جاستار جىلى: قازاقستان مەن مىسىردىڭ ۇقساستىقتارى قانداي
وسى ورايدا، ءبىز 2011-جىلى «جاستار» ريەۆوليۋتسياسىن باستان كەشىرگەن مىسىر مەن قازاقستان اراسىنداعى ۇقساستىقتاردى ساراپتاپ كوردىك.
مىسىردا 18-29 جاس اراسىنداعى جاستاردىڭ سانى 2018-جىلى 20,2 ميلليونعا جەتىپ، حالىقتىڭ %21 قۇراعان. ولاردىڭ %50,6 ەرلەر، %49,4 ايەلدەر. 100 ميلليوننان استام تۇرعىنى بار مىسىر حالىق سانى جاعىنان ەڭ ءىرى اراب مەملەكەتتەرىنىڭ ءبىرى. وسى ورايدا، 18 ميلليون حالقى بار قازاقستانداعى جاستاردىڭ سانى كەي دەرەكتەر بويىنشا 5 ميلليون شاماسىندا ەكەنىن ايتا كەتكەن ءجون.
دەمەك، جاستاردى ەل تۇرعىندارىنىڭ ۇلەس سالماعىنا شاققانداعى ستاتيستيكالىق كورسەتكىش سانى - استانا مەن كاير اراسىندا ۇقساس بولىپ تۇر دەگەن ءسوز. سوندىقتان دا، جاستار ماسەلەسى ەكى ەلدىڭ دە دامۋ ستراتەگياسىنىڭ نەگىزگى باسىمدىعى بولىپ قالا بەرەتىنى داۋسىز سەكىلدى.
ماسەلەن، مىسىر اراب رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى ءاس-سيسي 2016-جىلدى «جاستار جىلى» دەپ جاريالاپ، شارم ءال-شەيح قالاسىندا ۇلكەن جاستار فورۋمىن وتكىزگەن. جاستار جىلى شەڭبەرىندە ءبىرقاتار بەلسەندىلەرگە امنيستيا جاريالاپ، جوبالاردى قولداۋ ءۇشىن 200 ميلليارد فۋنت قارجى دا بولگەن. جاستاردى جۇمىسپەن قامتۋ باعدارلامالارى ىسكە اسىرىلىپ، «سۋەتس ارناسى»، «جاڭا استانا» سياقتى مىسىرداعى مەگا-جوبالارعا جاستار جۇمىلدىرىلۋدا. ءتىپتى، جاستاردى جۇمىسپەن قامتۋ، شاعىن جانە ورتا بيزنەستى قولداۋ، ستارتاپتارعا مۇمكىندىك جاساۋ ماقساتىندا سوڭعى جىلدارى مەملەكەت جاڭا زاڭدار دا قابىلداعان. وسى رەتتە 2015-جىلدىڭ 9- اقپانىندا قابىلدانعان قازاقستانداعى «مەملەكەتتىك جاستار ساياساتى تۋرالى» زاڭ جوباسىن دا ايتا كەتكەنىمىز ءجون. 2015-جىلى قازاقستاندا زاڭ قابىلدانسا، 2016-جىلى مىسىردا جاستار جىلى جاريالانعان.
قازاقستاندا وتباسىن قۇرعان ءاربىر ءۇشىنشى جاس اجىراسادى. 18 ميلليون عانا حالقى بار ەل ءۇشىن بۇل كوڭىل كونشىتەرلىك كورسەتكىش ەمەس. سەبەبى، قازىرگىدەي جاھاندانۋ زامانىندا ءاربىر ۇلت پەن مەملەكەتتىڭ بولاشاققا نىق قادام باسۋى ءۇشىن ورتاشا حالىق سانى 30 ميلليون بولۋ كەرەك دەگەن ستاتيستيكالىق ەسەپتى عالىمدار ايتىپ، دابىل قاققانى قاشان.
