ءىلياس ەسەنبەرليننىڭ تۇبىنە جەتكەن كىم؟
مەنىڭ ويىمشا، جازۋشىنىڭ ومىردەن تىم ەرتە كەتۋىنە مىناداي ەكى ءتۇرلى جاعداي سەبەپ بولدى. باستاعان شىعارماسىن جازىپ بىتىرگەنشە، جازىلعان كىتابى جارىق كورگەنشە تاعات تاپپايتىن ەسەنبەرلين «مۇحيتتان وتكەن قايىق» اتتى ءبىر رومانىن قانشا كۇش سالسا دا شىعارا الماي كەتتى.
بۇل دا سول كەزدەگى توتاليتارلىق جۇيەنى جەرىنە جەتكىزە اشكەرەلەيتىن رەاليستىك شىعارما ەدى. كىتاپتىڭ جارىق كورۋىنە ورتالىق كوميتەتتىڭ يدەولوگيا جونىندەگى حاتشىسى يماشەۆتەن باستاپ، سول تۇستا باسپا ماڭىندا جۇرگەن بەلسەندىلەر تۇگەلدەي قارسى بولدى.
الماتىدا قازاقشاسىن شىعارۋعا تيىم سالۋمەن تىنباي، روماننىڭ ورىسشا اۋدارماسى ماسكەۋدىڭ «نوۆىي مير» جۋرنالىنا باسىلايىن دەپ جاتقاندا وسى جاقتان حات جازىپ توقتاتىپ تاستادى.
يماشەۆ بۇل ارادا كوممۋنيستىك يدەولوگيانى عانا قورعاپ قويماي، ادەبيەتتەگى بەلگىلى ءبىر توپتىڭ سويىلىن سوققانىنا كۇمان جوق.
جازۋشىنى ون جىلداي اۋرە ەتكەن وسى شىعارما ونىڭ جۇيكەسىن توزدىرىپ، كۇش-جىگەرىن سارقىپ كەتتى. سونان كەيىنگى ءبىر شىرعالاڭ، وسىدان ءۇش-ءتورت جىل بۇرىن ەسەنبەرليننىڭ «كوشپەندىلەر» تريلوگياسى لەنيندىك سىيلىققا ۇسىنىلعان. موريس سيماشكونىڭ اۋدارماسىندا روماننىڭ ورىسشاسى دا ءساتتى شىعىپ ەدى.
ىلەكەڭ بۇل جولى سىيلىق المايمىن دەپ ويلاعان جوق. تىلەكتەس قاۋىم دا زور ءۇمىت ارتتى. ويتكەنى ءدال سول جىلداردا ءبىر حالىقتىڭ ءتورت عاسىرلىق شەجىرەسىن قامتىعان مۇنداي اۋقىمدى شىعارما ۇلت رەسپۋبليكالارى تۇگىل، ورىستاردىڭ وزىندە دە جوق بولاتىن. ونىڭ قاسىندا سوڭعى تۋرعا دەيىن ەسەنبەرلينمەن تالاسىپ كەلگەن گرۋزين جازۋشىسى نودار دۋمبادزەنىڭ جۇقالتاڭ رومانى سول تۇستا اركىمدەر-اق جازىپ جۇرگەن، ءجاي قاتارداعى نارسە ەدى. ءبىراق كەرەگى نە، بەرەكەسى مىقتى، ۇجىمى بەرىك گرۋزيندەر مەن قازاقتىڭ ىشتەرىنە شىناشاق اينالمايتىن كۇنشىل ارىزقويلارى ەكى جاقتاپ ءجۇرىپ، لەنيندىك سىيلىقتى ەسەنبەرلينگە ەمەس، دۋمبادزەگە الىپ بەردى.
ءالى ەسىمدە: ماسكەۋ جاقتان ءسات سايىن حابار كۇتىپ جۇرگەن سونداي تاعاتسىز كۇندەردىڭ بىرىندە، جازۋشىلار وداعىندا ىلەكەڭمەن جولىعىسىپ قالدىم. اعامىزدىڭ قاباعى ءپاس، يىعى سولىڭقى ەكەن. ءجاي-جاپسار سۇراعانىمدا:
- ماسكەۋدەگى جاعداي ءماز ەمەس، - دەدى ىلەكەڭ باياۋ كۇرسىنىپ، - بۇرىن اپپاراتتاعى بىرەۋلەرگە سەنبەي ءجۇرۋشى ەدىم. كەشە سول جاقتا جۇرگەن كوميسسيا مۇشەسى شىڭعىس ايتماتوۆپەن سويلەستىم. گرۋزيندەر دۋمبادزەگە سىيلىق اپەرەمىز دەپ ارتىنىپ-تارتىنىپ ماسكەۋدە جۇرسە، مۇنداعى ءبىزدىڭ اعايىندار مەنىڭ ۇستىمنەن قارشا بوراتىپ، ارىز ايداپ جاتقان كورىنەدى.
- مىنالارى سۇمدىق قوي. سوندا نە ايتادى ولار؟
- سول باياعى سارىن: «ەسەنبەرليننىڭ روماندارى حان-سۇلتانداردى ماداقتايدى، فەوداليزمدى كوكسەيدى. بۇلىكشىل كەنەسارىنى دارىپتەپ، ۇلتتار دوستىعىنا ىرىتكى سالادى. قازاقستاندا ول كىتاپتاردى حالىق قابىلداماي، كەزىندە قاتتى سىنعا ۇشىراعان»، دەپ جاپپاعان جالاسى، جاقپاعان كۇيەسى قالماپتى. ورىستاردىڭ دا ىشىندە «يت ءولىپ» جاتىر عوي. ورتالىقتا وتىرعاندار جاڭاعى سوزدەرگە يلانىپ قالعان سياقتى.
- ارىز جازعاندار كىم ەكەن، ءبىلدىڭىز بە؟
- ولاردىڭ كىم ەكەنى بىلاي دا بەلگىلى ەمەس پە؟ - دەپ ىلەكەڭ تەرەڭ تىنىس تارتتى. - وزدەرىنەن باسقاعا بولسىن دەمەيتىن، سول باياعى ءوزىڭ بىلەتىن توپتىڭ ادامدارى... (قابدەش ءجۇمادىلوۆتىڭ «تاڭعاجايىپ دۇنيە» عۇمىرنامالىق رومانىنان. ولاردىڭ كىم ەكەنىن عۇمىرنامالىق روماندى وقىپ وتىرىپ، بىلۋگە بولادى).
بۇعان ءبىزدىڭ الىپ- قوسارىمىز جوق.
سول يت تىرلىك، اياقتان شالۋ، ور قازۋ ءالى كۇنى جالعاسۋدا.
ەل بولامىن دەيتىن ەل ءبىرىن-ءبىرى باتىرىم دەۋشى ەدى. بىزدە ءبارى كەرىسىنشە... وكىنىشتى.
اقشارقات احمەتبەك
Qasym.kz