ءبىر اعامىز وعان كەزىندە: «كىشكەنتاي شاحانوۆ» دەگەن اتاۋ بەرىپ ەدى - م. شاحانوۆتىڭ ءومىرى جايلى ەسسەدەن

استانا. قازاقپارات - «ءشاي ۇستىندەگى اڭگىمە» دەپ اتالاتىن ايگىلى اقىن مۇحتار شاحانوۆتىڭ ءومىرى جايلى ەسسەمىزدى ونان ارى جالعاستىرامىز.

ايتا كەتۋ كەرەك، بۇل ەسسەنىڭ اۆتورى قۇديار ءبىلال سوڭعى ون جىلدان استام ۋاقىتتان بەرى مۇحاڭمەن بىرگە «جالىن» جۋرنالىندا قىزمەت ىستەپ كەلە جاتقان جۋرناليست، جازۋشى.

ءشاي ۇستىندەگى اڭگىمە-99

م. شاحانوۆقا سالەم بەرۋگە كەلگەندەر مەن بىرگە وتىرىپ ءشاي ءىشۋ باقىتىنا يە بولعان جانداردى ساناپ تۇگەسە المايسىڭ. ولار الماتىدان، وزگە قالالاردان، ەل ىشىنەن، ءتىپتى شەت ەلدەن دە كەلىپ جاتادى.

رەسميلەۋ قوناقتارمەن وڭاشا، قالعاندارىمەن ۇجىم مۇشەلەرى بولىپ بىرگە ءشاي ىشەمىز. ءبارىن تىزبەلەمەي-اق ەسىمدەرى ەل اۋزىندا جۇرگەن قىز-جىگىتتەرمەن ءشاي ۇستىندە بولعان اڭگىمەلەردىڭ ءوزىن عانا جاريالار بولساق، بۇل ءشاي داستارقانى ەشقاشان جيىلماس ەدى. ونىڭ ۇستىنە قوناقتار ءارقيلى بولعانىمەن م. شاحانوۆ جالعىز عوي.

سوندىقتان اڭگىمە قايتالانىپ وتىرادى. سوعان وراي ءبىز دە مۇحاڭمەن بىرگە ءشايلانعان قىز-جىگىتتەر ەسىمىن تۇگەلدەۋدى قاجەت دەپ تاپپادىق. بولماسا دوس كوشىم، ءامىرجان قوسانوۆ، سەرىكجان مامبەتالين، ايدوس سارىم، راسۋل جۇمالى، رىسبەك سارسەنباي، مارات توقاشبايەۆ، جانۇزاق اكىم، قازىبەك يسا، مۇحتار تايجان، جارىلقاپ قالىباي، جارىلقاسىن داۋلەت تاعى دا باسقا مۇحاڭا جاقىن جۇرگەن جىگىتتەردىڭ ءارقايسىسى تۋرالى ءبىر، ءتىپتى بىرنەشە ءشايلىق اڭگىمە ايتۋعا بولادى.

مەرەكە قۇلكەنوۆ، ەرنەست تورەحانوۆ، سماعۇل ەلۋبايەۆ، اشىربەك كوپىشەۆ، نۇرقاسىم قازىبەك ۇلى سىندى بىرگە قىزمەت اتقارعان، سىيلاسقان ارىپتەستەرى تۋرالى ايتىلار اڭگىمەلەردى تۇگەسۋ ءۇشىن دە تالاي ءشاي شاۋگىمىن قايتا دەمدەۋگە تۋرا كەلەدى. الايدا وسى تىزىمدەگىلەردىڭ ءبارى بولماسا دا ءبىرلى-جارىمى تۋرالى مىندەتتى تۇردە ايتاتىن بولامىز. سوعان وراي بۇگىنگى ءشاي اڭگىمەسىنە بەلگىلى كينورەجيسسەر ەركىن راقىشەۆتى تىلگە تيەك ەتسەك، ەرتەڭگى ءشايدى شوقتىعى بيىك جاس ساياساتكەر جانبولات مامايمەن تۇيىندەيمىز. ودان كەيىن... ودان كەيىنگىنى ودان كەيىن ايتامىز.

