قىتاي ءتىلى: ۇيرەنۋ كەرەك پە، جوق پا؟
جاڭا ءتىلدى مەڭگەرۋگە كىرىسۋ جايلى شەشىمنىڭ قابىلدانۋىنا كاسىپتىك قاجەتتىلىك تە، سونىمەن بىرگە زامان اعىمىنا ساي بولۋعا دەگەن تىلەك تە سەبەپ بولۋى مۇمكىن. ەگەر ءوتىپ كەتكەن ەكى ءجۇزجىلدىقتا فرانسۋز نەمەسە نەمىس ءتىلىن مەڭگەرۋ ءبىلىمدى ادامنىڭ ارتىقشىلىعى بولسا، بۇگىنگى كۇنى اعىلشىن ءتىلى نىق تۇردە كوش باستاپ كەلە جاتىر. ءبىراق الاڭدا باقتالاستارىن ازداپ ىعىستىرا باستاعان جاڭا ويىنشى پايدا بولدى. ول ويىنشىنىڭ ەسىمى - قىتاي ءتىلى.
قىتاي ءتىلى بار كۇردەلىلىگىنە قاراماستان، سوڭعى جىلدارى ءوزىنىڭ «جانكۇيەر» سانىن باتىل تۇردە ارتتىرىپ كەلەدى. جىل سايىن قىتايدا ءومىر ءسۇرۋ، جۇمىس ىستەۋ، ءتىل ۇيرەنۋ ءۇشىن كوشىپ جاتقان شەتەلدىكتەردىڭ سانى ارتا تۇسۋدە.
بۇل، ارينە، قىتايدىڭ ۇلى مادەنيەتى مەن باي تاريحىنا ەمەس، ونىڭ ەكونوميكاسىنا بايلانىستى. 2008 -جىلعى داعدارىس كەزىندە بۇكىل الەمدەگى جۇمىسىنان قىسقارتىلعانداردى وزىنە ماگنيتشە تارتقان قىتايدىڭ جاڭا ەكونوميكالىق كەرەمەتى كوپتەگەن ءبىلىمدى جانداردىڭ نازارىن اۋدارتىپ: «قىتاي ءتىلىن ۇيرەنىپ السام با ەكەن؟» دەگەن ويعا قالدىردى.
قىتاي ءتىلىن ۇيرەنۋدىڭ قاجەتى بار ما دەگەندى ءتۇسىنۋ ءۇشىن، ءوزىڭىز ءۇشىن ەكى سۇراققا جاۋاپ بەرۋىڭىز كەرەك:
1. قىتاي ءتىلى ماعان نە ءۇشىن كەرەك؟
2. مەن وعان قانشا ۋاقىت بولۋگە دايىنمىن؟
قىتاي ءتىلىن ۇيرەنۋدىڭ سەبەپتەرى ءارتۇرلى بولۋى مۇمكىن
1. وي-ءورىسىڭىزدى كەڭەيتىپ، جاڭا نارسەنى ءبىلۋ.
2. تاعى ءبىر شەت ءتىلىن مەڭگەرىپ الۋ (بىلەدى دەگەن ات ءۇشىن، تۇيىندەمەگە، ءوزباعالانىمىڭدى ارتتىرۋ ءۇشىن...).
3. قىتاي مادەنيەتىنە بويلاۋ، فيلوسوفيالىق تراكتاتتاردى جانە ەجەلگى قىتاي تىلىندەگى پوەزيانى ءتۇپنۇسقا تىلدە وقۋ.
4. دجەكي چان، دجەت لي جانە بريۋس ليدىڭ فيلمدەرىن ءتۇپنۇسقالىق داۋىسپەن كورۋ.
5. قىتايمەن ىسكەرلىك قارىم- قاتىناس جاساۋ.
6. قىتاي ۋنيۆەرسيتەتىنە ءتۇسۋ.
7. قىتايعا وتباسىڭىزبەن كوشىپ بارۋ.
8. قانداي دا ءبىر ءتىلدى ۇيرەنگىم كەلەدى، ءبىراق ەۋروپالىق تىلدەرگە ىقىلاسىم جوق.
9. ءوزىمنىڭ قىتايلىق كۋرستاستارىممەن اۋىزەكى تىلدە سويلەسۋدى ۇيرەنگىم كەلەدى.