جالپى مىسىرلىق وتباسىلاردىڭ %12,3 قۇرايتىن جاس وتباسىلاردىڭ سانى 2,8 ميلليونعا جەتكەن. اجىراسۋ سالىستىرمالى تۇردە تومەن. ءبىراق بۇل كورسەتكىش جىلدان جىلعا ءوسىپ كەلەدى. ستاتيستيكالىق دەرەكتەرگە سۇيەنسەك، 1998-جىلى مىسىردا نەكە بۇزۋ بويىنشا 71,7 مىڭ اكتى تىركەلسە، 2015-جىلى 199,8 مىڭ حال ەسەپكە الىنعان. ياعني ءاربىر 1000 نەكەنىڭ 2,1 ءى اجىراسادى دەگەن ءسوز. اجىراسۋشىلاردىڭ ورتا جاسى ءبىزدىڭ ەلمەن سالىستىرعاندا ايتارلىقتاي جوعارى - 39 جاس. مىسىر ەلىنىڭ ادەت عۇرپىنداعى قالىڭ مال تولەۋ ءداستۇرى ەرلەردىڭ ەرتە ۇيلەنۋىنە اجەپتەۋىر توسقاۋىل. بۇل دەرەكتەردى ارمەن قاراي زەرتتەپ، ستاتيستيكالىق مالىمەتتەردى سالىستىرعاندا ۇيلەنگەن ەرلەردىڭ اراسىندا 18-29 جاسىندا شاڭىراق كوتەرگەندەرىنىڭ ۇلەسى %61,5، ال ايەلدەر اراسىندا %83,3 كورسەتكىشتى كورسەتىپ وتىر.
2017-جىلعى اقپاراتقا سايكەس، 15-29 جاس اراسىنداعى ازاماتتاردىڭ ءاربىر 1000 نا 0,8 ءولىم جاعدايى تىركەلگەن.
قاي ەل بولماسىن جاستاردىڭ ورنى ەرەكشە. ەكونوميكالىق جانە دەموگرافيالىق كورسەتكىشتىڭ نەگىزگى درايۆەرى دە جاستار ەكەنى انىق. سوندىقتان دا، اتالعان ماسەلە ءارقاشاندا وزەكتىلىگىن جوعالتپايتىنى راس. وسى ورايدا، ەكى ەل اراسىنداعى بايلانىس پەن دوستىق قارىم-قاتىناستىڭ دا وتە جوعارى دەڭگەيدە ەكەنىن ايتا كەتكەن ءجون. مىسىر تاراپىنىڭ دا قازاقستانعا دەگەن قىزىعۋشىلىعى ەرەكشە ەكەن. ق ر مىسىرداعى توتەنشە جانە وكىلەتتى ەلشىسى ا. يساعاليەۆتىڭ سوزىنشە ق ر پرەزيدەنتى ن. نازاربايەۆتىڭ «رۋحاني جاڭعىرۋ»، «ۇلى دالانىڭ جەتى قىرى» باعدارلامالىق ماقالالارىنداعى تاپسىرمالار شەڭبەرىندە، كاير ۋنيۆەرسيتەتىندە «ءال-فارابي» ورتالىعى اشىلدى. 2018-2019- وقۋ جىلىنان باستاپ كاير ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ادەبيەت فاكۋلتەتىندە «قازاق ءتىلى» ماماندىعى وقىتىلاتىن بولادى.
ماقالانى جازۋ بارىسىندا، قولداۋ تانىتقان ق ر س ءى م حالىقارالىق اقپارات كوميتەتى مەن قاجەتتى دەرەكتەردى ۇسىنعان ق ر مىسىر اراب رەسپۋبليكاسىنداعى ەلشىلىگىنە العىس بىلدىرەمىز.
ولجاس بەركىنباەۆ
ساياساتتانۋشى،
سىرتقى ساياسات جانە ەكونوميكالىق زەرتتەۋلەر ينستيتۋتىنىڭ جەتەكشىسى