سونىمەن ەركىن راقىشەۆ. جايساڭ جىگىت. دۇرىسى - ونەرلى جىگىت. وعان «تالانتتى جىگىت» دەگەندى دە قوسىپ قويۋعا بولادى. بۇل - ءبىزدىڭ انىقتاما. ال م. شاحانوۆ ە. راقىشەۆتى ءشاي ۇستىندەگى قوناقتارعا تانىستىرعاندا:

«مىناۋ ەركىن دەگەن جىگىت. بەلگىلى كينورەجيسسەر ەكەنىن وزدەرىڭ دە جاقسى بىلەسىڭدەر. ءبىراق بۇل ەركىندە جالعىز عانا «كەمشىلىك» بار. ول «كەمشىلىگىن» سىزدەردىڭ دە بىلە جۇرگەندەرىڭىز ءجون. بۇنىڭ «كەمشىلىگى» - «قازاق فيلمنىڭ» ءبىر جىلدا جابىلىپ ءجۇرىپ تۇسىرگەن كينوسىن بۇل جالعىز ءوزى-اق تۇسىرە سالادى. ەركىننىڭ تاعى ءبىر ايتپاسقا بولمايتىن «كەمشىلىگى» - «قازاق فيلم» ءبىر كينوعا ءبىر ميلليون دوللار قارجى جۇمساسا، بۇل سونداي كينونى بەس-اق مىڭ دوللارعا تۇسىرەدى. قازىر ءوزى جۇرت ەركىن تۇسىرگەن كينولاردىڭ سانىنان شاتاساتىن بولدى» دەپ ءبىر-اق قايىرادى.

بۇل ەندى جانى بار ءسوز. ە. راقىشەۆتىڭ ءوزى مۇحاڭ شىعارماشىلىعىنا قۇلاي بەرىلگەن جان. سوندىقتان ءار كينوسىندا مۇحاڭنىڭ ءبىر ءانى، نە بولماسا رۋحتى ءبىر ولەڭى ورىندالىپ جاتادى. ايتەۋىر قاي كينوسىندا بولسىن م. شاحانوۆ ءبىر كورىنىس تاپپاسا، ەركىننىڭ جانى بايىز تاپپايدى. سوسىن بىزدە ءبىر قالىپتاسقان ءداستۇر بار. ەركىننىڭ ءار ءتۇسىرىپ جاتقان كينولارىنىڭ جاڭا ەپيزوتتارىن ءبىز الدىن الا كورىپ وتىرامىز.

ە. راقىشەۆ كينوسىنىڭ تۇساۋىن العاش مۇحاڭ كەسەدى. سوسىن تالقىلايمىز. سىن دا ايتىلادى. ەركىننىڭ ءشايىن دە ىشەمىز.

«سىنىقتان باسقاسىنىڭ ءبارى جۇعادى» دەگەن راس-اۋ. ەرەكەڭ مۇحاڭ قاسىنا كەلەمىن دەپ ساياساتقا دا بەت بۇرا باستادى. قازىر ول نەبىر ساياسي مىنبەرلەردەن م. شاحانوۆ سىندى قولىن وڭدى-سولدى سەرمەپ قىزۋلانا ءسوز سويلەيتىن بولعان. بەت الىسى قاتتى. ءسىرا، مىنا قىتايلاردى ءبىرجاقتى قىلماي قويمايدى-اۋ! ءوزىنىڭ بيلىكتە شۇيلىگىپ قوياتىن جەكە ادامدارى دا بار. سولاردى نىساناعا العان كەزدە مەن ىشتەي: «كينوسىنا قارجى جەتكىزە الماي ءجۇر-اۋ» دەپ ويلاپ قويامىن ءدا.

قازىر ءبىزدىڭ ەركىن راقىشەۆ كينولارىنا ىرگەمىزدەگى قىتاي، سوناۋ قيىرداعى جاپون، مىنا ءوزىمىزدىڭ تۇرىك ەلدەرىندەگى كينو ماماندارى نازار سالىپ وتىر. ەرەكەڭنىڭ وسى تانىمالدىعىنا م. شاحانوۆ باتاسىنىڭ دا اسەرى بار. ال ونى ول ەشقاشان ۇمىتپايدى. ۇمىتپاعاندا ەرەكەڭ ءبىزدىڭ ءشاي داستارقانىنان ۇدايى ءشاي سوراپتاپ وتىراتىن قوناقتاردىڭ ءبىرى. قوناق ەمەس، ءوزىمىز.

ءشاي ۇستىندەگى اڭگىمە-100

جانبولات ماماي - بەلگىلى ەسىم. ەشقانداي انىقتامانىڭ قاجەتى جوق. الايدا وسى ەسىمنىڭ بۇگىنگى ەل قۇرمەتىنە بولەنگەنگە دەيىنگى قالىپتاسۋ جولى - بىرنەشە ءشايلىق اڭگىمە. ءجا، ايتىلار اڭگىمەنى باسىنان باستايىق.