وسى كەزەڭدە ەڭ باستىسى - ءوزىڭىزدىڭ سەبەپتەرىڭىزدى انىقتاۋ. ولاردى تۇسىنگەننەن «قىتاي ءتىلىن ۇيرەنۋ» ءسوزىنىڭ مازمۇنى وزگەرەدى. قىتاي ءتىلىن ۇيرەنۋگە قاتىستى جوعارىدا اتالعان سەبەپتەردىڭ بارلىعى ءارتۇرلى بىرنەشە دايىندىق ادىستەمەسى مەن ءتۇرلى ۋاقىت مولشەرىن تالاپ ەتەدى، سوندىقتان ماقساتىڭىزدى الدىن الا ايقىنداپ العانىڭىز ءجون.
قىتاي ءتىلىن ۇيرەنۋدەگى ءوز ماقساتتارىمىزدى انىقتايمىز
1. قىتاي ءتىلىن «ەرمەك ءۇشىن» ۇيرەنگەن جاعدايدا قانداي دا ءبىر كۋرستارعا جازىلىپ، پودكاستتاردى تىڭداۋ، قىتايلىق تانىستاردان يەروگليف ۇيرەتۋدى ءوتىنۋ جەتكىلىكتى بولادى. بۇل دەڭگەيدە قىتايلىقتارمەن «سالەم، ءحالىڭ قالاي؟» دەپ ءبىر اۋىز ءتىل قاتىسۋدىڭ ءوزىن قىتاي ءتىلىن ۇيرەنۋدەگى ەڭ ۇلكەن جەتىستىك دەپ ەسەپتەۋگە بولادى.
2. ەگەر ادام ءتىلدى «بىلەدى دەگەن ات» ءۇشىن نەمەسە ءوزىن كەرەمەتتەي سەزىنۋ ءۇشىن ۇيرەنگىسى كەلسە، بۇل جەردە قانداي دا ءبىر ايقىندىلىق بولمايدى. «ۇمتىلىستاردىڭ شەگى» مەن ماقسات قالاي انىقتالادى؟ تاڭەرتەڭگى گازەتتەردى ەركىن وقۋ؟ كوركەم ادەبيەتتى سوزدىكسىز وقۋ؟ نەمەسە تەلەديدارداعى جاڭالىقتاردى ءتۇسىنۋ مەن قىتاي ساياساتتانۋشىسىمەن ەركىن سويلەسۋ مە؟ ەگەر قىتاي ءتىلىن ۇيرەنۋدەگى ماقساتىڭىزدى انىقتاماساڭىز، وندا ەشقاشان كوڭىلىڭىز تولىپ، مىسە تۇتۋ دەگەندى بىلە المايسىز. مۇنداي كوزقاراسپەن ءتىلدى ءومىر بويى ۇيرەنۋمەن ءوتىپ، ماقساتىڭىزعا ەشقاشان جەتپەۋىڭىز مۇمكىن (ويتكەنى، ماقساتىڭىز جوق!).
3. ەگەر ادام، مىسالى، نوبەل سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى مو ياندى نەمەسە باسقا دا قىتاي ادەبيەتىن ءتۇپنۇسقادا وقۋدى قالاسا، وندا جازباشا قىتاي تىلىنە نازار اۋدارۋ كەرەك. ەگەر ماقسات - وقۋ بولسا، وندا ۋاقىتتى ماتەل، تۇراقتى تىركەس، استارلى ادەبي سوزدەر مەن قىتايدىڭ تاريحىن ۇيرەنۋگە ارناپ، ايتىلۋى مەن تىڭدالۋى بار اۋىزشا قىتاي ءتىلىن شەتكە ىسىرا سالۋعا بولادى.
