جازۋشىدان دراماتۋرگكە اينالۋ قيىن
بۇگىندە م. اۋەزوۆ اتىنداعى ادەبيەت جانە ونەر ينستيتۋتى «تەاتر جانە كينو» بولىمىندە قىزمەت ەتەتىن تالانتتى دراماتۋرگتىڭ 2017 -جىلى م. اۋەزوۆ اتىنداعى اكادەميالىق قازاق دراما تەاترىندا «جۇرەگىمنىڭ يەسى» اتتى پەساسى ساحنالانىپ، سودان بەرى انشلاگپەن ءجۇرىپ كەلەدى. سونداي-اق ايدانا كەڭەستىك دراماتۋرگ ن. ەردماننىڭ «ساموۋبييتسا» پەساسىن اۋدارىپ، اكەمتەاتردىڭ ساحناسىندا «جانقيماق» دەگەن اتاۋمەن 2018 -جىلدىڭ قاراشا ايىندا العاشقى پرەمەراسىن وتكىزگەن.
- ايدانا، دراماتۋرگ پەن سەناريستىڭ ايىرماشىلىعى قانداي؟ سەبەبى ءبىز تانيتىن جاس دراماتۋرگتەردىڭ كوپشىلىگى تەلەۆيزيانىڭ توڭىرەگىندە جۇرەدى.
- سەناريست نەگىزىنەن بەينەونىمدەرگە، ياعني فيلمدەر مەن تەلەۆيزيالىق سەريالدارعا سەناريي جازادى. ال دراماتۋرگتىڭ جۇمىسى تازا تەاترعا نەگىزدەلەدى. ءبىراق جالپىلاما قاراعاندا ەكى كاسىپ تە ءوزارا ءجيى توعىسىپ جاتادى. سوندىقتان دراماتۋرگتەر دە تەلەۆيزيا سالاسىندا جۇمىس ىستەي بەرەدى.
- مىسالى، ءسىز سياقتى ما؟
- ءيا، مەن سياقتى. ءبىراق ءوزىم وسى ارەكەتتى ونشا قۇپتامايمىن. سەبەبى ت ۆ ينكۋباتور الدە زاۋىتتىڭ كونۆەيەرى سياقتى، كۇن سايىن ەفير، تاۋسىلىپ بىتپەيتىن ءتۇسىرىلىم، جۇمىرىنا جۇق بولمايتىن ەڭبەگىڭ جۇتىلا بەرەدى. ۋاقىتىمدى كوپ الادى. كەيدە ءتىپتى ءوزىمدى سارقىلا باستاعانداي سەزىنەمىن. دەگەنمەن جاستىق شاقتا ماتەريالدىق جاعدايدى دا تۇزەپ الۋ كەرەك. سەبەبى نان بولماسا، ءان قايدان بولسىن؟!
- سوندا دراماتۋرگيامەن بايۋعا بولا ما؟
- ءدال وسى كاسىپپەن بايۋ مۇمكىن ەمەس-اۋ... ەگەر سەناري جازۋدى قاتار الىپ جۇرمەسەڭ...
- دراماتۋرگ ءبىر پەسانى قانشا ۋاقىتتا جازۋى مۇمكىن؟
- ازىرگە بىلەتىنىم شىمكەنت تەاترىندا سايا قاسىمبەك دەگەن دراماتۋرگ اپام بار، «ميىمدا ءپىسىپ تۇرسا، 2-3 كۇندە ءبىر پەسا جازىپ تاستايمىن» دەگەنى بار ەدى. ال قالعاندارى جىلىنا مىقتاعاندا 3-4 پەسا جازاتىن شىعار.
- ءوزىڭىز جازعان پەسا بويىنشا قويىلعان سپەكتاكلدى كورۋگە قانشالىقتى ءجيى باراسىز؟
- ءوز جۇمىسىمدى ساحنادان كورگەندى ۇناتپايمىن. پرەمەرادا ينەنىڭ ۇستىندە وتىرعانداي كۇي كەشەمىن. سەبەبى پەسا جازىپ وتىرعاندا ارشىپ العان جارالارىما، اكتەرلەر ويىن بارىسىندا تۇز سەبەدى. وتە تۇسىنىكسىز سەزىم، وسى جايسىزدىقتى قايتا-قايتا باسىمنان وتكەرگىم كەلمەيدى. قويىلىمنىڭ دايىندىعى بارىسىندا ەكى-ءۇش رەت قاداعالاعانىم، سوسىن پرەمەراعا كەلىپ سىن كوزبەن قاراعانىم بولماسا، باسقا كەزدە مۇلدەم بارمايمىن.
