بالۋان شولاقتىڭ اقبوز اتى

 استانا. قازاقپارات - "بالۋان شولاق" دەگەندە ءاپايتوس بالۋان، ءبىزدىڭ قۇشاق جەتپەيتىن كىر تاسىن كوتەرگەن الىپ كۇش يەسى كوز الدىمىزعا ەلەستەيدى.. .

 "بالۋان شولاق" دەگەندە ارتىنان اڭىز ەرگەن اتاقتى تۇلعا مۇنارتادى.. . "بالۋان شولاق" دەگەندە "عاليا" ءانى ويعا ورالادى.. . "بالۋان شولاق" دەگەندە اقبوز اتى كىسىنەپ كەلىپ تۇرعانداي كورىنەدى.. . قازاق حالقى ەرتەدەن- اق اقىلدى، دارىندى، تالانتتى ۇرپاعىن "سەگىز قىرلى، ءبىر سىرلى" دەپ ءبىر- اق اۋىز سوزبەن تانىتقان. ۇلىنا كەلگەندە "جىگىتكە جەتى ونەر دە از" دەپ تاعى دا قايراي تۇسكەن. ەن دالادا ەركىن وسكەن ەركە ۇلتتىڭ ماڭدايىنا بىتكەن باتىرلار مەن باھادۇرلەر، اقىندار مەن كۇمىس كومەي ءانشى- جىراۋلار از ەمەس. سونداي تۇلعالاردىڭ ءبىرى - بالۋان شولاق (نۇرماعامبەت) بايمىرزا ۇلى. بالۋان شولاق جاۋىرىنى جەرگە تيمەگەن كۇرەس شەبەرى، اۋىر سالماق كوتەرىپ ونەر كورسەتكەن الىپ كۇش يەسى، ادۋىندى اقىن، عالامات ءانشى- سازگەر. بۇدان وزگە ات قۇلاعىندا وينايتىن ايرىقشا ونەرى بولعان. شاۋىپ كەلە جاتقان ات ۇستىندە كۇردەلى سيركتىك كورىنىستەر جاساي بەرەتىن، ات ويىنىنىڭ ءتۇرلى ءتاسىلىن مەڭگەرگەن. قازاق تاريحىنداعى ايرىقشا تۇلعا تاعدىرى مەن ءومىر جولىن زەرتتەۋشىلەر از ەمەس.

 بالۋاننىڭ ءىزباسار ۇرپاعى دا ارامىزدا. كەيىنگى بۋىن بالۋاننىڭ بۇرالاڭ ءومىر جولىن جازۋشى ءسابيت مۇقانوۆتىڭ "بالۋان شولاق" پوۆەسىمەن ءبىلىپ ءوستى. بالۋان شولاق جىلقى جانۋارىن ەرەكشە قۇرمەتتەگەن. اقبوز اتى ايىرىلماس سەرىگى بولعان. بۇل جايىندا سابەڭنىڭ پوۆەسىندە جازىلا كەتەدى. - ونىڭ ەسى - دەرتى جاقسى اتتا بولدى. "ەر قاناتى - ات" دەگەن ماقال ءتۇستى ونىڭ ويىنا. ازداعان ساۋاتى بار ول، - باتىرلار جىرىن جاقسى كورىپ وقيتىن ەدى. سوندا، - قوبىلاندىنىڭ - تايبۋىرىلى، الپامىستىڭ - بايشۇبارى، قامباردىڭ - قاراقاسقاسى، شاپسا قۇستان وزاتىن، بولدىرۋدى بىلمەيتىن، كەزەڭدى جەردە يەسىنە ادامنان ارتىق سەرىك بولاتىن، يەسىنىڭ قۋانىشىنا قۋانىپ، قايعىسىنا قايعىراتىن اتتارعا ول اسا قىزىعاتىن ەدى. "شىركىن، سونداي اتى بار باتىردا ارمان بار ما ەكەن!" دەپ ويلايتىن ەدى بالۋان شولاق. "قۇداي - اۋ! - دەپ تىلەيتىن ەدى، دىنگە سەنەتىن ول، - سەنەن بايلىق سۇرامايىن، تاقىمىما باساتىن سولارداي ءبىر ات بەر!" مىنە ەندى، جارىسقان كوپتىڭ ارتىندا قالعاندا، سول قىنجىلۋعا بالۋان شولاق تاعى دا ءتۇستى. "ەر قاناتى ات" دەگەن بۇرىنعىلار - اي!-دەدى ول اۋىر ويدا، توپتىڭ اراسىندا اياڭداپ كەلە جاتىپ، - اۋزىڭنان اينالسام بولماس پا!.. جۇيرىك كوڭىلدى - جامان ات تۇسادى!..

