رەپين سۋرەتىن سالعان ادامدار نەگە ولە بەرگەن؟

استانا. قازاقپارات - ەرتەدە ءومىر سۇرگەن ءبىر دانىشپاننىڭ: «سۋرەتشىنىڭ قىلقالامىنان قورىق - ونىڭ پورترەتى ءتۇپنۇسقاعا قاراعاندا ءتىرى بولىپ شىعۋى مۇمكىن» دەگەن ءسوزى بار. سونىڭ ناقتى مىسالى ورىستىڭ ۇلى سۋرەتشىسى يليا رەپينگە قاتىستى.

ول سۋرەتىن سالعان ادامنىڭ ءبارى كوپ ۇزاماي ءولىپ قالىپ وتىرعان.

سۋرەتشىنىڭ «قۇرباندىقتارىنىڭ» قاتارىندا مۋسورگسكي، پيسەمسكي، پيروگوۆ، يتالياندىق اكتەر مەرسي د ارجانتو بار. اتاقتى اقىن فەودور تيۋتچيەۆتىڭ سۋرەتىن سالۋعا رەپين قينالا- قينالا بارعان ەكەن، اقىن سودان كەيىن كوپكە ۇزاماپتى. ارينە، الگىلەردىڭ اجالىنىڭ ءار ءتۇرلى سەبەپتەرى بار شىعار، ءبىراق تۋرا كەلگەن سايكەستىكتى ايتساڭىزشى...

سۋرەتشىنىڭ «يۆان گروزنىي ءوزىنىڭ ۇلىن ولتىرۋدە» كارتيناسىنا ءبىر ءۇڭىلىپ كورىڭىز. قانداي ەركى مىقتى ادام بولسا دا، ونىڭ جۇيكەسىنە اسەر ەتپەي تۇرمايدى: ادام جانىن قيۋدىڭ وتە- موتە دالدىكپەن سۋرەتتەلگەنى سونشالىق، توگىلگەن قاننان كادىمگى ءتىرى قاننىڭ ءيىسى شىعاتىنداي.. .

 وسى پولوتنو ترەتياكوۆ گالەرەياسىنا قويىلعاندا، كەلۋشىلەردىڭ كوبىسى تاڭقالارلىق قىلىق كورسەتكەن. كەيبىرەۋلەر ەڭىرەپ جىلاپ جىبەرگەن، كەيبىرەۋلەردىڭ قويانشىعى ۇستاپ قالعان. 1913 -جىلى ابرام بالاشوۆ دەگەن ادام كارتينانى پىشاقپەن ءتىلىپ كەتكەن. ونى جىندىحاناعا جىبەرىپ، سوندا ولگەن. كارتينا قايتا قالپىنا كەلتىرىلگەن.

رەپيننىڭ ءوزى يۆان گروزنىي تۋرالى كارتيناسىن سالار كەزدە كوپ قينالعان. ول تەگىن ەمەس. رەپين قاھارلى پاتشانىڭ وبرازىن سۋرەتشى مياسوەدوۆكە قاراپ وتىرىپ سالعان. مياسوەدوۆتىڭ ءتۇر- كەلبەتى وتە سۋىق، بەتىنە تۇگى شىعىپ تۇرعان ادام بولعان. «يۆان گروزنىي ءوزىنىڭ ۇلىن ولتىرۋدە» كارتيناسى جازىلىپ بولعاننان كەيىن، الگى مياسوەدوۆ، قاتتى اشۋدىڭ ۇستىندە ءوزىنىڭ يۆان ەسىمدى كىشكەنتاي ۇلىن (ونىڭ دا اتى ولتىرىلگەن حانزادا يۆانمەن بىردەي) ءولتىرىپ قويا جازداعان. ال رەپين يۆان گروزنىيدىڭ ولگەلى جاتقان بالاسىن ءوزىنىڭ دوسى، ادەبيەتشى ۆسيەۆولود گارشينگە قاراپ سالعان. وسى گارشين الگى كارتيناداعى «وزىنە» كوپ ءۇڭىلىپ ءجۇرىپ، اقىرى اقىلىنان ايىرىلىپ، ءوزىن - ءوزى ولتىرگەن.