ءبىر كۇنى ءبىر توپ بالا م. شاحانوۆ كابينەتىنە ساۋ ەتە قالدى. ورىمدەي جاستار. قىز-جىگىتى ارالاس. «قىز-جىگىتى» دەگەندى ءسوزدىڭ رەتىنە قاراي ايتتىق. بولماسا، ولار ءجۇرىس-تۇرىسىنان پالەندەي ايىرماشىلىق اڭعارىلا قويمايدى. بالاڭ وي، بالاڭ مىنەز.

الگىلەرگە سىرتتاي سول كوڭىلمەن نازار سالعانمىن. ءبىراق م. شاحانوۆتىڭ ولارعا دەگەن ىقىلاسى بىردەن اۋىپ ءتۇستى. اۋىپ تۇسكەندە، ءبارىن توپىرلاتىپ ءشايعا الىپ كەلدى. تانىستىق. م. شاحانوۆ: «مىناۋ - جانبولات» دەپ ورتادا وتىرعان سارى بالانى تانىستىردى.

مۇحاڭ: «بالا» دەدى مە، جوق الدە «جىگىت» دەدى مە، ول جاعى ەسىمدە قالماپتى. ايتەۋىر ماقتاۋىن اسىرعان سوڭ مەن دە نازار اۋدارعام. شاشى ۇرپيگەن سارى بالا. ءبىراق وتىرىسى مىعىم. قاسىنداعىلار دا وسىنىڭ اۋزىن باعىپ وتىرادى ەكەن.

مۇحاڭ: «جانبولاتتىڭ اتا-اناسى مەنىڭ شىعارماشىلىعىما قۇرمەتپەن قارايدى ەكەن. سوعان وراي جالعىز ۇلدارىن دا سول رۋحتا تاربيەلەپتى» دەپ جانبولاتقا وڭ پەيىل تانىتىپ وتىردى. سول كۇننەن باستاپ جانبولاتتىڭ توبى مۇحاڭ كابينەتىندە ءجيى-ءجيى بوي كورسەتە باستادى. ءبىز ونىمەن تەك ءشاي ۇستىندە كەزدەسەمىز. ءوزى م. شاحانوۆتان باسقاعا نازار دا سالمايدى.

قاسىنا شۇبىرتىپ ءبىر توپ نوكەرىن ەرتەدى دە جۇرەدى. اۋەلگىدە ءبارى بىرگە وقيتىن شىعار دەپ ويلاعانمىن. باقسام، ءارقايسىسى ءار جەردەن جينالعان بەلسەندى جاسوسپىرىمدەر ەكەن. الايدا ءبارى ءبىراۋىزدان جانبولاتتى جەتەكشى رەتىندە العا شىعارعان ءتارىزدى.

ول كەزدە جانبولاتتىڭ ماماي اتى جوق. ءجاي عانا جانبولات. الايدا سول بالانىڭ بولاشاقتا ەل اۋزىنا ىلىنەتىن جانبولات ماماي بولاتىنىن م. شاحانوۆ ءا دەگەننەن-اق تاني الدى. ول دا سول سەنىم ءۇداباراسىنان شىعىپ، كوپكە سوزباي مۇحتار شاحانوۆ اتىنداعى «رۋح پەن ءتىل» كلۋبىن قۇرىپ ۇلگەردى. سول كۇننەن باستاپ مۇحاڭ جانبولاتتى قاسىنان تاستامايتىن بولدى.

 ول كەزدە كۇنارا جيىن وتكىزەمىز. سول جيىندا ءمۇيىزى قاراعايداي قوعام بەلسەندىلەرى اراسىندا «رۋح پەن ءتىل» كلۋبىنىڭ جەتەكشىسى رەتىندە ج. ماماي دا وتىراتىن بولدى. سويلەيتىن بولدى. ۇسىنىس ايتاتىن بولدى. پىكىرتالاستىراتىن بولدى.

وسىنداي «بولدىلار» كۇن وتكەن سايىن ارتا بەردى. بۇل ارالىقتا ەكەۋمىز ارامىزدا دا دوستىق قارىم-قاتىناس ورنادى. مۇحاڭ ۇشەۋمىز جۇبىمىز اجىرامايتىن جاعدايعا جەتتىك. بىردە تالعار قالاسىندا م. شاحانوۆتىڭ شىعارماشىلىق كەشى ءوتتى.

