قانداستاردىڭ قۋانىشى

استانا. قازاقپارات - جاقىندا مەملەكەت باسشىسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ قول قويعان «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كەيبىر زاڭنامالىق اكتىلەرىنە حالىقتىڭ جۇمىسپەن قامتىلۋى ماسەلەلەرى بويىنشا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى» زاڭى جاريالاندى.

 بۇل زاڭ شەتەلدەن اتاجۇرتىنا كوشىپ كەلگەن قانداستارىمىز ءۇشىن دە ءسۇيىنشى جاڭالىق بولدى.  ناقتىراق ايتقاندا، اتالعان زاڭنىڭ جاسىنا بايلانىستى زەينەتاقى تولەمدەرىن تاعايىنداۋ ءۇشىن ەڭبەك ءوتىلىن ەسەپتەۋگە ارنالعان 13-تارماعىنا جاڭادان 18-تارماقشا قوسىلىپ، وندا «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنا تاريحي وتانىندا تۇراقتى تۇرۋ ماقساتىندا كەلگەن ەتنوستىق قازاقتاردىڭ شىعۋ ەلىندەگى ەڭبەك قىزمەتى» دەگەن ءبىر سويلەم قوسىلدى. اسىرەسە موڭعوليادان كەلگەن اعايىننىڭ بۇل وزگەرىستى اقجارما قۋانىشقا بالايتىن سەبەبى بار. 1994 -جىلى 2 - جەلتوقساندا قازاقستان مەن موڭعوليا ازاماتتارىن ەڭبەك شارتى بويىنشا جۇمىسقا قاتىستىرۋ تۋرالى ەكى ەل ۇكىمەتى اراسىندا كەلىسىم جاسالعاندى. الايدا 20 جىلدىق ۋاعدا 2014 -جىلى 31 - جەلتوقساندا جويىلادى. ءسويتىپ موڭعوليادان كەلگەن قانداستارىمىزدىڭ وزدەرى كەلگەن ەلىندەگى ەڭبەك وتىلدەرى ەسەپتەلمەي، زەينەتكە شىققاندا ەڭ تومەنگى جاردەماقى تاعايىندالادى. ياعني ەلىمىزدە قولدانىستاعى زاڭ بويىنشا زەينەتكە شىعۋ ءۇشىن قىزمەتكەر كەمىندە 33 جىل جۇمىس ىستەگەن بولۋى شارت. 2014-2018 -جىلدار ارالىعىندا ەڭبەكتەرى ەسەپتەلمەي قالعان قانداستارىمىزدى ىزدەي باستاعانىمىزدا، ولاردىڭ ۇزىن سانى 500 دەن اساتىنىن بىلدىك. سونىڭ ءبىرى موڭعوليادان 1992 -جىلى تاريحي وتانىنا ورالعان ەكونوميست ازامات قاعيبات ەسىمدى ازامات.

موڭعوليادا مەملەكەتتىك قىزمەتتە 21 جىل جۇمىس ىستەگەن قانداسىمىز قازاق جەرىنە كەلگەن سوڭ دا ءوز سالاسى بويىنشا تەر توگەدى. س. تورايعىروۆ اتىنداعى پاۆلودار مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىندە 25 جىل ۇستازدىق ەتكەن ول، 2015 -جىلى بار- جوعى  13300 تەڭگەمەن زەينەتكە شىعادى. «سول كەزدەگى زاڭ بويىنشا ەر- ازاماتتار قوعامعا كەمىندە 25 جىل ەڭبەك ەتكەن بولۋى شارت ەكەن. ال ماعان نەبارى 5 جىل 8 اي ەڭبەك ءوتىلى عانا سانالىپ،  13300 تەڭگە زەينەتاقى تاعايىندالدى. بۇل قارتايعان ادام ءۇشىن تىم ماردىمسىز قاراجات. الاتىن ءبىر قوراپ دارىڭە دە جەتپەيدى. زەينەتاقىڭ 28 مىڭ تەڭگەگە جەتپەسە نەسيە دە بەرمەيدى ەكەن» ، دەپ كەيىگەن زەينەتكەر تاياۋدا ەلباسى قول قويعان زاڭنىڭ ۇلكەن الەۋمەتتىك ماسەلەنى شەشىپ وتىرعانىن جەتكىزدى. تاعى ءبىر مىسال، موڭعوليادان 2007 -جىلى قازاقستانعا ءبىرجولا قونىس اۋدارعان كۇشاي تەرلىكباي ءبىلىم بەرۋ سالاسىندا 30 جىل تۇراقتى جۇمىس ىستەگەن. استانا قالاسىنداعى دارىندى بالالارعا ارنالعان №9 «زەردە» مەكتەبىندە ۇستازدىق ەتكەن ءمۇعالىم 2016 -جىلى نەبارى  9200 تەڭگەمەن زەينەتكە شىعىپتى. «ۇزدىك ۇستاز» رەسپۋبليكالىق بايقاۋىنىڭ جەڭىمپازى وزىنە ەشقانداي ەڭبەك ءوتىلى ەسەپتەلمەگەنىن ايتادى. ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ مينيسترلىگىنىڭ رەسمي جاۋابىنا سۇيەنسەك، قابىلدانعان زاڭنامالىق تۇزەتۋلەردى ىسكە اسىرۋ ماقساتىندا مينيستر بۇيرىعىنىڭ جوباسى ازىرلەنگەن. جوبا وسى جىلدىڭ اقپان ايىندا ادىلەت ورگاندارىنا مەملەكەتتىك تىركەۋگە جولدانباق.

