتتاعى اۋىلدىڭ قۇلدىراي باستاعان جاعدايىن ءدال كورسەتكەن. فيلمدە باستى كەيىپكەر ەركىننىڭ پسيحولوگياسى ارقىلى اۋىلدىڭ جاعدايىن سالىستىرمالى تۇردە وڭتايلى سۋرەتتەگەن. ەركىننىڭ جالپى وقيعاعا باقىلاۋشى رەتىندەگى كوزقاراسى، ءجۇرىس- تۇرىسى، سويلەۋ مانەرى ارقىلى وتكەن شاقتىڭ كەيىپكەر بەينەسىنەن دارالاپ- اق تۇر. ىشكى جان- كۇيزەلىسى، ءوزىن- ءوزى جوعالتىپ الۋ، سەنىمسىزدىك، كۇيزەلىسكە اكەپ سوقتىردى...
ۋاقىتتى تاسپاسىن ارتقا قاراي اينالدىرار بولساق، قازاق كينوسىنداعى كەيىپكەر بەينەسى كوبىنەسە «امانگەلدى»، «بەيبارىس»، «باتىر بايان» سەكىلدى باتىرلار مەن ۇلى تۇلعالاردى، اعارتۋشىلار مەن مادەنيەتتىڭ جارشىلارىن بەينەلەيتىن. ال، توقسانىنشى جىلداردان بەرى قاراي، تاۋەلسىزدىكتىڭ ىقپالىنان جاڭا تىنىس الا باستادى. وسى تۇستا ايتا كەتكەن ءجون بولار، تالعات پەن مۇرات - جاڭا وزگەرىسكە بەيىمدەلۋگە تالپىنا المايتىن، جاڭاشىلدىقتى قابىلدامايتىن، بولاشاعىن بۇلىڭعىر كورەتىن كەيىپكەرلەر. ال، ارمان - جارقىن بولاشاققا باتىل قادامى بار، ىلگەرى ۇمتىلۋعا قۇلشىنىسى مول كەيىپكەر. زامانداستارىنىڭ ورتاسىندا قالعان ەركىننىڭ جاعدايىن ەكى جاققا دا جاتقىزا المايمىز. باستى كەيىپكەر بولعانىمەن دە، ەركىننىڭ ءىس- ارەكەتى ونىڭ پسيحولوگياسى ارقىلى فيلمنىڭ ايتار ويىن تولىعىمەن كورۋگە مۇمكىندىك جاساعان. وقيعانى تىكەلەي باستى كەيىپكەر ارقىلى قابىلداۋ رەجيسسەرلىق قابىلەتتىڭ وڭتايلى شەشىمى. بارلىق سيۋجەتتىڭ شيەلەنىسى، ءوربۋى ەركىننىڭ قابىلداۋىمەن بەرىلدى. جارىقتىڭ از بەرىلۋى - داعدارىستىڭ، ىشكى توقىراۋدىڭ اتموسفەراسىن سەزىندىردى.
اۋىلداعى قىز- جىگىتتەردىڭ قاراپايىم كەيپىندەگى ويىن جاساندىلىقتان ادا ديالوگتارى كورەرمەن كوز الدىنا شىنايى كورىنىستى اكەلدى. رەجيسسەردىڭ كينوكارتينالارى تاقىرىپتىق جاعىنان ۇقساس كەلەدى. ءبىر فيلم كەلەسى فيلمى جالعاستىرىپ الىپ كەتەتىندەي قابىلدانادى. شىعارماشىلىعىنىڭ باستى ەرەكشەلىكتەرىن كورەرمەن وڭاي جۇيەلەي الادى.
جاپوندىق كينوكومپانيامەن بىرىگىپ تۇسىرگەن فيلمى «اقسۋاتتا» اۋىلدىڭ ناعىز تىرشىلىگى بار، كەيدە سول ومىرگە سىنمەن قارايتىنداي كورىنەدى. «اقسۋات» پەن «قياندى» تۇسىرۋىنە اسەر ەتكەن اۋىلعا دەگەن شەكسىز ماحاببات بار. رەجيسسەردىڭ ونەرىندەگى يدەياسى - ومىرمەن الىسۋى. ادەبيەت ءۇشىن دە، كينو ءۇشىن دە اۋىل تاقىرىبىن قوزعاۋ تىڭ دۇنيە ەمەس. جاڭا تولقىنداعى جاڭا ەسىمنىڭ كينوگەرلىگى شەبەر، تازا كينوەلەمەنتتەرى ارقىلى كورسەتۋ مەن كورۋ ارقىلى عانا تۇسىندىرىلەتىن وقيعالار مەن سيۋجەتتەرى - باسقادان دارالايتىن قولتاڭباسى. «باۋىر» مەن «اكەگە قوڭىراۋ شالۋ» فيلمدەرىنىڭ ورتاق ۇقساستىعى - بالانىڭ جالعىزدىعى.
