كورەيادا تابىلعان التىن ساپتى سەمسەر ەجەلگى قازاق جەرىندە جاسالعان

استانا. قازاقپارات - عالىمدار كورەيادان تابىلعان التىن ساپتى سەمسەردىڭ وتانى ەجەلگى قازاق جەرى ەكەنىن انىقتاپ وتىر.

 عىلىمي تۇجىرىمدارعا سايكەس، التىن ساپتى سەمسەر ۇلى جىبەك جولى ارقىلى قازاق جەرىنەن كورەياعا جەتكەن. بۇل تۋرالى Egemen Qazaqstan گازەتىندە شىققان ماقالادا جاريالانىپ وتىر.

«كورەيا جەرىندە ءبىزدىڭ داۋىرىمىزگە دەيىنگى 57-جىلدارى نەگىزى قالانعان شيللا دەگەن مەملەكەت بولعان. سول شيللانىڭ كونە استاناسى - كيەندجۋ قالاسى. وندا ايگىلى «تەرىڭ ۋون» مايىتتەر ورنى بار. تۋرا وسى جەردەن تابىلعان، كەزىندە كورەيا قوعامى ءۇشىن ۇلكەن جاڭالىق بولعان التىن ساپتى سەمسەردىڭ جۇمباعى نەشەمە جىلدان كەيىن ۇلكەن ەڭبەكتىڭ ارقاسىندا شەشىلدى جانە ول ءبىزدىڭ ۇلى دالامەن تىكەلەي بايلانىستى بولىپ شىقتى» دەپ جازادى ماقالا اۆتورى داستان اقاش.

 ونىڭ جازۋىنشا، كيەندجۋ قالاسىندا 1973 -جىلى جولدىڭ استىن قازىپ، سۋ قۇبىرلارىن سالۋ جۇمىستارى كەزىندە جۇمىسشىلار ءبىر قابىرگە تاپ بولادى. ودان التىن جالاتىلعان زاتتار شىعادى. زەرتتەۋشىلەردىڭ ايتۋىنشا، بۇل جەردەن تابىلعانداردىڭ ءبارى قاراپايىم ادامنىڭ زاتتارى ەمەس. ءسويتىپ ولار ۇلكەن بيلەۋشى نەمەسە الەۋمەتتىك مارتەبەسى جوعارى ادامنىڭ زاتتارى بولعاندىعى انىقتالعان.

 كەيىننەن عالىمدار تابىلعان زاتتاردىڭ يەسى كىم بولعانىن زەرتتەۋگە كىرىسىپ، ودان ارى زاتتاردىڭ وتانىن ىزدەيدى. ال وسى قابىردەن تابىلعان زاتتارعا بايلانىستى كيەنحي ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ تاريحشى، ارحەولوگ عالىمى كان ين ۋك ارنايى زەرتتەۋ جۇرگىزەدى. ونىڭ ايتۋىنشا، بۇل جەردەگى قابىرلەردىڭ كوبى سوعىستا قازا بولعان ادامداردىكى جانە سولاردىڭ زاتتارى. اراسىندا ەۋرازيا قۇرلىعىندا كەزدەسە بەرمەيتىن ەرەكشە زاتتار دا بار. سولاردىڭ ىشىندە كوزگە ەرەكشە تۇسكەن ءبىر زات بولعان.

«36 سانتيمەترلىك التىن ساپتى سەمسەردىڭ ءبىر بولىگى الەمنىڭ باسقا ءبىر جەرىنەن تابىلعان. بىزدە تابىلعان سەمسەردىڭ سابىندا قىزىل گاۋھار تاستار ورنالاستىرىلعان. بۇل سەمسەردىڭ شيللانىڭ التىن مادەنيەتىمەن بايلانىسى بار دەگەن تۇجىرىم جاسالىپ وتىر. ءبىراق سەمسەردىڭ مادەني باستاۋى باسقا ەلدىكى دەگەن دالەلدى دە عالىمدار ايتا باستادى. وعان دالەل تابۋ كەرەك بولعانى تاعى اقيقات. امەريكانىڭ «Denbo» وقۋ ورنىنىڭ سارا نەلسون دەگەن عالىمى: «بۇل شيللالىقتاردىڭ جاساعان زاتى ەمەس، بۇل سول كەزدە شيللالىقتار ءبىرىنشى رەت كورگەن عاجايىپ زات بولعان سياقتى»، دەپ ۇلكەن ءبىر عىلىمي وي تاستايدى. تاريحشىلارعا ونىڭ ايتقان وسى ءبىر ءسوزى قاتتى اسەر ەتىپ، قىزۋ تالقىعا تۇسكەن» دەيدى اۆتور.

