ءتىپتى مۇحاڭا: «مىنا «حالىق قاھارمانى» اتاعىنا مەن ەمەس، سەن لايىقتىسىڭ» دەپ وتىراتىن - م. شاحانوۆتىڭ ءومىرى جايلى ەسسەدەن

استانا. قازاقپارات - «ءشاي ۇستىندەگى اڭگىمە» دەپ اتالاتىن ايگىلى اقىن مۇحتار شاحانوۆتىڭ ءومىرى جايلى ەسسەمىزدى ونان ارى جالعاستىرامىز.

ايتا كەتۋ كەرەك، بۇل ەسسەنىڭ اۆتورى قۇديار ءبىلال سوڭعى ون جىلدان استام ۋاقىتتان بەرى مۇحاڭمەن بىرگە «جالىن» جۋرنالىندا قىزمەت ىستەپ كەلە جاتقان جۋرناليست، جازۋشى.

ءشاي ۇستىندەگى اڭگىمە-103

«تۇرىكسوي جازۋشىلار وداعىمەن بىرلەسىپ ش. ايتماتوۆتىڭ 90 جىلدىعىن اتاپ وتەدى ەكەن» دەگەن اڭگىمەنى قۇلاعىمىز شالدى. مۇحاڭ: «سول جيىن قاشان، قاي جەردە وتەدى ەكەن؟» دەپ قۇلاعىن ءتۇرىپ ءجۇردى. ءبىز دە جازۋشىلار وداعىنا قاراپ مويىن سوزىپ قويامىز. حابار جوق. نە كەرەك، م. شاحانوۆتىڭ الگى جيىنعا شاقىرىلمايتىنى ءمالىم بولا باستادى.

ونىڭ ۇستىنە مۇحاڭ دا سىرقاتتانىپ، اۋرۋحاناعا ءتۇسىپ قالدى. ءبىز دە «كەشكە بارۋ ماسەلەسى سونىمەن جىلى جابىلعان شىعار» دەپ قويعانبىز. الايدا مۇحاڭنىڭ بىشكەكتەگى قىرعىز دوستارى تەلەفون شالا باستادى. ولار دا تۇرىكسوي وتكىزەتىن الگى شاراعا شاقىرىلعان ەكەن. سوسىن امال جوق جازۋشىلار وداعى ءتوراعاسىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى اقبەرەن ەلگەزەككە تەلەفون شالدىق. ول باۋىرجان جاقىپقا سىلتەدى. باۋكەڭ ءبىزدىڭ داۋىستى ەستىپ ءجۇدا قۋانىپ قالدى. ءبىز ول كىسىنىڭ م. شاحانوۆتىڭ تەلەفونىنا قايتا-قايتا قوڭىراۋ شالىپ، الا الماي وتىرعان كەزىندە حابارلاسا قالعان ەكەنبىز ءدا.

سول حاباردى مۇحاڭا جەتكىزدىك. ول كىسى: «سولار-اق مەنىڭ تەلەفونىمدى الا الماي قويادى ەكەن» دەدى. سودان مۇحاڭ اۋرۋحانادان جۇمىسقا كەلىپ، ش. ايتماتوۆقا ارناعان ءسوزىن دايىندادى. وتەتىن شاراعا وزگە ەلدەردەن دە قوناقتار كەلەتىن بولعان سوڭ بايانداماسىن ەكى تىلدە ازىرلەدى. قىرعىزستاننان كەلەتىن قوناقتارعا ارناپ داستارقان دا دايىندادىق. ەندى وزىمىزشە دايىندىق جۇمىستارىن جۇرگىزىپ جاتىرمىز. نە كەرەك، ش. ايتماتوۆتىڭ 90 جىلدىعى وتەتىن م. اۋەزوۆ اتىنداعى دراما تەاتردىڭ كىشى زالىنا شاقىرعان ۋاقىتىندا جەتىپ باردىق. مۇحاڭدى قايدام، مەنىڭ كوڭىلىم زالعا كىرىپ بارعاننان-اق سۋ سەپكەندەي باسىلدى. الگى: «توي-توي بولمادى...» دەپ كەلەتىن ماتەل بار عوي. تۋرا سونىڭ قاراقان باسى.

ءار قاتاردا شوقيىپ بەس-التى ادام وتىر. ولاردىڭ وزدەرى جاس بالالار. راس، قىرعىزستاننان، تۇركيادان قوناقتار كەلىپتى. ىشتەي: «بەكەر-اق كەلگەن ەكەن» دەپ ويلاپ قويدىم. مۇحاڭنىڭ دا بەت-الپەتىنەن سول كوڭىل اۋاندى سەزدىم. ءبىر بۇل ەمەس، جالپى قاي ادەبي-مادەني شارانىڭ دا وسى ىڭعايدا وتەتىنىن كوز كورىپ ءجۇر. ءجا، ول بولەك اڭگىمە.