4. قىتاي فيلمدەرىن ءتۇپنۇسقا تىلىندە كورۋ ءۇشىن، تىڭداۋعا دەگەن بەيىمدىلىك پەن ءتىل ءبىلىمى كەرەك. اۋىزەكى قىتاي ءتىلىنىڭ، اسىرەسە ايتىلۋىنىڭ دا ماڭىزى جوعالمايدى، ويتكەنى ادام جاقسى سويلەگەن جاعدايدا عانا جاقسى تىڭداي الادى. فيلمدەردى كورۋ قىتاي ءتىلىن جان-جاقتى ءبىلۋدى تالاپ ەتەدى جانە مۇندا ءبىر عانا جەڭىلدىك بار، ول فيلمدى توقتاتىپ، تانىس ەمەس ءسوزدى قاراپ الۋعا بولاتىنى (ال سويلەۋ كەزىندە بۇلاي ىستەۋ مۇمكىن ەمەس). قىتاي فيلمدەرىن ءتۇپنۇسقادا كورگىسى كەلەتىندەردىڭ كينو جانرىن دا انىقتاپ العانى دۇرىس. ءسوزى از اتىس-شابىس كينولارى ءۇشىن ايتارلىقتاي قىسقا مەرزىمدە مەڭگەرىپ الۋعا بولاتىن تۇرمىستىق لەكسيكا جارايدى، ال تاريحي ەپوپەيالاردى كورۋ ءۇشىن استارلى ءسوز تىركەستەرى مەن اتام زامانعى سوزدەردى ۇيرەنۋگە تۋرا كەلىپ، ءفيلمنىڭ تىم بولماسا جارتىسىن تۇسىنۋگە بىرنەشە جىل ارناۋ كەرەك بولادى.
5. كاسىپكەرلەر ءۇشىن ءبارى ايتارلىقتاي قاراپايىم. مۇندا جاقسى دەڭگەيدەگى اۋىزەكى قىتاي ءتىلى (ءتىپتى، ءتىلىڭىز كەلىڭكىرەمەسە دە)، قىتاي ساندارىن ءتۇسىنىپ، ولارمەن جۇمىس ىستەۋ، لوگيستيكا سالاسىنىڭ تەرمينولوگياسىن ءبىلۋ، قىتايمەن ىسكەرلىك قارىم-قاتىناس جاساۋ ەرەكشەلىكتەرىن ءتۇسىنۋ كەرەك. ءتىپتى قىتايلىقتارمەن جەكە كەلىسسوزدەر جۇرگىزەتىن ويىڭىز بولماي، بۇل ماقساتتار ءۇشىن كاسىبي اۋدارماشى الۋدى جوسپارلاساڭىز دا، ءبارىبىر قىتاي تىلىنەن حابارىڭىز بولعانى ماڭىزدى. بىرىنشىدەن، اۋدارماشىڭىز بەن سەرىكتەستىڭ جالپى نە ايتىپ جاتقانىن تۇسىنەسىز، ال ەكىنشىدەن، شەتەلدىكتەردىڭ ومىرىنە اسا قولايلى ەمەس قىتايدا اۋدارماشىنىڭ كومەگىنسىز دە ەركىن جۇرە الاسىز.
6. ەگەر ءسىز قىتايداعى ۋنيۆەرسيتەتكە ءتۇسۋدى جوسپارلاپ وتىرساڭىز، وندا نازارىڭىزدى HSK TOEFL-دىڭ قىتاي تىلىنە ارنالعان بالاماسى تاپسىرۋعا اۋدارۋ كەرەك بولادى. بۇل ءۇشىن HSK تاپسىرۋمەن اۋرە بولۋىڭىز كەرەك، بۇعان ايتارلىقتاي از ۋاقىت كەتەدى. مەنىڭ ءبىلىمدى ەكى قۇربىم اسپان استى ەلىنە شىقپاي-اق، 8-9 (12-دەن) دەڭگەيلى HSK تاپسىردى. ءبىراق HSK- نى 4-6 دەڭگەيگە تاپسىرىپ، ۋنيۆەرسيتەتكە ءتۇسۋ - ءبىر بولەك، ال ول جەردە قىتايلىقتارمەن تەڭ قاتارلى وقۋ - مۇلدە باسقا نارسە. تاقتاداعى قولجازبا ەروگليفتەردى وقىپ، قىتاي وقىتۋشىلارىنىڭ سويلەۋدەگى قالىپتى ەمەس ايتۋ مانەرىن ءتۇسىنۋ ءۇشىن، HSK تاپسىرۋ جەتكىلىكسىز بولادى. سوندىقتان كوپتەگەن تالاپكەرلەر 1-2 جىلعا سوزىلاتىن دايىندىق كۋرستارىنا جازىلادى. جانە بۇل دايىندىقتار دا كوبىنەسە ازدىق ەتەدى. سوندىقتان قىتايداعى جوعارى ءبىلىمنىڭ - بىرنەشە جىل بويى ۋاقىت پەن كۇشتى تولىق ارناۋدى تالاپ ەتەتىن ۇزىن-سونار جىر ەكەنىن ەستەن شىعارماۋعا ءتيىسسىز.
