ۇيىمىزدە ءوز تىلىمىزدە سويلەۋ ءۇشىن مىنا سىزدەردەن ءبۇيتىپ جىلاپ تۇرىپ رۇقسات سۇرايمىز دەپ ويلاپ پا ەدىك - م. شاحانوۆتىڭ ءومىرى جايلى ەسسەدەن
ايتا كەتۋ كەرەك، بۇل ەسسەنىڭ اۆتورى قۇديار ءبىلال سوڭعى ون جىلدان استام ۋاقىتتان بەرى مۇحاڭمەن بىرگە « جالىن» جۋرنالىندا قىزمەت ىستەپ كەلە جاتقان جۋرناليست، جازۋشى.
ءشاي ۇستىندەگى اڭگىمە-130
تۇزەتىلگەن «تىلدەر تۋرالى» زاڭ جوباسىن دەپۋتاتتارعا مۇحاڭ قالاعانداي ەفيموۆ تانىستىرادى. سودان كەيىن جارىس ءسوز قايتا باستالادى. الايدا بۇل جولى «مەملەكەتتىك ءتىل تەك قازاق ءتىلى بولسىن» دەگەندەر قاتارى كوبەيە تۇسەدى. سەبەبى، م. شاحانوۆتىڭ تاباندىلىعى مەن كۇرەسكەرلىك قاسيەتى ءوز ناتيجەسىن بەرە باستاعان ەدى ءدا.
قانشاما جىلداردان كەيىن سول كەزەڭدەگى ءتىل توڭىرەگىندەگى ايتىس-تارتىستى بەلگىلى قوعام قايراتكەرى ءابىش كەكىلبايەۆ ءوز ماقالاسىندا قاپەرگە العان ەكەن. ەندەشە ءبىز دە بۇل ءشاي اڭگىمەسى سوڭىن ءابىش اعامىزدىڭ سول ماقالاسىنان ءۇزىندى بەرۋ ارقىلى تۇيىندەيىك. سونىمەن ءا. كەكىلبايەۆ بىلاي دەيدى:
«قايتا قۇرۋ جىلدارىندا جەر-جەردەگى ەستيار قاۋىم ءبارىن جيىپ قويىپ، الدىمەن انا تىلىمىزگە مەملەكەتتىك ستاتۋس الىپ بەرۋگە بەل بۋدى. اقىر اياعىندا العاشقى ءتىل زاڭىنىڭ رەسپۋبليكا جوعارعى كەڭەسىندە قارالعانى ەسىمىزدە. ول رەيحستاگتى شابۋىلداعاننان دا قيىن بولدى. اۋزى دۋالى قازاق ازاماتتارى ايانباي-اق ايقاسىپ باقتى. ءبىراق، قىزىل يمپەريا مي بىتكەنگە مىقتاپ تۇرىپ شەگەلەپ كەتكەن توتاليتارلىق سانا مىزعىر ەمەس. انا ءتىلى ءۇشىن مايداننىڭ العادايى بولىپ جۇرەتىن مۇحتار اقىن شاحانوۆ شاقىرىلعاندار لوجاسىندا وتىرعان ماعان قايتا-قايتا كەلەدى. «مەنىڭ دەپۋتاتتىق مانداتىم جوق قوي. ءسوز الىپ بەرە الساڭ، سويلەيمىن!» - دەيمىن. ول تراكتور ءرۋلى شىنىقتىرىپ تاستاعان جالپاق الاقانىمەن ماڭداي شاشىن كولدەنەڭىنەن كوسەي سيپاپ قويىپ، قازداڭداپ توردەگىلەرگە قاراي تارتتى. جۋىردا عانا ءبىرىنشى باسشى بولىپ سايلانعان نۇرسۇلتان ءابىش ۇلىنىڭ الدىنا بارىپ الدەنە دەپ ايتىپ جاتتى.
كەنەت كەزەكتى ۇزىلىسكە شىعاردىڭ ءدال الدىندا سەسسيانى جۇرگىزىپ وتىرعان اكادەميك قيلىباي مەدەۋبەكوۆ: «ءسوز سەسسياعا قوناق رەتىندە شاقىرىلعان جازۋشى كەكىلبايەۆقا بەرىلەدى»، - دەدى. زال دا اڭ-تاڭ، مەن دە اڭ-تاڭمىن. ءوز قۇلاعىما ءوزىم سەنبەي، مىنبەگە بەتتەدىم. كوتەرىلسەم - قارسى الدىمدا: «بۇل نە دەر ەكەن؟» - دەپ انتالاسقان تانىس كوزدەر مەن تانىس جۇزدەر. الۋان ۇلتتىڭ ازاماتتارى. اراسىندا كۇندە كورىپ جۇرگەن ورىس ارىپتەستەرىمىز دە بار ەكەن. اڭگىمە نازارىن ادەيى سولارعا تىكتەدىم. ارىدەن قوزعاۋعا جەر تار. «نەمەنە، كەشە ەل باسىنا كۇن تۋعاندا، تار ۇيىمىزدەن ورىن ىعىسىپ، ءتورىمىزدى ۇسىنعاندا، تارتىڭقى داستارحانىمىزدى الدارىڭىزعا جايىپ، جارتى كۇلشەمىزدى اۋىزدارىڭىزعا ۇستاعاندا، ءبىز كۇندەردىڭ كۇنىندە، بۇگىنگىدەي دەموكراتيا ورناتىپ كەمەلدەنەمىز دەپ جاتقان زاماندا، ءوز ۇيىمىزدە ءوز تىلىمىزدە سويلەۋ ءۇشىن مىنا سىزدەردەن ءبۇيتىپ جىلاپ تۇرىپ رۇقسات سۇرايمىز عوي دەپ ويلاپ پا ەدىك؟!» - دەۋگە ءماجبۇر بولدىم. جۇرت جىم-جىرت بوپ قالدى...
...كوپ ۇزاتپاي قازاق تىلىنە مەملەكەتتىك ستاتۋس بەرۋ تۋرالى ۇسىنىس داۋىسقا قويىلدى. ءۇن-ءتۇنسىز كوتەرىلگەن مانداتتاردىڭ قاراسى كوبەيگەن سايىن كوز بۇلدىرلانا ءتۇستى. مىنە، بودان زاماندا، شىن مانىندە، ءوز تىزگىنى وزىندەگى ساياسي ۇلت بولماي، كومەيىندەگى ءتىلىنىڭ كوز الدىندا ساۋداعا تۇسكەنىن كورگەن «مادەني حالىق» نەمەسە ەتنوگرافيالىق قۇبىلىس قانا بولىپ، ءومىر سۇرگەن «ەتنوستىق بىرلىكتىڭ» كۇلدى-كومەش كۇيى. ساياسي ۇلت پەن مادەني ۇلتتىڭ ايىرماسى دا اسپان مەن جەردەي ەكەن. ونى دا سول جولى مىقتاپ تۇسىنگەندەي بولدىق». («ءتىل جانە تاۋەلسىزدىك»، «ەگەمەن قازاقستان»، 11-تامىز، 2006 ج. )