 اتسىز كىسى - قاناتسىز قۇس ەكەن!.. " ەندىگى ونىڭ، بار ارمانى، وزىنە قانات بولارلىق ءبىر ات تاۋىپ ءمىنۋ بولدى.. . - دەپ اياقتالادى "ەر قاناتى - ات" دەگەن تاراۋى. بالۋان شولاق پەن قاجىمۇقاننىڭ كەزدەسۋى ات قۇلاعىندا ويناعان الىپ تالاي اساۋ تۇلپاردى جۋاسىتقان. شىعارمادا بالۋاننىڭ تۇلپار تاني بىلەتىن قاسيەتى ايقىن اشىلعان. ال ارمانى قالاي ورىندالعانى، اقبوز اتتى قالاي تاپقانى بىلايشا باياندالادى:

- سەرىكتەرىمەن بالۋان شولاق نەعمەتجاننىڭ شاتىرىنا كىرىپ قىمىز ءىشىپ وتىرعاندا، ەسىك ارقىلى، بۇيرا تالداردىڭ اراسىنان كوزىنە شىمقاي بوز جىلقى شالىندى. «بۇنداي دا بوز جىلقى بولادى ەكەن!» دەپ تاڭدانعان بالۋان شولاق، الدەنەنى سىلتاۋ قىپ تىسقا شىعىپ ۇيەزدەگەن ءبىر توپ اتتىڭ ورتاسىندا باسىن تۇيىستىرە تۇرعان بوز جىلقىعا جاقىنداسا، تالاي سۇلۋ جىلقىنى كورە - جۇرە، كوزىنە بۇرىن ءتۇسىپ كورمەگەن تاماشا اقبوز ات!.. بۇل توپتاعى جىلقىنىڭ ءبارى دە قۇر ات بولۋ كەرەك، - ەتتەرى تىم سەمىز.. . اقبوز اتقا قىزىققان بالۋان، انىقتاپ كورۋگە، مۇمكىن بولسا ۇستاپ كورۋگە تايانا بەرىپ ەدى، اتتار دا، اقبوز ات تا جاقىنداتپاي، ىعىسا جونەلدى. "مىنە، ات!" دەپ ويلادى بالۋان. ول قوسقا قايتا كىرگەندە، اتتار ناق قوستىڭ اۋزىنا قارسى ۇيەزدەپ تۇرا قالدى.

- نەعمەتجان! - دەدى بالۋان شولاق، - اناۋ اقبوز سەنىكى مە؟

 - مەنىكى.

- اساۋ ما، ءوزى؟

- جۇگەن - قۇرىق تيمەگەن.

- ساتۋعا اكەلدىڭ بە؟ - ارينە.

