سول كەزدە ءبىر قازاق قاريا قولىندا بار جالعىز جۇمىرتقاسىن الىپ كەلىپتى - م. شاحانوۆتىڭ ءومىرى جايلى ەسسەدەن

استانا. قازاقپارات - «ءشاي ۇستىندەگى اڭگىمە» دەپ اتالاتىن ايگىلى اقىن مۇحتار شاحانوۆتىڭ ءومىرى جايلى ەسسەمىزدى ونان ارى جالعاستىرامىز.

ايتا كەتۋ كەرەك، بۇل ەسسەنىڭ اۆتورى قۇديار ءبىلال سوڭعى ون جىلدان استام ۋاقىتتان بەرى مۇحاڭمەن بىرگە «جالىن» جۋرنالىندا قىزمەت ىستەپ كەلە جاتقان جۋرناليست، جازۋشى.

ءشاي ۇستىندەگى اڭگىمە-106

 2007-جىل. م. شاحانوۆتىڭ دەپۋتات كەزى. مۇحاڭ بىردە استانادان ۇشاقپەن كەلگەن بويدا جۇمىسقا سوقتى. اماندىقتان سوڭ: «ەرتەڭ بارلىق قوعام بەلسەندىلەرىن شاقىر. پارتيا قۇرامىز» دەدى.

مەن: «جاڭا پارتيادان گورى وزگە ءبىر دەنى دۇرىستاۋىنا كىرە سالمايمىز با؟» دەدىم.

 ەندى ولاي دەمەسكە لاج جوق. ونىڭ ۇستىنە: «پارلامەنت تارايدى ەكەن» دەگەن اڭگىمە شىعا باستاعان بولاتىن. ال جاڭا پارتيانىڭ جۋىق ارادا تىركەلە قويۋى نەعايبىل. سوندىقتان جاڭا پارتيانىڭ كۇيىن كۇيتتەپ جۇرگەندە پارلامەنت سايلاۋى گۋ ەتىپ وتە شىعادى.

مەن وزىمشە وسى ويلاردى ورتاعا شىعاردىم. الايدا مۇحاڭ: «ءوزىمىز ءبىر پارتياعا يەلىك ەتپەي تىرلىك وڭبايدى» دەپ العان بەتىنەن قايتپاي قويدى. جازعان قۇلدا جازىق جوق. ەرتەسىنە قوعام بەلسەندىلەرى مۇحاڭ الدىندا ءتىزىلىپ وتىردى. كوپ ادام جينالدى. ءبىرشاما ۇلت زيالىلارىنىڭ دا باسىن قوستىق. ساياسي تۇلعالاردى، ءبىرقاتار پارتيا وكىلدەرىن دە شاقىردىق. مۇحاڭنىڭ ايتۋىمەن وزگە ۇلت وكىلدەرىن دە قامتۋعا تىرىستىق.

جينالىستى م. شاحانوۆتىڭ ءوزى اشىپ، ءوزى جۇرگىزىپ وتىردى. ءسوزىن بىردەن: «ۇلتتىق ماسەلەلەردى ۇدايى العا شىعارىپ وتىراتىن ءوزىمىز ءبىر پارتيا اشپاي، تىرلىگىمىزدىڭ وڭعارىلمايتىنىنا كوزىم جەتتى» دەپ باستادى. مۇحاڭ ءسوزىن جينالعاندار بىردەن دۋ قول شاپالاقتاپ قابىل الدى. ءسوز العانداردىڭ ءبارى ۇلتتىق پارتيا قۇراتىن ۋاقىتتىڭ جەتكەندىگىن تىلگە تيەك ەتتى. «وسى كۇندى قانشا ۋاقىتتان بەرى كۇتتىك» دەپ ورەكپىگەندەر دە بولدى. سول كەزدە ءبىر اقىلدى باس، بالكىم ساياساتتاعى داۋ-دامايدا پىسكەن باس، جالپى كىمنىڭ باسى ەكەنىن ۇمىتىپپىن، ايتەۋىر سول ادام: «ءبىز ۇلتتىق دەگەن ماسەلەدەن اۋلاق بولۋىمىز كەرەك. سەبەبى، ۇلتتىق پارتيا قۇرۋعا بيلىك جول بەرمەيدى» دەدى. الگى ءسوز كوپشىلىك كوكەيىنە قوندى. دەگەنمەن «ۇلتتىق دەگەن سوزدەن قاشۋعا بولمايدى» دەپ بەتباقتىرماي تۇرىپ العاندار دا بولدى. ولار: «سەبەبى، ءبىز ۇلتتىق مەملەكەتپىز. قازاق - مەملەكەت قۇراۋشى ۇلت. ونىڭ ۇستىنە مەملەكەتتىك ماڭىزى بار مەكەمە، ونەركاسىپ، كاسىپورىن، وزگە دە قۇرىلىمدار ۇلت اتىن يەمدەنەدى.