7. اسپان استى ەلىنە قونىس اۋدارۋ جاعدايىندا ءبارى ايتارلىقتاي وڭاي. ءسىزدىڭ مىندەتىڭىز - قىتاي ءتىلىنىڭ نەگىزىن ءبىلىپ، تۇرمىسىڭىزدى جايلىراق ەتۋ. مۇنداعى قۋانارلىق نارسە، قىتاي ءتىلىن قانداي دا ءبىر دەڭگەيدە مەڭگەرۋ ءۇشىن بۇدان بىلاي وعان ۋاقىت ارناۋدىڭ كەرەگى بولمايدى - ءسىزدىڭ دەڭگەيىڭىز ۇنەمى تومەن بولادى.
8. ەگەر انشەيىن ءبىر شەت ءتىلىن مەڭگەرىپ، ماسەلەن، جادىڭىزدى دامىتقىڭىز كەلسە، وندا قىتاي ءتىلىن تاڭداۋعا اسا تىرىسپاڭىز، ويتكەنى بۇل ءتىل، ماسەلەن، يسپان نەمەسە ءتىپتى نەمىس تىلىنە قاراعاندا، الدەقايدا كوپ ۋاقىت پەن ەڭبەكتى تالاپ ەتەدى. ونى اسىعىس مەڭگەرۋ مۇمكىن ەمەس: قىتاي تىلىندە ەڭ تومەنگى دەڭگەيگە ىلگەرلەي الۋ ءۇشىن كۇنىنە كەم دەگەندە 3-4 ساعات ساباققا ارناۋىڭىز كەرەك. ودان از وقىساڭىز، ىلگەرىلەۋدى سەزبەيسىز، سوندىقتان ءتىلدى ۇيرەنۋگە دەگەن نيەتىڭىز دە بىرتىندەپ جوعالادى.
9. قىتايلىق دوستارىڭىزبەن سويلەسۋ ءۇشىن دە بارىنشا تەر توگىپ، ۇزاق ايلار بويى قارقىندى وقۋىڭىزعا تۋرا كەلەدى. جوعارىدا ايتقانىمداي، قىتاي تىلىنە تەز كىرىسۋ مۇمكىن ەمەس، سوندىقتان «ال مىنانى قىتاي تىلىندە قالاي ايتۋعا بولادى؟» دەيتىن اڭعال ادامدار بىردەڭە ءبىلىپ تە جارىتپايدى.
قىتاي ءتىلىن ۇيرەنۋدەگى سەبەبىڭىزدى انىقتاپ العان سوڭ، ەكىنشى (ۋاقىت جايلى) سۇراققا جاۋاپ بەرەتىن كەزىڭىز كەلدى.
مەن قىتاي ءتىلىن ۇيرەنۋگە بالەن اي/جىل بويى كۇنىنە وسىنشا ساعات ۋاقىت بولۋگە دايىنمىن با؟ بۇل سۇراققا جاۋاپ بەرگەندە، قىتاي ءتىلىن مەڭگەرۋگە دەگەن ۇمتىلىسىڭىزدىڭ وعان جۇمساي الاتىن ۋاقىتىڭىزبەن ساي كەلمەي قالۋى مۇمكىن. ماسەلەن، قىتاي ءتىلىن فيلم كورۋ ءۇشىن ۇيرەنگىڭىز كەلسە، ءبىراق قىتاي تىلىنە كۇنىنە نەبارى 1-2 ساعات ارناي الساڭىز، وندا بۇل كۇماندى ءىسىڭىزدىڭ ايتارلىقتاي ناتيجە بەرمەستەن ۇزاق جىلدارعا سوزىلىپ كەتۋى مۇمكىن.
