ءشوپتىباي ءبايدىلدين: «كەيكى مەرگەن» ءان ايتىپ، شاشۋ شاشىپ سالتانات كورسەتەتىن تۋىندى ەمەس

None
None
استانا. قازاقپارات - جاقىندا جۇرت اسىعا كۇتكەن «كەيكى مەرگەن» تەلەحيكاياسى كورەرمەنگە جول تارتقان بولاتىن.

قازاقتىڭ حاس باتىرى تۋرالى تۇسىرىلگەن تىڭ تۋىندىعا كوپشىلىك قاۋىم ۇلكەن ىقىلاس تانىتىپ، ءساتتى تۋىندى دەپ باعالادى. سونىمەن بىرگە فيلمنەن كەمشىلىك تاۋىپ، سىن ايتقان ادامدار دا تابىلدى.

«قازاقپارات» ح ا ا ءتىلشىسى وسى فيلمنىڭ كەڭەسشىسى، ولكەتانۋشى ءشوپتىباي بايدىلدينمەن «كەيكى مەرگەن» تەلەحيكاياسىنىڭ جارىققا شىعۋ بارىسى جانە فيلمگە ارقاۋ بولعان تاريحي وقيعالاردىڭ ءمان-ماڭىزى تۋرالى سۇحباتتاسقان بولاتىن.

- ءسىز ءومىر سۇرگەن ورتا كەيكى باتىردىڭ اۋىلى ەكەن. ەندەشە سول تۇستاعى تاريحي وقيعالارمەن قاتار، باتىردىڭ دارا بولمىسى، ءتۇر-تۇلعاسى، مىنەز-قۇلقى سەكىلدى ەرەكشە قاسيەتتەرىن قانشالىقتى تانىپ-ءبىلدىم دەپ ويلايسىز؟

- راس، مەنىڭ اتا قونىسىم، تۋعان جەرىم - كەيكى باتىردىڭ اۋىلى. سوندىقتان دا 1963-جىلدان بەرى باتىر تۋرالى كىتاپ جازۋدى ارمانداپ، تاريحي تۇلعانىڭ ءومىر كەشۋىنە، تاعدىر تالايىنا قۇلاق ءتۇرىپ ءوستىم. كەيكىنىڭ كوزىن كورگەن، قاندىكويلەك دوستارىنىڭ، سىيلاس، تۋىستارىنىڭ ورتاسىندا ءجۇرىپ، اۋىل قاريالارىنىڭ اڭگىمەسىنە قانىقتىم. باتىرمەن ءبىر داستارقاندا دامدەس بولعان اقساقالدارمەن جيىرما جىلدان استام ارالاس-قۇرالاس بولدىم. مەنىڭ كەيكى جايلى ەل اۋزىنان جيناستىرعان ماعلۇماتتارىم - ەلۋ جىلدىڭ ەڭبەگى. سوندىقتان 1916-جىلعى تورعاي كوتەرىلىسىنىڭ باتىرى، اتاقتى مەرگەن كەيكى كوكەمباي ۇلىنىڭ تۇلعالىق بولمىسىن حال-قادىرىمشە تانىپ-ءبىلدىم دەپ ايتا الامىن.

- ءسىزدىڭ باعالاۋىڭىزشا «كەيكى مەرگەن» تەلەحيكاياسىندا كەيكى باتىردىڭ دارا بەينەسى قانشالىقتى ءساتتى سومدالىپ شىقتى؟