ماسەلەن، «ۇلتتىق بانك»، «ۇلتتىق كىتاپحانا»، «ۇلتتىق گۆارديا»، «ۇلتتىق ۆاليۋتا» دەگەن سياقتى» دەپ تۇرىپ الدى. ولارعا قارسى ءۋاج ايتۋشىلار: «ول «ۇلت» پەن بۇل «ۇلت» تەڭ ەمەس. سوندىقتان بولاتىن اڭگىمەنى ايتايىق» دەپ ساياسي ساۋاتتىلىق تانىتىپ جاتتى.

وسى داۋ-دامايمەن اڭگىمە سوڭى «پارتيا اتىن قالاي دەپ قويامىز؟» دەگەن تاقىرىپقا ۇلاستى. ۇرانعا بەرگىسىز اتاۋلار بىرىنەن ءبىرى اسىپ، قابىرعالاردان جاڭعىرىق بولىپ كەرى قايتىپ جاتىر. ادامنىڭ ءتىپتى قاراپ وتىرىپ قانى قىزادى ەكەن. ەگەر مىنا پارتيا ومىرگە كەلسە بار عوي...

ءجا، اۋەلى اتىن قويىپ الايىقشى. اقىرى ول ات تا ايتىلدى-اۋ. پارتيا اتىن مۇحاڭنىڭ ءوزى ايتتى. ەندى ول اڭگىمەنى كەلەسى ءشاي اڭگىمەسىنە قالدىرايىق. سەبەبى... سەبەبىن ەرتەڭ ايتامىز.

ءشاي ۇستىندەگى اڭگىمە-107

 مۇحاڭ: «پارتيانىڭ اتى «حالىق رۋحى» بولسىن» دەدى. شىنى كەرەك، ۇسىنىس بىردەن قولداۋعا يە بولا قويعان جوق. جينالعان كوپشىلىك اۋەلى «حالىق» ءسوزىن تالقىلاۋعا كوشتى. ايتىلعان كەيبىر پىكىرلەرگە قاراعاندا، «حالىق» ءسوزى «قازاق» دەگەن ۇعىمدى بەرمەيدى ەكەن.

سوندىقتان «حالىق» ءسوزىنىڭ ماعىناسى كەڭ بولعاندىقتان، «ۇلت» دەگەن اتاۋعا كوبىرەك نازار اۋدارىلدى. پىكىرسايىس تاعى دا ءبىراز جەرگە دەيىن ورىستەدى. م. شاحانوۆ پەن و. سۇلەيمەنوۆتىڭ سوناۋ ءبىر جىلدارى «حالىق كونگرەسى» دەگەن پارتيا قۇرعاندارى دا قاپەرگە الىندى. پىكىرتالاس ۇزاققا سوزىلىپ بارا جاتقان سوڭ مۇحاڭ: «وسى باستامانىڭ يەسى رەتىندە پارتيا اتىن قالاي اتاۋدى مەنىڭ قۇزىرىما قالدىرۋلارىڭىزدى سۇرايمىن» دەدى. داۋ-داماي توقتادى. «حالىق رۋحى» اتاۋى ءبىر اۋىزدان قابىل الىندى.

كەزەك پارتيانىڭ ەمبلەماسىنا كەلدى. بۇل جولى دا مۇحاڭ ۇسىنىسى قولداۋ تاپتى. سونىمەن جاپىراعى جايقالىپ، تامىرىن تەرەڭگە جىبەرگەن الىپ اعاش پەن قاناتىن قاققان قارلىعاش «حالىق رۋحى» پارتياسىنىڭ ەمبلەماسى رەتىندە تاڭدالدى. راس، قارلىعاشتىڭ ورنىنا كوگەرشىن، نە سۇڭقار بولسىن دەگەن دە ۇسىنىس ايتىلدى.

الايدا ءبىزدىڭ حالىق ءۇشىن قازىرگى كەزەڭدە قارلىعاش قاناتىمەن سۋ سەپكەندەي كومەككە زارۋلىك باسىم تۇرعاندىقتان بەيبىتشىلىك قۇسى مەن جىرتقىشتىق مانگە يە سۇڭقارعا قاراعاندا ايىر قۇيرىقتى قۇس قازاققا تابيعاتى جاقىن دەپ قابىل الىندى.

پارتيا قۇرۋ دەگەنىڭ ماشاقاتى كوپ جۇمىس ەكەن. ونىڭ ۇستىنە كوپ ماسەلە قارجىعا كەلىپ تىرەلەتىندىگى ءا دەگەننەن-اق اڭعارىلىپ قالدى. سوعان وراي مۇحاڭ ساياجايىن ساۋداعا شىعاردى. قولعا قارجى ءتۇستى. تىرلىك اقىرىنداپ العا جىلجي باستادى. كۇندە باس قوسامىز. «ساياسي پارتيالار تۋرالى» زاڭنىڭ استىن سىزىپ تۇرىپ وقۋعا تۋرا كەلدى.

