الەمنىڭ ەڭ كىشكەنتاي ادامدارى قالاي تىرشىلىك ەتىپ ءجۇر

نۇر -سۇلتان. قازاقپارات - ءبىز ءبارىمىز ءبىر اتادان تاراپ، ءار الۋان ايىرماشىلىققا يە بولعانبىز.

ال قالاي پايدا بولعانى ەڭ ۇلكەن قۇپيا حالىق - پيگمەيلەر. ولار الەمنىڭ ەڭ كىشكەنتاي ادامدارى.

پيگمەيلەر (گرەك. جۇدىرىقتاي دەگەن ماعىنا بەرەدى) - ورتالىق افريكاداعى حالىقتار توبى.

پيگمەيلەردىڭ جايعاسۋى

جالپى سانى 300 مىڭنان استام. انتروپولوگيا جاعىنان ورتالىق افريكالىق ناسىلگە جاتادى. پيگمەيلەردىڭ بويى الاسا (144 - 150 س م)، تۇستەرى اشىق قوڭىرقاي، تالپاق تاناۋ، بۇيرا شاشتى، جۇقا ەرىندى، كەۋدەلى، اياق- قولدارى قىسقا بولىپ كەلەدى. بانتۋ تىلدەرى توبىنداعى بىرنەشە تىلدە سويلەيدى. نەگىزگى كاسىپتەرى - اڭشىلىق، تەرىمشىلىك جانە بالىقشىلىق. ءداستۇرلى قارۋ- جاراعى - ساداق. الاسا كۇركە ۇيلەردە تۇرادى. اڭشىلىق، باتىرلىق سيۋجەتتەرگە نەگىزدەلگەن اۋىز ادەبيەتى ساقتالعان.

ولاردىڭ ىشىندە دە وزدەرىنىڭ ەرگەجەيلىلەرى بار. بۇل كونگوداعى يتۋري پروۆينسياسىنىڭ ورمان- توعايىن مەكەندەيتىن مبۋتي تايپاسى. بۇل افريكالىق تايپاداعى ەركەكتەردىڭ بويىنىڭ ۇزىندىعى 140 س م، ال ايەلدەرىنىڭ بويى - 130 س م جەتۋى سيرەك جاعداي. وزدەرىنىڭ فيزيكالىق دەنە قۇرىلىسى بويىنشا مبۋتي تايپاسىنىڭ پيگمەيلەرى - نەگرويد ءتيپتى ادامدار.

ولاردىڭ زاماناۋي وركەنيەتتەن ەش حابارى جوق دەۋگە بولادى. ولاردىڭ بار بىلەتىنى كۇن كورىس قامى عانا. ال كورگەن-بىلگەندەرىنىڭ ءوزى - دىندەرىنىڭ باسقا افريكالىق تايپالارمەن قان تۇرعىدا ارالاسىپ كەتۋىنە تىيىم سالۋى مەن امان قالۋ ءۇشىن جيعان تاجىريبەلەرى.

عالىم- مەديكتەر ول تايپانى تەكسەرىپ كورىپ، الاسا بويلى بولۋ - مبۋتي تايپاسى ءۇشىن قالىپتى جاعداي ەكەنىن انىقتاعان. تايپا مۇشەلەرىنىڭ بويدىڭ ءوسۋىن تەجەيتىن ەشقانداي اۋرۋ- سىرقاۋلارى جوق. تاماق تانۋ ارقىلى بولۋى مۇمكىن سىرتقى كەرى اسەر ەتۋشى فاكتورلار دا جوق. بۇل پيگمەي تايپاسىنىڭ جەيتىن تاعامى ەكولوگيالىق تۇرعىدا تازا - جەمىس- جيدەك، ساڭىراۋقۇلاق، جاڭعاق، جەۋگە جارامدى وسىمدىك تامىرلارى، جابايى اڭداردىڭ ەتى، بالىق. پيگمەيلەر ديقانشىلىقپەن جانە مال شارۋاشىلىعىمەن اينالىسپايدى.

تەرىمشىلىكپەن جانە اڭشىلىقپەن تابىلعان ءىشىپ- جەم سول كۇنى-اق تاماققا اينالادى. ەرتەسى كۇنى قايتادان ىشەرگە اس ىزدەۋ كەرەك. ولاردىڭ يكەم- داعدىلارى - وت جاعا الۋ، تاياق- سىرىقتار مەن ءىرى جاپىراقتاردان باسپانا تۇرعىزۋ. اڭشىلىق قىلۋ كەزىندەگى يكەم- ماشىعى - اڭعا بۇقپانتايلاپ جاقىنداي الۋ. ءىرى اڭ- قۇستى ۇشكىر بولۋى ءۇشىن ۇشىن وتقا سالىپ كۇيدىرگەن اعاش سۇڭگىمەن ولتىرەدى. كىشىگىرىم اڭ- قۇستى ساداقپەن اتادى، تاياقپەن ۇرادى نەمەسە قولمەن-اق ۇستاپ الادى. بالىقتى ۋلى وسىمدىكتەرمەن ۋلاندىرىپ، ولار ەسى كىرەسىلى- شىعاسىلى بولىپ سۋ بەتىنە شىققان كەزدە قولمەن ۇستاپ الا بەرەدى.

قۇندىلىق دەگەننەن - وسىمدىكتەردەن جاسالعان بەلگە ورايتىن لىپا تۇرىندەگى «كيىم» مەن كەي كەزدەرى سيرەك كەلەتىن تۋريستەر مەن ساياحاتشىلار بەرەتىن ماتادان تىگىلگەن كيىمدەرى عانا.

عالىمدار توبى كوپ ۋاقىت بويى پيگمەيلەردىڭ الاسا بويلى بولۋى ولاردىڭ ادام ءجۇرىپ بولمايتىن نۋ دجۋنگليلەردە تۇراتىنىنان دەپ ويلاپ كەلدى. الاسا بويلى بولۋ لياندار مەن قۇلاپ جاتقان اعاشتاردىڭ اراسىمەن جىلدام ءجۇرىپ- تۇرۋعا ىڭعايلى مىس.

پيگمەيلەردىڭ كۇندەلىكتى تۇرمىسى دا قىزىق. ناقتى ءبىر «باسشىلىق» جوق. ءبىراق اتقارىلاتىن مىندەتتەر جاسىنا جانە جىنىسىنا قاراي بولىنەدى. كۇندىز تابىلعان نەمەسە اۋلانعان تاماقتىڭ ءبارى ادامداردىڭ جاسىنا جانە تاماق ءىشۋ قاجەتتىلىگىنە بايلانىستى تاراتىلىپ بەرىلەدى. ءبولىس كەزىندە اركىمنىڭ تايپانىڭ يگىلىگىنە قوسقان جەكە «ۇلەسى» دە ەسكەرىلەدى.

پيگمەيلەردىڭ ءومىرىنىڭ ورتاشا ۇزاقتىعى - 40 جاسقا جۋىق. ولاردىڭ ومىرىنە تونەتىن نەگىزگى قاتەر - اڭدار مەن جىلاندار.