- 16 ءبولىمدى «كەيكى مەرگەن» تەلەحيكاياسى «قازاقستان» ر ت ر ك» ا ق تاپسىرىسىمەن، مەنىڭ كەيكى كوكەمباي ۇلىنىڭ تاريحي تۇلعاسىن، ءومىر كەشۋلەرىن ارقاۋ ەتكەن «كەيكى باتىر» كىتابىمنىڭ جەلىسىمەن ءتۇسىرىلدى. سونىمەن بىرگە فيلمگە تاريحشى بەرىك ءابدىعالي ەكەۋىمىز كەڭەسشى بولدىق. بۇل تۋىندىنىڭ رەجيسسەرى مۇرات بيدوسوۆ - تاجىريبەلى، تالانىتتى ازامات. ءوز ءىسىنىڭ بىلىكتى مامانى. ال فيلمگە ارقاۋ بولعان كەيكى باتىر ءوز زامانىندا-اق، اتى اڭىزعا اينالعان تابيعاتىنان، جاراتىلىسىنان مەرگەن ادام. ونىڭ ەرلىگى، باتىلدىعى، باتىرلىعى تەڭدەسسىز. تۋىندىدا كورسەتىلگەن كەيكىنىڭ مەرگەندىگىن سىنايتىن كورىنىستەر، ارتىق اسەرلەۋى جوق، شىنايى ومىردە بولعان وقيعالار. باستى كەيىپكەر كەيكى مەرگەننىڭ ءرولىن تەاتر جانە كينو اكتەرى دارحان سۇلەيمەنوۆ ءساتتى سومداعان. ول جىگىتتىڭ ءجۇرىس-تۇرىسى، مىنەزى، اتقا وتىرىسى كەيكىنىڭ بولمىسىنا كەلىپ تۇر. ال كەيكىنىڭ اياۋلى جارى، «قارعالى - قايداۋىلدىڭ» اتاقتى بايى ەسەنعۇلدىڭ قىزى اقجاندى، قازاقتىڭ تومپيعان، قاراتورى، اجارلى قىزى جانەركە دۇيسەنبييەۆا سومدادى. جانەركە ءوز رولىنە ساي، جالىندى، جىگەرلى، نامىسشىل، تەكتى، ناعىز باتىرعا جار بولاتىن قازاق ايەلىنىڭ بەينەسىن ءساتتى الىپ شىققان.

- فيلمدە وزگە دە تاريحي تۇلعالار وبرازى قالاي اشىلعان؟

- بۇل فيلمدە كوپتەگەن كوركەم تۋىندىلارداعىداي وبرازداردىڭ اتىن وزگەرتۋگە ۇرىنبادىق. ول داعدىعا سالىنساق، «كەيكى مەرگەن» فيلمىن اسىعا كۇتىپ جۇرگەن كوپشىلىك قاۋىم ەنجار بولاتىن ەدى. ويتكەنى حالىق وسى وقيعالاردىڭ بەل ورتاسىندا جۇرگەن وزدەرى قادىرلەيتىن، تانىمال تاريحي تۇلعالاردان كوز جازىپ قالعانداي كۇي كەشەتىنى انىق. سوندىقتان فيلمدە ءمىرجاقىپ دۋلاتوۆ، احمەت بايتۇرسىنوۆ، شولاقتىڭ وسپانى، ءابدىعاپار حان، امانگەلدى، اقجان، ءبىرالى باي، ەسەنقۇل باي سەكىلدى تۇلعالار ءوز اتتارىمەن اتالدى.

«Кейкі мерген» ән айтып, шашу шашып салтанат көрсететін туынды емес  - Шөптібай Ð'айділдин

ال فيلمدەگى شىمىرباي - بولىستاردىڭ جيىنتىق وبرازى. ءبىز بۇل جەردە ناقتى بولىستاردىڭ اتىن اتاپ، ءتۇسىن تۇستەمەدىك. بۇگىنگى ۇرپاقتاردىڭ، جاستاردىڭ اراسىندا الاۋىزدىق بولماسىن دەپ. فيلمدەگى ەكىجۇزدى حامزا بەينەسى دە قولدان جاسالعان قوسىمشا وبراز بولدى.

وسىنداعى تاريحي تۇلعالاردىڭ سوزدەرىن تىڭداپ وتىرساڭ، ارتىق-كەم ايتىلعان ءسوز جوق. بارلىعى دا بايىپتى، پاراساتتى، اقىلدى، دانانىڭ ويىن تولعاپ تۇر. ءبىر-بىرىنە قارسى ايتاتىن ءۋاجى دە قيسىندى. ءبارىنىڭ تۇپكى ويى، ماقساتى حالىقتى قىسپاقتان جول تاۋىپ الىپ شىعۋ. ءبىراق سول كەزەڭدەگى الاساپىران قوعام، بۇلعاق زامان، اراعا ىرىتكى سالعان قاستاندىق بىرلىككە كەلتىرمەي بارلىعىن قۇرتىپ تىندى. فيلمدە قازاق حالقىنىڭ وتارلىق ۇستەمدىكتىڭ تابانىنا تاپتالعان، قورلانعان، جابىرلەنگەن تۇسى تولىق اشىلعان دەپ سانايمىن.