باستى كەيىپكەر ەرتە ەسەيگەن ەركىننىڭ ەركىندىككە ۇمتىلىسى. فيلمدە اۋەسقوي اكتەرلەردىڭ بوي كورسەتۋى سەرىك اپرىموۆتىڭ اۆتور رەتىندەگى كوزقاراسى مەن تالابى. كوزدىڭ جاۋىن الىپ، ەرىكسىز باۋراپ الاتىن بەينەلەر رەجيسسەردىڭ كەيىپكەرلەرىنە ساي دۇنيە ەمەس. تارتىمدى كەلبەتتەن الىس قاراپايىم بەينە ماڭىزدىراق. «باۋىرداعى» ەركىننىڭ پسيحولوگياسى مەن كەلبەتى دە جوعارىدا اتالىپ وتكەن نەگىزگە سۇيەنگەن. رەجيسسەر جاڭا عاسىر باسىندا بەرگەن ءبىر سۇحباتىندا: «ءبىز قازاق كينوسىنىڭ «جاڭا تولقىنى» كەزەڭىندە ادامنىڭ قانداي بولماۋى كەرەكتىگىن كورسەتتىك، ەندىگى كەزەكتە ءبىز ادامنىڭ قانداي بولۋعا لايىق ەكەندىگىن كورسەتۋىمىز قاجەت» دەگەن ەكەن.
ول ونى شىعارماشىلىق تۇرعىدا دالەلدەگەندەي. بۇل جايىندا كينوتانۋشى باۋبەك نوگەربەكتىڭ: «ءبىز «اكەگە قوڭىراۋ شالۋ» فيلمىندە وزگەرگەن كەيىپكەردى كورەمىز. سەرىك اپرىموۆتىڭ بۇعان دەيىنگى «باۋىر» فيلمى تۋرالى دا ءارتۇرلى پىكىرلەر ايتىلدى. الايدا سول فيلمدەگى اينالاسىنا تەك قانا كومەك كورسەتكىسى كەلەتىن قارشاداي بالا ارقىلى رەجيسسەر قازاق قوعامىنا ىزگىلەنۋ جايلى اۆتورلىق كوزقاراسىن اللەگوريالىق تۇرعىدا ايتقىسى كەلگەنىن اڭعارۋعا بولادى. بۇل تۇرعىدا رەجيسسەر زاماناۋي قوعام بولمىسىنا ءوز تاراپىنان ناقتى باعاسىن بەرىپ جاتىر» دەگەن ءسوزىن مىسالعا الساق ءسوزىمىز تۇزدىقتالا تۇسەر ەدى. «اكەگە قوڭىراۋ شالۋ» فيلمى شىنايىلىعىنان الىستاعان ەمەس. ءتۇسىرىلىم توبىنىڭ، سسەناريدىڭ جۇمىسىن جالعىز رەجيسسەردىڭ اتقارعانى ءبىر جاعىنان فيلمنىڭ ساپاسىنا كەرى اسەر ەتكەندەي بولعانىن دا جاسىرمايمىز. دەسە دە كەيىپكەردىڭ پسيحولوگيالىق وزگەرىسى رەجيسسەر شىعارماشىلىعىنا جاڭا تىنىس الىپ كەلدى.
شىعارماشىلىق جولىن اۆتورلىق كينودان باستاعان، «جاڭا تولقىننىڭ» جارقىن وكىلى - سەرىك اپرىموۆتىڭ قازاق كينەماتوگرافياسىنا قوسقان ۇلەسى وراسان. «قياننان» «اكەگە قوڭىراۋ شالۋعا» دەيىنگى فيلموگرافياسى قاجىرلى ەڭبەكتى تالاپ ەتتى. اۆتورلىق كينودان ەكسپەريمەنتتى فيلمگە دە بارىپ كوردى. فيلمدەرىندە كادردىڭ ۇزاقتىعى، جولدىڭ ازابى، كەيىپكەر پسيحولوگياسى، جان- دۇنيەسىنىڭ شاراسىزدىعى، قۋانىشى، قايعىسى جالپى ايتقاندا قازاق اۋىلىنىڭ وتىز جىل بۇرىنعى بەينەسى انىق سيپاتتالعان. جاڭا فيلمدەگى كەيىپكەرلەرى دە جاڭاشا باعىتقا جاڭاشا كوزقاراسپەن كەلگەن. «قياندا» ەركىننىڭ نەگاتيۆتى بەينەسى كورسەتىلسە، «اكەگە قوڭىراۋ شالۋداعى» ەركىندە ىلگەرىگە ۇمتىلىس بايقالادى. بالا ەركىن مەن ەرەسەك ەركىننىڭ ىشكى جان دۇنيەسى ۋاقىتپەن بايلانىسىپ ترانسفورماتسياعا ۇشىرايدى. سىناققا قارسى تۇرا الاتىن باتىل ەركىن قالىپتاسا باستاعانداي. فيلم سوڭىندا ەركىننىڭ ورىنباسار اتتى ءىنىسىنىڭ بارىن ەستيمىز. بۇل اعاسىنىڭ ءىزباسارى، باۋىرى بار دەگەن ويدى العا تارتقانداي.
ابەنوۆا گۇلميرا قازاق ۇلتتىق ونەر ۋنيۆەرسيتەتى «كينو تانۋ» ماماندىعىنىڭ 3-كۋرس ستۋدەنتى سەرىك اپرىموۆ كينو