 - سول سياقتى اتتى ساتا ما كىسى؟

- ءوزىم دە قيمايمىن. ءبىراق

 - يت مال!.. بيىل توعىزعا شىعادى. ۇيرەتە الماي - اق قويدىق. دالادا اساۋ ايعىردى ۇستاپ مىنەتىن جىلقىشىلار دا ۇيرەتە المادى. ەڭ الدىمەن شىعاننان شىققان قاشاعان، اتپاساڭ ۇستاتپايدى، ەكىنشى - بۇعالىققا بويلاۋىق، - ون جىگىت تارتىپ توقتاتا المايدى؛ ءۇشىنشى - ءتورت اياعىن بۋىپ، اۋزىن تۇمشالاماساڭ ەرتتەتپەيدى، - تەبەدى، تىستەيدى؛ ءتورتىنشى - ۇستىنە ادام مىنسە، باسىن بيلەتپەي، تۇمسىعىن توسىنە تۇقىرا تىعىپ الادى دا، ورعىپ تۋلاي بەرەدى، مىنگەن ادامدى جىقپاي قويمايدى. قانشا جىل ازاپتانىپ، ۇيرەتە الماعان سوڭ، امال جوق، ساتپاقشىمىن. ايتپەسە، ساتۋعا ادام قيار جىلقى ەمەس. بالۋان "ماعان سات!" دەي المادى. بۇنداي اتتىڭ باعاسى كەم دەگەندە 40-50 سوم. بالۋان شولاقتا ونداي اقشا جوق. سوندىقتان نەعمەتجاندى سوزبەن تورلاپ:

- ەگەر بىرەۋ وسى اتىڭدى ۇيرەتە قالسا قايتەر ەڭ؟ - دەدى.

 - قالاعانىن بەرەر ەم، - دەدى نەعمەتجان.

 - ەگەر اتتىڭ ءوزىن قالاسا شە؟ . نەعمەتجان كۇمىلجىپ قالدى.

 - بىرەۋگە ساتاتىن اتىن قيماي ما؟ - دەستى تىڭداۋشىلار.

نەعمەتجاننىڭ، اۋزىنا ءسوز ساپ، - جاي بەرمەس، بۇلىن الىپ بەرەر.

 - ءسوزىڭنىڭ سارىنىن اڭعارىپ وتىرمىن، - دەدى نەعمەتجان بالۋان شولاققا، - كوڭىلىڭ كەتىپ وتىر ەكەن. ايتەۋىر ساتاتىن اتىم، ساعان - اق بەرەيىن. ويداعى باعامدى دا سۇرامايىن. مەنىڭ قولقام - وسىنى ءوز كوزىمشە ۇيرەتىپ ءمىن! مۇنىڭ ەڭ كەم دەگەندە ەكى جۋان اتتىق قۇنى بار. ەگەر ۇيرەتسەڭ - ءبىر اتتىڭ عانا اقشاسىن تولە، ەكىنشى اتتىڭ اقشاسى - ۇيرەتكەن ەڭبەگىڭ بولسىن. وسى اتتا كەتىپ باراتقان كەگىمدى اپەرسەڭ بولعانى. راسىمدى ايتايىن:

 تۇلعاسىنا قىزىققانمەن، مىنەزىنەن قورقىپ بازاردا ەشكىم المادى. وسىمەن بازارعا ءۇشىنشى رەت اكەلدىم. ەگەر سەن الماساڭ، امال جوق، بيىل سوعىمعا سويىپ باسىن ءمۇجيمىن.. . بالۋان اساۋ اتتى نەعمەتجاننىڭ كوز الدىندا ۇيرەتەدى. ارپالىسىپ باققانمەن بالۋاننىڭ ادۋىنان اسا المايدى. يەسى قيماعانداي سىڭاي تانىتقانمەن، ۋادەسىنەن تايقىپ كەتە المايدى. نۇرماعامبەت تە قۇر المايدى. قۇنىن تولەيدى. قالتاسىندا كوك تيىن بولماسا دا، قاسىنداعى دوستارى ازىن- اۋلاق اقشاسىن جيىپ بەرەدى.