ال ەندى «يۆان گروزنىيدىڭ ءوز ۇلىن ولتىرگەنى تاريحتا راسىمەن بولعان با؟»  دەگەنگە كەلەلىك. ەشقانداي جىلنامادا ونىڭ مۇراگەرىن ءوز قولىمەن ولتىرگەنى تىكەلەي ايتىلمايدى. سوعان قاراعاندا اڭىز دا بولۋى مۇمكىن. وتكەن عاسىردىڭ 60-جىلدارىندا قاھارلى يۆان مەن ونىڭ ۇلىنىڭ قابىرى اشىلىپ، تەكسەرۋ جۇرگىزىلگەن. حانزادانىڭ باس سۇيەگىندە ەشقانداي سۋىق قارۋدىڭ ءىزى بولماعان، سۇيەگىنەن ۋدىڭ ءىزى تابىلعان، سوعان قاراعاندا ۋلانىپ ولگەنگە ۇقسايدى.

بىردە رەپينگە «مەملەكەتتىك كەڭەستىڭ سالتاناتتى ءماجىلىسى» اتتى الىپ مونۋمەنتالدى پولوتنوعا تاپسىرىس بەرىلەدى. كارتينا 1903 -جىلدىڭ اياعىندا سالىنىپ بىتەدى. 1905 -جىلى ءبىرىنشى ورىس ريەۆوليۋتسياسى بۇرق ەتە قالىپ، پولوتنودا بەينەلەنگەن مەملەكەتتىك شەنەۋنىكتەر باستارىنان ايىرىلادى. جارتىسى ءولىپ، جارتىسى اتاعى مەن تاعىنان ايىرىلادى. ولگەندەردىڭ ىشىندە مينيستر پليەۆە مەن ماسكەۋدىڭ گەنەرال- گۋبەرناتورى سەرگەي الەكساندروۆيچ تە بار.

 1909 -جىلى سۋرەتشى رەپين ساراتوۆ قالالىق دۋماسىنىڭ تاپسىرماسىمەن پرەمەر- مينيستر ستولىپيننىڭ پورترەتىن سىزباق بولادى. جۇمىسقا كىرىسكەنى سول ەكەن، ستولىپين كيەۆتە اتىلىپ ولەدى.

 ءبىر قىزىعى، رەپين 1891 -جىلى ۇلى جازۋشى ليەۆ تولستويدىڭ دا پورترەتىن سالعان ەكەن. ءبىراق ارىستان اتاعا «قىرىپ سالعىش» كۇشى جەتپەدى مە، تولستوي ودان كەيىن دە جيىرما جىلداي ءومىر ءسۇرىپتى.

جالپى، الەمدە التى بىردەي اتى اڭىزعا اينالعان سۋرەتشىنىڭ كارتينالارى ادام ومىرىنە ءارقالاي ىقپال ەتە الادى دەلىنەدى.

ولاردىڭ ءبىرىنشىسى، ارينە، لەوناردو دا ۆينچيدىڭ «دجوكونداسى». قۇپيا جىميىستاعى سۇلۋ ايەل كوپ قاراعان ادامنىڭ كۇش- قۋاتىن الىپ قويادى ەكەن. «مونو ليزانىڭ» الدىندا ەسىنەن تانىپ، قۇلاپ قالعان ادامدار كوپ. مۋزەي قىزمەتكەرلەرىنىڭ بايقاۋىنشا، زالعا ادام كەلمەگەن كەزدە اتالمىش كارتينا كومەسكىلەنىپ، ادامدار كورۋگە كەلە باستاعاندا ايقىندالىپ، اجارلانىپ سالا بەرەدى ەكەن.

رەسەيدەگى «قارعىس اتقان» شەديەۆردىڭ ءبىرى - ماريا لوپۋحينانىڭ پورترەتى. سۋرەتتە اقسۇيەك يۆان لوپۋحيننىڭ جاستاي قايتىس بولعان قىزى بەينەلەنگەن. «جاس قىزدار وسى كارتيناعا ءۇڭىلىپ قاراسا، كوپ ۇزاماي ولەدى» دەگەن سىبىس پۋشكين زامانىنان بەرى ايتىلىپ كەلەدى. كارتينانى ەشكىم ساتىپ الماعان.

1880 -جىلى پولوتنونى اتاقتى مەتسەنات ترەتياكوۆ ساتىپ الىپ، گالەرەياعا قويعان سوڭ بارىپ الگى سىبىستىڭ ءورشۋى سايابىرسىعان.

مۇنشالىقتى «قىرىپ سالعىش» ەنەرگەتيكانىڭ ءبارى نەدەن - سۋرەتشىلەردىڭ كەرەمەت تالانتتىلىعىنان با، الدە.. .

 تورەعالي تاشەنوۆ

www.madeniportal.kz