پارتيانىڭ جارعىسى، باعدارلاماسى جازىلدى. وزگە پارتيالار باعدارلاماسىن توڭكەرىپ شىقتىق. ەندى ولارعا قاراعاندا ءبىزدىڭ پارتيانىڭ حالىققا ءبىر تابان جاقىنداۋ ەكەندىگى سەزىلىپ تۇرۋ كەرەك ءدا. بۇل تۇرعىدا دا اتقارىلعان جۇمىستار از بولعان جوق. شتاب، جۇمىسشى توپتارى قۇرىلدى. قاتارىمىز كۇن ساناپ كوبەيە ءتۇستى. نە كەرەك، سيەزد وتەتىن كۇن دە بەلگىلەندى. سيەزد وتكىزۋ مۇنشالىقتى ماشاقاتتى بولادى دەپ ويلاماپپىن. ونىڭ ۇستىنە بۇل كوپ جيىننىڭ ءبىرى ەمەس، جاڭا پارتيانى ومىرگە اكەلەتىن قۇرىلتاي. تاعى قانداي پارتيا دەسەيشى؟! داڭقى ومىرگە كەلمەي تۇرىپ-اق جەر جارۋدا.

ورىس ءتىلدى باسىلىمدار: «م. شاحانوۆ ۇلتتىق پارتيا قۇرۋدا» دەپ بايبالامدى سالىپ-اق جاتىر. سوعان وراي ءبىز دە اسىلى وسمان اپامىز بەن كارىس ۇلتىنىڭ وكىلى كلارا حانعا جۋرناليستەرگە سۇحبات بەرگىزەمىز. ولار جاڭادان قۇرىلاتىن «حالىق رۋحى» پارتياسىنىڭ ۇلتتىق باعىت ۇستانبايتىندىعىن تىلدەرى جەتكەنشە ناسيحاتتاپ باعادى.

«قازاقستان - كورەي» قوعامدىق بىرلەستىگىنىڭ ءتورايىمى كلارا حان دا قازاققا بۇيرەگى بۇرىپ تۇراتىن پاراساتتى جان ەكەن. ءوزى قىزىلوردانىڭ تۋماسى. ول كىسى ءۇشىن قىزىلوردانىڭ جەرىنە دە، ادامدارىنا دا ەشكىم جەتە المايدى. سەبەبى، اتا-بابالارى بار جاقسىلىقتى سول جەر ادامدارىنان كورگەن. جەر اۋدارىلعان سول ءبىر زۇلمات جىلداردى ەسكە العاندا كلارا اپامىزدىڭ داۋسى ەرىكسىز دىرىلدەيدى.

جۇك ۆاگوندارىنا تيەلىپ، قانشا كۇندەردەن بەرى جول ازابىن تارتىپ كەلە جاتقان حالىقتى قىزىلوردا وڭىرىنە كەلگەندە توگە سالعان عوي. سول ۋاقىتقا دەيىن قاي قازاق كارىس كورىپتى دەيسىڭ؟! سوندىقتان قىزىلدار بيلىگى جەرگىلىكتى قازاقتارعا: «ادام جەيتىن حالىقتى جەر اۋدارىپ جاتىرمىز» دەگەن عوي.

الايدا جەرگىلىكتى قازاقتار ارىپ-اشىپ كەلگەن كارىس ۇلتىنا قامقور قولدارىن ءبارىبىر سوزعان. ءۇي-ۇيگە ءبولىپ الىپ، جارتى ناندارىن ءبولىپ بەرگەن. سول كەزدە كارىستەرگە ءبىر قاريا قولىندا بار جالعىز جۇمىرتقاسىن الىپ كەلىپتى. اتا-اپالارى ارقىلى جەتكەن سول اڭگىمەنى كلارا حان دا جادىنا توقىپ وسكەن. ارينە، ول سوندىقتان دا قىزىلوردا حالقىن ارداق تۇتادى. سول سياقتى قازاق حالقىنىڭ جاقسىلىعىن كورگەن شەشەندەر، نەمىستەر تاعى دا باسقا ۇلت وكىلدەرى قازاقتىڭ وزگە ءبىر وڭىرلەرىن اسپەتتەپ جاتادى. ال «حالىق رۋحى» بولسا سول ۇلت وكىلدەرىن ەمبلەماسىندا بەينەلەنگەن داراق اعاش ساياسىنا الاتىن پارتيا بولماق. ءبىراق سونى بيلىككە ۇعىندىرۋ ءجۇدا قيىن ەكەن ءدا. ال سيەزد وتكىزۋ ودان دا قيىن ەكەن. ونى كەلەسى ءشاي اڭگىمەسىندە ايتامىز.

 

جالعاسى بار