 - اقبوز ات ايتا قالعانداي بولدى. سەمىزدەن جاراپ، باۋىرى تارتىلعاننان كەيىن، ماڭايىنان وتكەن كىسى ونىڭ سۇلۋلىعىنا توقتاپ قاراماي كەتە المادى. اياڭداسا دا، جەلسە دە، شاپسا دا ول الدىنا جىلقى تۇسىرمەدى. ءبىراق شولاق ونى "ءبىر مىنگەنىم - ءبىر داۋرەن ەمەس پە؟ " دەپ بايگەگە قوسپادى. اقبوز وتە مىنەزدى بولدى: شولاقتان باسقاعا اتپاسا ۇستاتپادى، شولاقتىڭ قولىنا قۇرىقسىز تۇردى، ەرتتەۋلى قالپىندا قاڭتارۋسىز قويسا قوزعالمادى، بوس جىبەرسە قاشپادى، بەيبىت وتتامادى، ءىشىن جيناق قالپىنان تۇسىرمەدى، "جات، كەل، بار، وتتا، جۋسا!" دەگەن سياقتى سوزدەردى ۇعىپ، بۇلجىتپاي ورىندادى. اقبوزدى شولاق اسا ەركەلەتەدى: مەزگىلىندە وتتاتتى، سۋاردى، تاماعىن ءتاتتى عىپ بەردى، دەنەسىن كىرلەتپەي كۇن سايىن جۋدى، جال- قۇيرىعىن توگىلدىرە كۇن سايىن تارادى، اتاسىنان قالعان كۇمىستى قالماقى ەر - توقىمنان باسقا تۇرماندى دەنەسىنە جولاتپادى، كەكىلىنە ۇكى، قۇيرىعىنا شولپى تاقتى، مىنگەندە دەنەسىنە قامشى تيگىزبەدى. سولايشا ماپەلەگەن يەسىنىڭ "اياڭدا، جەل، جورت، شاپ!" - دەگەنىن اقبوز تىزگىندى ۇستاۋدان اڭعاردى دا، بۇيرىعىن قالت ەتپەدى، - دەپ سۋرەتتەلەدى شىعارمادا. بالۋان شولاق اقبوز اتىن ايرىقشا قادىرلەگەن. باتىردى جاۋ كورگەندەر ءالسىز تۇسى تۇلپارى دەپ تۇزاققا دا تۇسىرگىسى كەلگەن. بۇل وقيعا جەلىسى دە ءسابيت مۇقانوۆ پوۆەسىندە جازىلعان. اقىن ولەڭدەرىندە دە اقبوز ات ءجيى ايتىلادى.

تاۋەكەل السىن ەردى پاناسىنا،

 اقىلدىڭ قاراڭدارشى داناسىنا.

قالدىرىپ كەتەم بە دەپ اقبوز اتتى،

ميروۆوي كەلىپ كىردىم قوراسىنا...

اقبوز ات بىلىنبەيدى ءبىزدىڭ سورعا،

 جانۋار ءتۇستىڭ بە الدە، جايعان تورعا!

ەسىگىن كونيۋشنانىڭ بۇزىپ كىرىپ،

شىعاردىم ءبىرى -  رىساك، ءبىرى -  جورعا.

 اشۋمەن ەرىندەرىم كۇبىرلەدى،

تىڭدايمىن، باسقا دىبىس بىلىنبەدى.

ءبىر قاقپا قارا تاستان جىمداسىپ تۇر،

 ىشىندە ءبىر زور قابان كۇرىلدەيدى.

ويلاسام مىنا دۇنيە جالعان ەكەن،

ىزدەگەن ماقساتىنا بارعان ەكەن.

 اقبوز ات كەلگەنىمدى مەنىڭ ءبىلىپ،

 اۋزىنا شويىن كىلتتى سالعان ەكەن.

وڭدالعان بالا جاستان مەنىڭ جولىم،

بىلمەدىم دۇنيەنىڭ وڭىن- سولىن.

 بويىما وسى كۇشىم قالاي سىيعان،

كىلتتى جۇلىپ الدى شولاق قولىم.

 اقبوز ات العان اتىم توپتان سايلاپ،

كوپ دۇشپان سوڭعا ءتۇستى وداعايلاپ.

 ەسىگىن تاس سارايدىڭ بۇزىپ كىرسەم،

 ىشىنە قويعان ەكەن پانار بايلاپ.

اقبوز ات، اينالايىن مەنىڭ قالقام!

سەن ءۇشىن تالاي تاستى قىلدىم تالقان.

جەتەكتەپ شىلبىرىنان شىعارعاندا،

اياعىن باستى اتىم الشاڭ- الشاڭ.