قىتاي ءتىلىنىڭ باستى قيىندىعى مىڭداپ سانالاتىن يەروگليفتەردە. جانە ولاردىڭ بارلىعى، ماسەلەن، 人 rén - ادام دەگەن اياعى ۇزىن، ادىمداپ كەلە جاتقان ادامدى ءدال ەلەستەتەتىن يەروگليف سياقتى قاراپايىم، ءارى ەستە ساقتارلىقتاي قيسىندى بولا بەرمەيدى. نەمەسە، ماسەلەن، 口 kǒu - اۋىز، اۋىزعا ۇقساپ تۇر. وسى ەكى ەروگليفتى ۇيرەنگەن ستۋدەنت بۇل ەكى ەروگليف قوسىلعاندا - 人口 rénkǒu - «تۇرعىندار» دەگەندى بىلدىرەتىنىن ءبىلىپ تاڭىرقاپ قالادى. قيسىندى ەمەس پە؟
ءبىراق بۇل قىتايلىق بالالار ءجۇرۋدى ۇيرەنبەي تۇرىپ-اق تۇسىنە باستايتىن قاراپايىم ەروگليفتەر، بۇل ءسىز قىتاي ءتىلىن ۇيرەنۋدىڭ العاشقى ايلارىندا-اق ءىشىپ الاتىن تەڭىزگە تۇسكەن ءبىر تامشىداي. اۋەزدىلىك، دىبىستالۋ، لەكسيكا سياقتى قىتاي ءتىلىن ۇيرەنۋدەگى باسقا دا ءسىز بىلمەيتىن قيىندىقتار - بۇل بولەك ماقالا ارنايتىنداي تاقىرىپ.
قىتاي ءتىلىن ۇيرەنۋدەگى تۇزاقتار
قىتاي ءتىلىن ۇيرەنۋدەگى باستى تۇزاق، بۇل - نەگىزگى ەروگليفتەر تۇرىندەگى العاشقى كەدەرگىدەن ءوتىپ، اۋەزدى دىبىستاۋدى از- ازداپ ۇيرەنىپ، تىڭداۋدى ءسال-ءپال مەڭگەرە باستاعان ادامنىڭ تيىسىنشە تەر توگىپ جانە ءوزى قىتايدا تۇراتىن جاعدايدا قىتاي ءتىلىن ۇيرەنۋدە ايتارلىقتاي ىلگەرىلەۋدى بايقاۋى جانە وعان ۇنەمى وسىلاي جالعاسا بەرەتىندەي كورىنۋى. «سامعاۋدىڭ» بۇل العاشقى كەزەڭى ءبىر-ەكى جىلعا سوزىلۋى مۇمكىن. ءاربىر كەلەسى جارتىجىلدىقتاردا تاعى ءسال تىرىسساڭىز، تاعى ءبىر جارتى جىلدان كەيىن وزىڭىزگە قىتاي ءتىلىن مەڭگەرىپ الاتىنداي كورىنەسىز. ءبىراق شامامەن ءۇشىنشى جىلى، نەگە ەكەنى بەلگىسىز، قىتاي ءتىلىن ۇيرەنۋ بىرتە- بىرتە قيىنداپ بارا جاتقانداي كورىنەدى.
ادەتتە، 3-5 جىلدان كەيىن قىتاي ءتىلىن مەڭگەرۋشىلەر جاعدايلارىنىڭ ءماز ەمەس ەكەنىن سەزە باستايدى. بۇعان تەك ەڭ توزىمدىلەر توتەپ بەرەدى، ولاردىڭ ءوزى شىعىستىق دۇنيەتانىمى مەن داستۇرلەرى بار جارتىلاي قىتايلىقتارعا اينالادى.
قىتاي ءتىلىن ۇيرەنۋدەگى تاعى ءبىر «جاعىمدى» توسىن سىي - ءسىز قىتايدا ءجۇرىپ، جاقسى، ساپالى پۋتۋنحۋانى (اسپان استى ەلىنىڭ رەسمي ءتىلى) وتە سيرەك ەستيسىز. حالىق تىعىز ورنالاسقان الىپ قىتايدا اسپان استى تۇرعىندارىنىڭ ءسوزدى دىبىستاۋىنا ءسوزسىز ءىز قالدىراتىن جۇزدەگەن (ەگەر مىڭداعان بولماسا) جەرگىلىكتى ديالەكتىلەر بار.
قىتاي ءتىلىن جاقسى دەڭگەيدە مەڭگەرۋ ءۇشىن جۇمساعان ۋاقىتىڭىزدا (ونىڭ ءوزى انىق ەمەس ۇعىم)، 2-3 ەۋروپالىق ءتىلدى جوعارى دەڭگەيدە مەڭگەرىپ الۋىڭىزعا بولار ەدى. سوندىقتان قىتاي تىلىنە «سۇڭگىپ كەتۋدەن» بۇرىن، الدىمەن ءبارىنىڭ ءتيىمدى-ءتيىمسىز جاعىن قاراستىرىپ، بۇل وزىڭىزگە قاجەت پە دەگەندى ويلاۋىڭىز كەرەك.
bilim-all.kz