بالا تاربيەسى: ءتىل العىشتىق

 استانا. قازاقپارات - بالانىڭ ۇلكەندى تىڭداۋى، ءتىل العىش بولۋى تاربيەدەن باستالادى.

تاربيە زاڭىنا باعىنعان بالا مادەنيەتتىڭ نە ەكەنىن تۇسىنەتىن بولادى. ال بالا ءتىل الماسا نە ىستەۋ كەرەك؟

بالاڭىز دالادان كەلگەندە كيىم- كەشەكتەرىن جيناعانىن قالاساڭىز، مىنا ادىسكە جۇگىنىڭىز. بالا كورىپ ۇيرەنەدى. سول ءۇشىن ءوزىڭىز دالادان كەلگەندە كيىمدى قالاي جيناۋ كەرەگىن ءبىر رەت كورسەتىڭىز. كەلەسىسىندە شكافتىڭ ىشىنە كيىمدەردى جيناۋ نۇسقاۋلىعىن مىناداي ەتىپ كورسەتىپ قويىڭىز. بالالاردىڭ كوپشىلىگى نۇسقاۋلىقپەن ءجۇرىپ ۇيرەنەدى، ۋاقىت وتە كەلە نۇسقاۋلىقتى ۇيرەنشىكتى ادەتكە اينالدىرادى.

شاشىلعان ويىنشىقتاردى نە ءۇيدى جيناعىسى كەلمەسە شە؟ بۇل جاعدايدا ويىن ادىسىمەن ۇيرەتۋگە بولادى. بالا ءۇشىن «ءبىرىنشى»، «تەز» دەگەن ۇعىمدار باسەكەلەستىكتىڭ ەڭ العاشقى ساتىسى. «كىم كوپ ويىنشىق جينايدى؟» دەپ، بار ويىنشىقتى تەز-تەز جيناتىپ ۇيرەتەسىز. ال ءۇي تازالاعاندا دا «كىمنىڭ سورەسى تازا بولادى ەكەن؟» دەپ سورە شاڭدارىن ءسۇرتىپ ۇيرەتۋگە بولادى. ويىن ارقىلى بالا ۇناتپايتىن ءىستى جاساتۋعا دا بولادى.

تىيىم سالۋ

«بولمايدى» دەگەن سوزبەن- اق ءارقاشان قالاعىنىڭنىڭ بولا بەرمەيتىنىن ءتۇسىندىرۋ كەرەك. بالالىق شاقتا كەي جاعدايلاردا رۇقسات بەرمەيتىن كەزدەر بولادى. ونىڭ سەبەبىن اشىپ ايتۋ قاجەت. پسيحولوگيادا رۇقسات بەرمەۋدىڭ دە وزىندىك شارتتارى بار ەكەن.

1. ەرەجە

پسيحولوگتار بالانىڭ بەلسەندىلىگىن ءتورت ءتۇرلى تۇسكە بولۋدە ۇسىنادى:

جاسىل - بۇل ءوزى قالاعان كەيبىر جاعدايلارعا رۇقسات بەرىلەتىن شارتتار. مىسالى، ول قاي ويىنشىقپەن وينايتىنىن ءوزى بىلەدى.

 سارى - رۇقسات ەتىلگەن، ءبىراق ءبىر شارتپەن عانا. مىسالى، ءۇي تاپسىرماسىن جاساپ بول، سوسىن سەرۋەندەيمىز.

 قىزعىلت- سارى - كەي جاعدايلاردا عانا رۇقسات ەتىلەدى. مىسالى، بۇگىن مەيرام بولعان سوڭ، كەش جاتۋىڭا بولادى.

 قىزىل - مۇلدەم رۇقسات ەتىلمەيدى.

2. بىرىزدىلىك پەن كەلىسىم

قىزىل ايماقتا رۇقسات ەتىلمەگەن جاعدايلار بەلگىلەنەدى جانە بالا بۇل جاعدايلاردى ۋاقىت وتە «بولمايدى» دەگەن تىزىمىنە ەنگىزە بەرەدى. تالاپشىلدىق اتا-انانىڭ باستى قۇرالى بولۋى ءتيىس. تالاپتىڭ ءوزى اتا- انا اراسىندا بىرىزدىلىككە ءتۇسۋى كەرەك. ەگەر اكەسى بالانىڭ كامپيت جەۋىنە قارسى بولماسا ال ااناسى رۇقسات بەرمەسە، وڭ ناتيجە شىقپايدى. بۇدان بالا اتا- انانى رايىنان قايتارۋ فۋنكسياسىن جۇزەگە اسىرۋدى ۇيرەنىپ الادى.