ەڭ ماڭىزدىسى جاڭا زاڭعا ساي ەڭبەك ءوتىلى ەسەپتەلمەي قالعان زەينەتكەرلەر بۇرىن ۇسىنعان قۇجاتتارىن تولىقتىراتىن 1998 -جىلعى 1 - قاڭتارعا دەيىنگى ەڭبەك ءوتىلى تۋرالى قوسىمشا قۇجاتتارىن قوسىپ، قايتادان زەينەتاقى مولشەرىن وزگەرتۋ ءوتىنىشىن بەرگەن جاعدايدا سول كۇننەن باستاپ ۋاكىلەتتى ورگاننىڭ شەشىمى نەگىزىندە جۇزەگە اسىرىلادى. ال بىلايعى اعايىن ەكى ەلدەگى ەڭبەك وتىلدەرىن ەسەپتەتىپ، زەينەتاقىسىن تولىق الۋعا مۇمكىندىكتەرى بار. كوشى- قون سالاسىندا 20 جىلعا جۋىق ەڭبەك ەتىپ كەلە جاتقان پاۆلودار وبلىستىق جۇمىسپەن قامتۋ جانە الەۋمەتتىك باعدارلامالارى ۇيلەستىرۋ باسقارماسى كوشى- قون ءبولىمىنىڭ باس مامانى مۇحيت جاقسىلىق ۇلى ەكى ەل اراسىنداعى كەلىسىم بۇزىلعان بەس جىلداي ۋاقىتتا كوشتىڭ ەداۋىر كەشەۋىلدەپ قالعانىن ايتادى. «بۇل جاعداي وسى ارالىقتا موڭعوليادان كەلەتىن قازاق كوشىنىڭ توقىراۋىنا سەبەپ بولدى. ويتكەنى اقساقالىنا قاراعان قازاق، اۋىل باسى كەلمەسە تۇراقتاپ تا تۇرا المايدى. مەن مۇنى وسى سالادا ۇزاق جىل ەڭبەك ەتكەن تاجىريبەمنەن بىلەمىن. ەندى كەلگەن اعايىننىڭ بارلىعى ەلباسىنا شەكسىز رازى بولىپ جاتىر» ، دەيدى ول.

 وتكەن جىلى قانداستارىمىز ءۇشىن جاعىمدى جاڭالىقتار مۇنىمەن تولاستاعان جوق. بىلتىر شىلدە ايىندا عانا وڭ وزگەرىستەرمەن تولىققان «حالىقتىڭ كوشى- قونى تۋرالى» زاڭعا تاعى دا تىڭ نورمالار ەنبەك. بۇل تۋرالى وسى ءىستىڭ باسى- قاسىندا جۇرگەن ءماجىلىس دەپۋتاتى، الەۋمەتتىك- مادەني دامۋ كوميتەتىنىڭ مۇشەسى كارىباي مۇسىرمان تولىعىراق ءتۇسىندىرىپ بەردى. «كوشى- قون ساياساتى جەتىلدىرىلە تۇسۋدە. 2015 -جىلى قولدانىستاعى زاڭناماعا وزگەرىس ەنگىزىلىپ، شەتەلدەن كەلگەن اعايىنداردىڭ ازاماتتىقتى جەڭىلدەتىلگەن تارتىپپەن ءبىر جىلدىڭ ىشىندە الۋىنا رۇقسات ەتىلگەن ەدى. ءبىراق ءبىر جىلدىڭ ىشىنە ورالمانداردىڭ كوپشىلىگى قۇجاتتارىن ءتۇرلى سەبەپتەرمەن دايىنداپ ۇلگەرمەگەندىكتەن، بەس جىلعا دەيىن كۇتۋگە ءماجبۇر بولدى. سولاردىڭ وتىنىشىمەن شىلدە ايىندا ولاردىڭ ورالمان كۋالىگىنىڭ مەرزىمى تاعى ءۇش ايعا ۇزارتىلدى، ياعني ولار التى ايدىڭ ىشىندە جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگاندارعا ءوتىنىش بەرسە بولعانى، بەس جىل بويى سارساڭعا تۇسپەيدى. مەن سول زاڭ جوبالارىنا جەتەكشىلىك جاسادىم. قازىر ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ مينيسترلىگى كوشى- قونعا بايلانىستى جاڭا زاڭ جوباسىن دايىنداپ جاتىر. ول ۇكىمەتتە قارالىپ، مامىر ايىندا پارلامەنتكە كەلەدى دەپ كۇتىپ وتىرمىز. اعايىندار «ورالمان كۋالىگى» مەن قازاقستان ازاماتتىعىن الۋ ءۇشىن ەكى مارتە قۇجات تاپسىرىپ ءجۇر. اۋرە- سارساڭدى جويۋ ءۇشىن جاڭا زاڭدا ەكەۋىنە ءبىر- اق رەت قۇجات تاپسىرۋ كوزدەلىپ وتىر. بۇل سىبايلاس جەمقورلىقتىڭ جولىن كەسۋگە دە مول مۇمكىندىك بولماق. سوسىن شەتەلدەردەگى قانداستارىمىزدىڭ قازاقستانعا كەلىپ ۆيزاسىز جانە قازاقستان ازاماتتىعىن الماي- اق جۇمىس ىستەۋىنە، بيزنەسىن اشۋعا جاعداي جاسايتىن نورمالار قاراستىرىلاتىن بولادى. وسى نورمالار زاڭعا ەنەدى دەپ مينيسترلىك وكىلدەرى قۋانتىپ وتىر. مۇنى ءبىز -  دەپۋتاتتار، تەك قۇپتايمىز» ، دەيدى حالىق قالاۋلىسى.

 مايگۇل سۇلتان، «ەگەمەن قازاقستان»