- زاماناۋي تەاتر ونەرىندە كىم ءبىرىنشى تۇرۋ كەرەك؟ رەجيسسەر مە، الدە دراماتۋرگ پە؟
- وسىعان دەيىن دراماتۋرگ ءبىرىنشى بولىپ كەلگەن. زاماناۋي تەاتر تالابى بويىنشا قازىر رەجيسسەر ءبىرىنشى تۇرۋى كەرەك. كەيبىر اعا بۋىن دراماتۋرگتەرىمىز وسىنى قابىلداي الماعاندىقتان، «ەرتەڭ پرەمەرا» دەگەن كۇنگى دايىندىقتى كورىپ، پرەمەراعا رۇقسات بەرمەي، ترۋپپاعا، بۇكىل تەاترعا رەنجىپ جاتادى. تۇسىنەمىن، ارينە، پەساداعى ءار ءسوز اۆتوردىڭ جانىن، جۇرەگىن جارىپ شىعادى. دەگەنمەن بۇگىندە ءسوز قۋالاساتىن ەمەس، نەگىزىنەن ارەكەتكە باعىتتالعان، قىسقا- نۇسقا جيناقىلىقتى تالاپ ەتەتىن زامان تۋدى. ۇزىن- سونار شۇبالانعان ءماتىندى ەشكىم تىڭداپ وتىرمايدى، زاماناۋي مەسسەندجەر ءتىلى اينالىمعا ەندى. ەكى قويىلىمدا دا رەجيسسەر جاعىنان جولىم بولعان دراماتۋرگپىن. سەبەبى رەجيسسەر ءاريداش وسپانبايەۆا ەكەۋمىز ءبىر ءداۋىردىڭ، ينتەرنەت تاربيەلەگەن عاسىردىڭ ۇرپاعىمىز. ءبىر- ءبىرىمىزدى قاشان دا ايتقىزباي تۇسىنەمىز...
- تاپتاۋرىن بولسا دا، تاعى دا سۇراۋىمىزعا تۋرا كەلەدى: قازىرگى قازاق تەاترىنا نە جەتىسپەيدى؟ سەبەبى جاس دراماتۋرگتىڭ بۇل تۇرعىداعى پىكىرى بولەك بولۋى كەرەك...
- بىزدە شۇكىر، تالانتتى اكتەرلەر دە، رەجيسسەرلەر دە جەتەرلىك. ءتىپتى تۇككە تۇرعىسىز كەي پەسالارعا جانىن بەرىپ ويناپ جاتقان اكتەرلەردى كورگەندە اياپ كەتەمىن. دراماتۋرگ رەتىندە ول كىسىلەرگە سۇبەلى دۇنيە قارىز ەكەنىم ەسىمە تۇسكەندە، قاتتى ۇيالامىن. قازاق تەاترىنا وتكىر الەۋمەتتىك ماسەلەنى كوتەرەتىن پەسالار جەتىسپەيدى. ساحنا ەرەكشە سۇيەتىن كلاسسيكا دا، تاريحي تاقىرىپتاعى نەمەسە اۋدارما سپەكتاكلدەر دە، ارينە كەرەك. دەگەنمەن اركىم ءوز ءداۋىرىن جىرلاسا، سول كەزەڭنىڭ مۇڭ- مۇقتاجىن تۇگەندەسە، ۇلت بولاشاعى ءۇشىن سول كوبىرەك پايدالى بولا ما دەپ ويلايمىن. سونداي-اق تەاتردىڭ تەحنيكالىق مۇمكىندىكتەرىنە كوپ كۇش سالۋ كەرەك. شەتەلدە الدەقايدا ەسكىرىپ كەتكەن ءتاسىل بولسا دا، ساحنادان جاڭبىر جاۋدىرا العانىمىزعا ءبىز ءالى ءماز بولىپ ءجۇرمىز.