3. ورنىمەن

بالانىڭ قولىنان كەلمەيتىن ءىستى جانە وعان اۋىر ىستەردى جاساتپاڭىز. مىسالى، مەكتەپ جاسىنا دەيىنگى بالالار 20-30 مينۋتتان ارتىق ءبىر ورىندا وتىرا المايدى. ولارعا «سەكىرمە»، «شۋلاما»، «جۇگىرمە» دەپ ايقايلاپ وتىرۋعا مۇلدەم بولمايدى. 3 جاسقا كەلگەندە بالا ەسكەرتۋلەرگە باعىنباي كەتۋى مۇمكىن. بالانىڭ جاس ەرەكشەلىگىن ەسكەرىپ، تىيىم سالۋدا ساق بولعان ءجون.

4. قالىپتى داۋىس

سابىرلى داۋىس قاتتى ۇنگە قاراعاندا جاعىمدىراق. سىزگە دە سولاي بولارى انىق. ءبىر تاجىريبەدە بالالاردى ويىنشىقتارعا تولى بولمەگە كىرگىزىپ جىبەرگەن ەكەن. ولاردىڭ اراسىندا باسقارىلاتىن روبوت ەرەكشە كوزگە تۇسكەن. تاجىريبە جاساپ جۇرگەن جىگىت ءبىر بالاعا «مەن جوقتا بۇل روبوتقا تيىسپە» دەپ اقىرىن عانا ەسكەرتىپ كەتكەن. ەندى بىردە تاربيەشى ۇرىسىپ، جەكىپ ايتىپ كەتكەن ەكەن. ەكى ءتۇرلى داۋىسپەن ايتىلعان ەسكەرتۋ بىردەي شامامەن ورىندالماعان، ياعني، جاي ايتسا دا، قاتتى داۋىسپەن ايتسا دا ەرەجەنى بۇزعان بالالاردىڭ پايىزدىق كورسەتكىشى بىردەي.

ءبىراق ەكى اپتادان كەيىن الگى بالالاردى سول بولمەگە الىپ كەلگەن. بۇل جولى روبوتپەن ويناۋعا ەشكىم تىيىم سالماعان. 18 بالانىڭ 14 ى وتكەن جولى قاتاڭ ەسكەرتۋ العان جانە سول 14 ى تاربيەشى بولمەدەن شىعا بەرە روبوتپەن ويناعان. ال جاي ەسكەرتۋ العاندار روبوتقا تيىسپەگەن ەكەن. باعىندىرۋ مەن جاي سويلەۋدىڭ اراسىنداعى ايىرماشىلىقتى بايقادىڭىز با؟

5. جازا

جامان اسەر قالدىرعاننان، جاقسى نارسەنى العان ارتىق. ياعني، بالانى تاياقپەن تاربيەلەگەننەن، وزىنە قىمبات زاتتى العان تيىمدىرەك. ەل الدىندا جازالاۋعا بولمايدى. اسىرەسە، دوستارىنىڭ كوزىنشە. ونىڭ «مەنىن» سىيلاۋ كەرەك. كەيىن سويلەسەمىز دەگەن بەلگى بەرسەڭىز، كەشكە ۇيدە وتىرىپ، سەبەبىن انىقتاپ، شەشىمىن تاباسىز.

6. ازداپ قانا  %100 تارتىپكە باعىناتىن بالا - بۇل نورما ەمەس. مۇنىمەن ونىڭ ءومىرى نۇسقاۋلىقتارمەن، ەسكەرتۋلەرمەن وتەدى. ەگەر ءتىل الماي جاتسا، وزىنە ساباق بولاتىنداي ەتىپ كورىڭىز. مىسالى، مايشاممەن ويناپ وتتى ۇستايمىن دەسە، كورسىن. قولى ىستىقتى سەزگەن سوڭ، ءوزى- اق تىيىلاتىن بولادى.