- قازاقتىڭ حاس باتىرىن ۇلىقتاعان تىڭ تۋىندىعا كوپشىلىك قاۋىم زور ىقىلاس تانىتتى. ايتسە دە كەمشىلىك تاۋىپ سىن ايتقان ادامدار دا بار. جۇرت پىكىرىن قالاي قابىلدايسىز؟

- «بىتكەن ىسكە سىنشى كوپ» دەيدى عوي قازاق. جالپى ءوز باسىم بەلگىلى ءبىر دارەجەدە ءساتتى شىققان تۋىندىعا بالايتىنىمدى جوعارىدا ايتتىم. ال ادامنىڭ قولىمەن جاسالعان فيلمنىڭ «ءبىر كەم دۇنيەسى» بولاتىنى دا بەلگىلى. ەڭ الدىمەن، بۇل 16 ءبولىمدى تەلەحيكايا «قازاقستان» ر ت ر ك» ا ق قارجىلىق مۇمكىندىگىمەن عانا جارىققا شىققانىن نازارعا العانىمىز ءجون. سول سەبەپتى، «كورپەڭە قاراي كوسىلەسىڭ»، باردى جالعاپ، تالدى قارماپ تۇسىرگەن فيلم.

ال تۋىندىعا قازاقتىڭ كەرەمەت ءسان-سالتاناتىن، لىقسىعان بايلىعىن كورە المادىق دەپ ولقىسىنعاندار سىن ايتىپ جاتىر ەكەن. ارينە، بايلاردىڭ ايبارلى اقبوز ۇيلەرىن تىگىپ كورسەتسەك، ارتىق بولماس ەدى. ءبىراق ونداي بايلىقتى كورسەتۋ ءۇشىن دە قالتاڭ قالىڭ بولۋ كەرەك قوي. ەندى ءبىر جاعىنان الىپ قاراساق، «كەيكى مەرگەن» فيلمى ءان ايتىپ، شاشۋ شاشىپ سالتانات كورسەتەتىندەي تۋىندى ەمەس قوي. بۇل - سول كەزەڭدەگى قازاقتىڭ باسىنداعى تراگەديا. قۋعىن-سۇرگىن كورگەن، ۇركىن-قورقىن بولعان، بەيمازا كۇي كەشكەن حالىقتىڭ «بايتال تۇگىل، باس قايعى» دەگەن قيىن كۇنىن بەينەلەگەن تۋىندى.

فيلمگە تورعاي جەرىن، كەيكى جاسىرىنعان «كەيكى ۇڭگىرىن» سول جەرلەردىڭ وزىنە بارىپ تۇسىرمەدى دەۋشىلەر بار. وعان ايتار ءۋاجىم، تورعاي جەرىندە كەيكى جورىعىن ەسكە تۇسىرەتىن تاريحي ورىندار ساقتالماعان. تىپتەن «كەيكى ۇڭگىرىنىڭ» ءوزى دە بۇرىنعى قالپىنان وزگەرگەن. قازاقتىڭ كەڭ بايتاق جەرىندە تورعايعا تاۋى مەن دالاسى، تابيعاتى ۇقسايتىن وڭىرلەر بارشىلىق. وتانىمىزدىڭ قاي پۇشپاعى بولسىن كيەلى عوي. سوندىقتان شىعارماشىلىق توپتىڭ قولايىنا قاراي كينونىڭ ءتۇسىرىلىمى  قىزىلجاردا، قوردايدا، وتىراردا، شاۋىلدىردە، سىعاناقتا ءوتتى. بۇل كوركەم شىعارمانىڭ قاجەتىنە قاراي جاسالعان دۇرىس شەشىم دەپ ويلايمىن.

- «كەيكى مەرگەن» فيلمىنىڭ حالىققا، ۇرپاققا بەرەر ونەگەسىن، تانىمدىق تاربيەسىن، ماڭىزىن قالاي باعالايسىز؟

- ءبىر عاسىر بۇرىنعى حالقىمىزدىڭ باسىنان وتكەن قاسىرەتىن حالىققا، جاستارعا تۇسىنىكتى، اسەرلى ەتىپ جەتكىزە الساق، ولجالى بولعانىمىز. بۇگىنگى ۇرپاق وسى تۋىندىنى كورىپ، ەل مەن جەردىڭ قادىرىن ءتۇسىنىپ، قاندى بوداۋىن سەزىنىپ، وتانشىل، ەلجاندى بولۋعا تاربيەلەنەدى. جاستاردىڭ ۇلتتىق نامىسى ويانىپ، وتانىن قورعاۋعا قاشاندا دايىن تۇرادى. وسى ءۇردىس ءارى قاراي دا جالعاسىن تاۋىپ قازاقتىڭ داڭقتى باتىرلارى مەن تۇلعالارى تۋرالى جاڭا فيلمدەر جارىققا شىعا بەرۋىن تىلەيمىن!

اۆتور: باقىتجول كاكەش

سوڭعى جاڭالىقتار