- قانداي جاس دراماتۋرگتەر بار؟ نەگە ۇندەرىڭىز باياۋ شىعىپ جاتىر؟
- بۇگىندە 60-70 جاستى ەڭسەرگەن دراماتۋرگتەردەن كەيىن ءبىراز تىنىشتىق ورناعانى بەلگىلى. دەگەنمەن قازىر كاسىبي جاس دراماتۋرگتەر جوق ەمەس. ءانناس باعدات باستاعان، الىبەك بايبول، مۇرات قولعانات، مەرەي قوسىن، الىشەر ايتۋار، مادينا تولە، اقمونشاق احمەت سىندى پەساعا سان قىرلى شەبەرلىكتەرىن سالىپ جۇرگەن دراماتۋرگتەر بار. راسىندا ءۇنىمىز اقىرىن شىعىپ جاتىر، سەبەبى دراماتۋرگيا كەز كەلگەنگە جالىنان سيپاتا بەرەتىن جانر ەمەس، ەكىنشى جاعىنان، قازاقستانداعى 60-قا جۋىق تەاترعا اينالدىرعان بەس- التى جاس مامان جەتە بەرمەيدى. سوسىن، ازداعان جالقاۋلىعىمىز تاعى بار.
- الدىڭعى بۋىن دراماتۋرگتەردىڭ بارلىعى دراماتۋرگياعا جازۋشىلىقتان اۋىسىپ ەدى. سىزدەر بىردەن دراماتۋرگياعا مامانداندىڭىزدار. ارتىقشىلىعى مەن كەمشىلىگى نەدە؟
- جوعارىدا اتالعان جاس دراماتۋرگتەردىڭ بارلىعى دەرلىك قوسىمشا پروزا، پوەزيا جانرىن قاتار الىپ جۇرگەندەر. مەنەن باسقاسى. مەن نەگىزىنەن ونەرتانۋ عىلىمىنا قاراي ويىسىپ كەتكەندىكتەن، جازۋشىلىق اۋىلىنا ات شالدىرمادىم. جازۋشىدان دراماتۋرگكە اينالۋ قيىن، وڭاي بولسا، جازۋشىلار وداعىنداعى 800 جازۋشى ەندىگى 800 دراماتۋرگكە اينالىپ كەتەر ەدى عوي. ال دراماتۋرگتەن جازۋشىعا اينالۋ جەڭىلىرەك. بۇل ءوزى ماماندىقتىڭ سپەتسيفيكاسىنا بايلانىستى دۇنيە. بىردەن دراماتۋرگيانى مەڭگەرۋدىڭ ارتىقشىلىعى، پەساڭ كەيىن ۇجىمدىق ونەرگە اينالاتىندىقتان، وقيعانى ارنايى تەحنيكا بويىنشا جۇمىر قۇراستىرۋدى، بەلگىلەنگەن تارتىپكە باعىنۋدى ۇيرەنەسىڭ. ءوزىڭدى جەردەگى كىشىگىرىم جاراتۋشى سەزىنەسىڭ. ارينە، بۇل ءسوزىم ءۇشىن قۇداي ءوزى كەشىرسىن...
- قازىر قانداي پەسا جازىپ جاتىرسىز؟
- ميىمدا يدەيا دا، سيۋجەتتىك جەلى دە كوپ. قايناپ، ءپىسىپ جاتىر... تەك ولار قاعاز بەتىنە تۇسۋگە اسىقپاي ءجۇر. سوعان قاراعاندا تولىق ءپىسىپ ۇلگەرمەگەن سياقتى. دەگەنمەن ءبىر اكتريساعا ارنالعان جۇمىسىمدى باستادىم، بۇيىرتسا، بىتىرەمىن دەپ وتىرمىن. ءبىر قۋانتارلىعى، مەملەكەت تاراپىنان دراماتۋرگتەرگە ارنالعان كوپتەگەن كونكۋرستار ۇيىمداستىرىپ جاتىر، «جازامىن، ساحنالانامىن، تانىلامىن» دەگەن ادامعا مۇمكىندىك وتە كوپ. تەك جاتپاي- تۇرماي ەڭبەكتەنسەك بولعانى...
- اڭگىمەڭىزگە راحمەت.
اڭگىمەلەسكەن ايگۇل احانباي قىزى،
«ەگەمەن قازاقستان»