كەيىننەن شيللا جەرىندە تابىلعان مۇنداي زات شىعىس ەۋروپا اسكەريلەرىندە بولعان دەگەن عىلىمي نەگىزدى ويلار ايتىلدى. بالقان ماڭىنداعى بۇلعارلار وسىنداي سەمسەردى قولداندى دەگەن بولجامداردى دا عالىمدار ۇسىنا باستايدى. كورەيا عالىمدارى ونى دا زەرتتەپ كورگەن. ول جاقتا سونداي سەمسەردى گوتتار مەن عۇن تايپالارى ۇستاعاندىعى تۋرالى ايتىلادى. ءبىراق كورەيا عالىمدارى ودان دا ناقتىراق دالەلدى ۇزبەي ىزدەي بەرەدى. ويتكەنى، بۇل سەمسەردىڭ ءتۇپ وتانى قاي ەل دەگەن سۇراق مازا بەرمەيدى.

«كورەيا عالىمدارىنىڭ اسىقپاي، بىرنەشە جىل ۋاقىت پەن ماڭداي تەرىن سارپ ەتىپ ىزدەگەن سۇراقتارى ولار ويلاماعان باسقا ءبىر ەلدەن تابىلادى. قايدان دەيسىز عوي؟ كورەيلەر ءوز ەلدەرىندەگى عاجايىپ سەمسەردىڭ تۋرا سونداي نۇسقاسى باسقا ەلدە بولۋى مۇمكىن دەگەن زەرتتەۋلەرىن جالعاستىرا وتىرىپ، سوڭىندا رەسەيدىڭ سانكت- پەتەربۋرگ قالاسىندا ورنالاسقان الەمدەگى ەڭ باي تاريحي مۇراجايدىڭ ءبىرى - «ەرميتاجعا» دەيىن ات تەرلەتىپ بارىپ قايتادى. نەشە جىل ىزدەگەن دۇنيەسىن تۋرا وسى مۇراجايدان تاپقان كورەيلەر قازاق تاريحىنىڭ تىم كونە ەكەنىنە جانە باي ەكەنىن كوز جەتكىزدى.

 شيللا مەملەكەتىنە تيەسىلى دەپ جۇرگەن سەمسەردىڭ كىمدىكى ەكەنى تۋرا وسى ەرميتاجدا تۇرعان زات انىقتاپ، تاريحي جۇمباقتى شەشەدى. كورەيا عالىمدارى وسىلايشا تاڭ قالارلىق جاڭالىق اشادى. قازاقستان جەرىندە تابىلعان سەمسەردىڭ ءبىر نۇسقاسى كورەيا جەرىندەگى سەمسەردىڭ نۇسقاسىمەن بىردەي دەلىنگەن دالەل ۇسىنىلىپ، عىلىمي جاڭالىق جاسالادى. كەنحي ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ عالىمى كان ين ۋكتىڭ ايتۋىنشا، ول زاماندا ءتۇرلى التىن تەحنولوگياسى بولعان، ءبىراق مىنا سەمسەردىڭ ورنەكتەرى مەن سالىنعان گاۋھار تاستارى ءبىر- بىرىنەن اۋمايدى. جانە بۇل شيللا قولونەرشىلەرىنىڭ بىرەۋلەرگە ەلىكتەپ جاساعان دۇنيەسى ەمەس. مۇنداي قۇندى عىلىمي زەرتتەۋدىڭ ءبىز ءۇشىن زور ەكەنى ءسوزسىز ماڭىزدى. ياعني، بۇل عالىمنىڭ ايتقانىنان تۇيەتىنىمىز، ءبىزدىڭ قولونەرشىلەردىڭ شەبەرلىگى ءبىر ورتالىق ازيا كولەمىندە قالىپ قويعان جوق. ولاردىڭ قولىنان شىققان زاتتار قىتاي، كورەيا، جاپونيا ەلدەرىنە دەيىن جەتتى دەگەن ءسوز. كورەيا عالىمى ايتقان كەلەسى ءبىر ۇتىمدى وي «التىن تەحنولوگياسىنا» قاتىستى. ونىڭ قازاق جەرىندە دە ەرەكشە دامىعانىن اڭعارتادى. دەمەك، «التىن تەحنولوگياسى» شىعىس ەلدەرىنىڭ كەيبىرىندە عانا بولعان دەگەن كوزقاراس تۇبىرىنەن قاتە دەۋگە نەگىز بار».

ايتا كەتەرلىگى ەلدەر اراسىنداعى ۇلكەن اراقاشىقتىقتى امەريكالىق «Denbo» وقۋ ورنىنىڭ عالىمى سارا نەلسون بىلاي ءتۇسىندىرىپتى: «بۇل - عاجايىپ زات. كونە تاريحي ۇعىممەن قاراساق، ۇلى جىبەك جولى ارقىلى قازاق جەرىنەن كورەي جەرىنە التىن ساپتى سەمسەر جەتكەن دەگەندى بىلدىرەدى».