جىلقىنى نەگە كەرەك بوسقا ماقتاپ،

 اتتى ايت، مىنگەن ەرىن جۇرگەن ساقتاپ.

 توعىز جىل توپقا مىنگەن جانۋارىم،

يەگىن سالدى يىعىما ەكى جاقتاپ.

اقبوز ات، بۇل ونەرىڭ بولدى باسىم،

 دومالار ورگە قاراي تەپكەن تاسىم.

جاسىڭنان ءتىل ۇيرەنگەن تۇلپارىم- اي!

 كوزىمنىڭ تىيا المادىم اققان جاسىن.

اتادان ۇل تۋمايدى مەندەي ساباز،

تۇرمەدە قالدى شىركىن تالاي ماڭعاز.

ميروۆوي قورلىعىنا شىداي الماي،

 تۇبىنە پانارىنىڭ جازدىم قاعاز:

 "تۇرمەدە التى كۇندەي بولدىم قوناق،

 سويلەۋگە ميزامىڭدى ءتىلىم ولاق.

جورعا، رىساك، اقبوزدى الىپ كەتكەن،

 سۇراساڭ، مەنىڭ اتىم -  بالۋان شولاق!"

بالۋان شولاق پەن اقبوز ات جايلى ەل اراسىندا ايتىلىپ جۇرگەن اڭىزعا بەرگىسىز ايرىقشا اڭگىمەلەر كوپ. ءبىر دەرەكتەردە الدىمەن اقبوز ات، سوڭىنان بالۋان دۇنيە سالعان دەسەدى. ەندى ءبىر اڭگىمەدە: "مەن اۋىل سىرتىنا شىعامىن. سوڭىمنان اقبوز اتتى بوساتىڭدار. ەگەر ارتىمنان ەرىپ كەتسە، دەمەك كەيىنگى ۇرپاعىما ءارۋاعىم قونباعانى" - دەپ بالۋان تۇزگە شىعادى. بۇل اڭگىمە جايىندا بالۋاننىڭ نەمەرەسى قايروللا شولاقوۆ بىلايشا باياندايدى:

"ارتىمدا قالعان ۇرپاقتارىمدا ءارۋاعىم قالا ما دەپ، قاراگەردى جەگىپ، اقبوز اتتى بوس جىبەرىڭدەر. اقبوز سوڭىمنان قالماسا، وندا ءارۋاعىم وزىممەن بىرگە كەتەدى. اۋىلدان ءبىراز شىققاننان كەيىن اقبوز ات قالماي، شانادا وتىرعان يىعىنا باسىن سالىپ جۇرە بەرگەن ەكەن. سوندا اكەمە اۋىلعا قايتا عوي.. . - دەگەن ەكەن دەيدى سۇقباتىندا.

بالۋان شولاق - الىپ كۇش يەسى، عالامات ءانشى- سازگەر عانا ەمەس، قازاق حالقىنىڭ مۇددەسى ءۇشىن كۇرەسكەن تۇلعانىڭ ءبىرى. 2014 -جىلى ەل كولەمىندە 150 -جىلدىعى اتالىپ ءوتتى. ال 2017 -جىلى ش. ايمانوۆ اتىنداعى "قازاقفيلم" كينوستۋدياسى مەن مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگىنىڭ تاپسىرىسى بويىنشا كوركەم فيلم ءتۇسىرۋ قولعا الىنعان. باستاپقىدا 2017 -جىلدىڭ كۇزىندە، كەيىننەن 2018 -جىلدىڭ كوكتەمىندە جارىققا شىعۋى ءتيىس بولعان كينوتۋىندى كەشەۋىلدەۋدە. وعان باستى سەبەپ - كومپيۋتەرلىك گرافيكا جۇمىستارى ۇزاققا جالعاسقان. بۇل فيلم جارىققا شىقسا، باتىر بابامىزدى تاعى ءبىر قىرىنان تانىپ، ءبىر جاساپ قالامىز دەپ سەنەمىن. 

Massaget.kz