كەش بارىسىندا مۇحاڭ يىعىنا شاپان جابىلدى. ول سول شاپانىن ءتامام جۇرتتىڭ الدىندا جانبولاتقا كيگىزدى. ءجاي عانا كيگىزىپ قويعان جوق. ءسوز سويلەدى. ءوز سوزىندە جانبولاتقا سەنىم ارتتى. سەنىم ارتقاندا: «سىزدەر ءالى بۇل بالا جۇلدىزىنىڭ شىندىق پەن رۋحاني پاراسات بيىگىندە جارقىراعانىن كورەسىزدەر» دەدى. دۋالى اۋىزدان شىققان سول ءسوز شىندىققا اينالدى. جانبولات كوز الدىمىزدا ەرتەگى كەيىپكەرلەرىندەي ساعات ساناپ، كۇن ساناپ وسە بەردى. قالامگەر رەتىندە قالىپتاستى. جۋرناليست رەتىندە العا شىقتى. ساياسات ساحناسىندا تانىلدى. م. شاحانوۆ جانبولاتتى قولىنان جەتەكتەپ «قوعامدىق پارلامەنتكە» الىپ باردى.

مۇشەلىككە قابىلداتتى. جانبولات ءسويتىپ اۋزىن ايعا بىلەگەن ساياسي پارتيالار مەن ءارقيلى قوعامدىق ۇيىمدار جەتەكشىلەرىنىڭ الدىندا ءسوز سويلەپ، بەلسەندىلىك تانىتتى. ساياسي تۇلعا رەتىندە قالىپتاسا باستادى.

سىرعىپ 2010-جىل جەتتى. ساياسات ساحناسىنا قىزىلاعاش وقيعاسى شىقتى. سۋ بوگەتىنىڭ جارىلۋىنا بايلانىستى اپاتتى ايماققا اينالعان «قىزىلاعاش» اۋىلىنا م. شاحانوۆپەن بىرگە جانبولات تا بارىپ قايتتى. بۇل كەزەڭ ارالىعىندا ج. مامايدىڭ «جاس الاش» گازەتىندە جازعان ماقالالارى ءوز الدىنا بولەك اڭگىمە. ونىڭ دەنى م. شاحانوۆ ويلارىمەن ۇشتاسىپ جاتتى.

ۇشتاسىپ قانا قويعان جوق، ول م. شاحانوۆ يدەيالارىن باسپا ءسوز بەتىندە تۋ عىپ كوتەردى. بىردە جانبولات ماقالاسىن وقىپ وتىرعان مۇحاڭ: «مىناۋ سۇمدىق!» دەپ ەدى. بۇل ماقالاعا ەمەس، جانبولاتتىڭ وزىنە بەرىلگەن باعا بولاتىن.

جانبولات ەكەۋمىز تالاي ساياسي جيىنداردا قاتار وتىردىق. قانشا رەت بۇكپەسىز اشىق اڭگىمە ايتتىق. جيىننان سوڭ ميكرافونىن كوتەرىپ كەلگەن جۋرناليستەردى جانبولاتقا قاراي بۇرىپ جىبەرەمىن. ول ءسوز سويلەۋدەن ەشقاشان تارتىنعان ەمەس. ءار تىڭداعان سايىن شەشەندىگىنە ءتانتى بولامىن.

 مىنە، وسىلايشا مەن العاش كورگەن ۇرپەك شاشتى سارى بالا جانبولات ماماي بولىپ قالىپتاستى. ءبىر اعامىز وعان كەزىندە: «كىشكەنتاي شاحانوۆ» دەگەن اتاۋ بەرىپ ەدى. سول «كىشكەنتاي شاحانوۆ» بيلىكتىڭ مازاسىن الدى. جاڭاوزەندى كوتەردى. شەتەل استى. ەلدىك، ۇلتتىق ماسەلەلەردى الەمدىك دەڭگەيدە العا شىعاردى. دوس ارتتىردى. سونىمەن قاتار جاۋ دا كوبەيتتى.

ءيا، اڭدىعان جاۋ الماي قويمايدى. سوعان وراي جانبولات تا بىرنەشە اي تەمىر تور ار جاعىنداعى «تەگىن بوتقا» ءدامىن تاتىپ قايتتى. ءبىراق مۇقالعان جوق. مۇقالاتىنداي دا جاستا ەمەس قوي. وتىزعا ەندى ءىلىندى. سوندىقتان مۇحاڭ ايتپاقشى، ونىڭ شىندىق پەن رۋحاني پاراسات بيىگىندە جارقىرايتىن كەزى ءالى الدا.

***

وسىمەن ءتامام. ءشاي اڭگىمەسىن كۇن قۇرعاتپاي جازىپ، 100-گە جەتكىزدىك. بالكىم قالعانىن الداعى كۇندەرى شىعاراتىن كىتاپتان وقىعان ءجون شىعار. ەرتەڭگە دەيىن ويلانامىز.