شارانى جۇرگىزىپ وتىرعان جازۋشىلار وداعىنىڭ ءتوراعاسى ۇلىقبەك ەسدۋلەت مۇحاڭدى بارىنشا قۇرمەتتەپ-اق جاتىر. اۋەلگى ءسوزدى دە مۇحاڭا بەردى. ول كىسى ەكى بايانداماسىن دا جيىپ قويىپ، اڭگىمەسىن اۋىزشا قايىردى. ءبىز كۇتكەن قىرعىزدار ءالى كەلە قويعان جوق. سوندىقتان «تۇرىكسوي تويىن» ارتقا قالدىرىپ، جۇمىسقا قايتتىق.

جول ۇستىندە: «وتەتىن شارا كوڭىل كونشىتپەيتىندەي بولعان سوڭ سىزگە حابار بەرۋدى ادەيى كەشەۋىلدەتكەن-اۋ» دەپ قويدىم. مۇحاڭ مەنىڭ سوزىمە يلانا قويمادى. اڭگىمەگە وراي ءوزىنىڭ جاقىن سىيلاس اعاسى قاسىم قايسەنوۆتىڭ دە ءجۇز جىلدىعىنا شاقىرىلماي قالعانىن تىلگە تيەك ەتتى. ەكەۋمىز دە ءۇنسىز قالدىق.

مۇحاڭ شىنىندا دا قاسىم اعامىزدى ەرەكشە قۇرمەت تۇتاتىن. ول كىسىنىڭ دە مۇحاڭا دەگەن كوزقاراسى ەرەكشە ەدى. ءبىز وتكىزگەن بارلىق ءىس-شارالاردى قولداپ وتىراتىن. قانشاما مالىمدەمەلەرگە قول قويدى. ءتىپتى مۇحاڭا: «مىنا «حالىق قاھارمانى» اتاعىنا مەن ەمەس، سەن لايىقتىسىڭ» دەپ وتىراتىن. ۇيىنە دە ءبىر-ەكى رەت بارىپ ءدام تاتتىق. جارىقتىق: «سوعىس ۋاقىتى بولسا دا كوپ ادامنىڭ ومىردەن وزۋىنا سەبەپكەر بولدىم. ءسىرا مەنىڭ سوڭعى دەمىمنىڭ شىعار كەزى قيىن بولادى-اۋ» دەپ وتىراتىن. ءبىراق ولاي ەمەس، ارعى الەمگە دە حالىق قۇرمەتىنە بولەنىپ، ادەمى كەتتى عوي.

بىردە تاياعىن تىقىلداتىپ رەداكسياعا دا كەلگەن. سول كەزدە تاياعىمەن تانىستىرعان. ونىڭ ءوزى جوعارىداعى ءبىر كىسىنىڭ سىيى ەكەن. كادىمگى قۇرامالى تاياق. ءبىراق «ءىشىن» اقتارساڭ... ويماقتاي ەكى ستاكان شىعادى. سوسىن ءبىر جارتى كونياك ەركىن سياتىن قۇمىرا پايدا بولادى. ودان دا باسقا قۇپياسىن ىشىنە بۇككەن ەرەكشە تاياق بولاتىن.

قاساعاڭدى وسىلايشا ويشا ەلەستەتىپ، مۇحاڭ ەكەۋمىز جۇمىسقا باس سۇقتىق. قىرعىزدارىمىز دا كەلدى. ولار الگى شاراعا ۇلگەرە الماعاندىقتان ش. ايتماتوۆتىڭ 90 جىلدىعىن وزىمىزشە اتاپ وتتىك. مۇحاڭنىڭ ۇسىنىسىمەن «قارابۋرا حان ەل ارالىق فوندۋسۋنىڭ پرەزيدەنتى د. شادىبەكوۆ مەنى قىرعىز رەسپۋبليكاسىنىڭ اقساقالدار كەڭەشي بەكىتكەن شىڭعىس ايتماتوۆ بەينەلەنگەن توسبەلگىمەن ماراپاتتادى. بۇل دا ءبىر ورايى كەلگەن ماراپات بولدى.

ءبىز كەزىندە ش. ايتماتوۆتىڭ «ماڭگىلىك كەلىنشەك» اتتى سوڭعى شىعارماسىن قازاقشاعا اۋدارتىپ، «جالىن» جۋرنالىنىڭ بىرنەشە نومىرىنە باسقان ەدىك ءدا. ىشتەي: «سوعان وراي الدىق» دەپ ويلاپ قويدىق. ءبىراق م. شاحانوۆ ايتپاسا ونى بىزگە كىم بەرسىن...

 جالعاسى بار