مۇحاڭ سول كەزدى: «حاتتى وقىعان كەزدە جىندانىپ كەتە جازدادىم» دەپ ەسىنە الادى - م. شاحانوۆتىڭ ءومىرى جايلى ەسسەدەن

استانا. قازاقپارات - «ءشاي ۇستىندەگى اڭگىمە» دەپ اتالاتىن ايگىلى اقىن مۇحتار شاحانوۆتىڭ ءومىرى جايلى ەسسەمىزدى ونان ارى جالعاستىرامىز.

ايتا كەتۋ كەرەك، بۇل ەسسەنىڭ اۆتورى قۇديار ءبىلال سوڭعى ون جىلدان استام ۋاقىتتان بەرى مۇحاڭمەن بىرگە «جالىن» جۋرنالىندا قىزمەت ىستەپ كەلە جاتقان جۋرناليست، جازۋشى.

ءشاي ۇستىندەگى اڭگىمە-97

اۋەلى ءسال-ءپال شەگىنىس جاسالىق. بارىمىزگە بەلگىلى ءجايت. ق. مىرزاليەۆ پەن م. شاحانوۆ جەلتوقسان وقيعاسى اقيقاتىن ايقىنداۋ ءۇشىن قۇرىلعان كوميسسيالارعا ۇدايى جۇپتارى اجىراماي تەڭ ءتوراعا بولىپ كەلدى.

ولاردىڭ ءبىر-بىرىمەن وتە جاقىن قارىم-قاتىناستا بولعاندىعىن دا كوپ جۇرت جاقسى بىلەدى. ەندى ەكەۋىنىڭ دە قاتارلارىنان وزا شاپقان تالانت يەلەرى ەكەندىگى وتىرىك ەمەس قوي. ونىڭ ۇستىنە مۇحاڭنىڭ العاشقى جىر جيناعىن تولەگەن ايبەرگەنوۆ وسى قادەكەڭنىڭ كومەگى ارقىلى جارىققا شىعارعان.

سول سياقتى م. شاحانوۆ تا قادىر اعامىزدى كومسومول سىيلىعىنا شىمكەنتتە جۇرگەن كەزدە ۇسىنعان. دوستىق ءراۋىشتاعى وسى بايلانىس باۋىرلىق جاقىندىققا دەيىن ورىستەيدى. ەكەۋى شىمكەنتتەگى مۇحاڭ ۇيىندە بىرنەشە رەت باس قوسادى.

وتىراردىڭ، قاسقاسۋدىڭ تاريحي ورىندارى مەن اسەم تابيعاتى ەكەۋىنىڭ بۇكپەسىز اڭگىمەلەرىنە كۋا بولادى. ءتىپتى مۇحاڭ قادىر اعاسى كىشكەنتايلى بولعاندا اپكەسىنىڭ كەنجە قىزى قالامپىردى قادەكەڭ جۇبايى سالتانات جەڭگەمىزگە قولعابىس ەتسىن دەگەن نيەتپەن الماتىعا جىبەرەدى. قالامپىر سول ساپارىنان شىمكەنتكە توعىز ايدان كەيىن ورالادى. مىنە، وسىلايشا ورىستەگەن دوستىق، باۋىرمالدىق جاقىندىققا جەلتوقسان وقيعاسى سىزات تۇسىرەدى.

سونىمەن ءتورتىنشى كوميسسيا ءوز جۇمىسىن اياقتايدى. ءبىراق قۋلىعىنا قۇرىق بويلامايتىن بيلىك وسى ءتورتىنشى كوميسسيامەن قاتار ك س ر و، ر س ف س ر جانە ۋكراين ك س ر-ى پروكۋراتۋرا وكىلدەرىنەن جاساقتالعان جەتى ادامدى جەلتوقسان وقيعاسى كەزىندە قولعا الىنعان ءىس- شارالاردىڭ زاڭدىلىعىن تەكسەرۋ ءۇشىن الماتىعا ارنايى جىبەرەدى. وسى جەتى ادامنان قۇرالعان توپ جاسىرىن جۇمىس جۇرگىزەدى.

ارينە، ءبىزدىڭ بيلىكتىڭ قولداۋىمەن. كەيىن وسى تەكسەرۋ ناتيجەسىنە وراي ك س ر و پروكۋراتۋراسى، قاۋىپسىزدىك كوميتەتى، ىشكى ىستەر مينيسترلىگى وكىلدەرىنەن جاساقتالعان بەسىنشى كوميسسيا قۇرىلادى. ماقساتى - ءتورتىنشى كوميسسيا جۇمىسى مەن قازاق ك س ر جوعارعى كەڭەسى قاۋلىسىن جوققا شىعارۋ. وكىنىشكە قاراي، وسى بەسىنشى كوميسسيا قولىنداعى تەكسەرۋ قورتىندىسىمەن قادىر اعامىز تولىقتاي قۇلاعدار بولعان. قۇلاعدار بولاتىنى، الگى الدىن الا تەكسەرۋ جۇرگىزگەن جەتى اداممەن قادەكەڭ جاسىرىن جاعدايدا كەزدەسىپ جۇرگەن ەكەن ءدا. بۇل اقپار ك س ر و باس پروكۋرورىنىڭ ورىنباسارى ا. د. ۆاسيلەۆتىڭ م. شاحانوۆقا جازعان حاتىندا اشىق ايتىلادى. مۇحاڭ سول كەزدى: «حاتتى وقىعان كەزدە جىندانىپ كەتە جازدادىم» دەپ ەسىنە الادى. بايىرعى دوستىق وسى جەرگە كەلگەندە شورت ۇزىلەدى. قادىر اعامىز بەن مۇحاڭ ءبىر- بىرىمەن ءبىرجولا كەتىسەدى.

ال بەسىنشى كوميسسيا بولسا... ول اڭگىمەنى كەلەسى ءشاي ەنشىسىنە قالدىرايىق.

ءشاي ۇستىندەگى اڭگىمە-98

جالپى جەلتوقسان وقيعاسى اقيقاتىن انىقتاۋ ءۇشىن بەس كوميسسيانىڭ قۇرىلعاندىعىن ايتتىق. وسى بەس كوميسسيا جايىن مۇحاڭنان ءشاي ۇستىندە سان رەت ەستىسەم دە ايىرماشىلىقتارىنا ونشا ءمان بەرە بەرمەيتىنمىن. اۋەلگىدە «ءبىرىن-ءبىرى تولىقتىرعان كوميسسيالار شىعار» دەپ ويلايتىنمىن. كەيىن بايىبىنا بارسام، كوميسسيا قۇرۋ دەگەنىڭ ءوزى قىپ-قىزىل سوعىس ەكەن. سوندىقتان قۇرىلعان كوميسسيالار ءمانىن كوپشىلىك دۇرىس ءتۇسىنۋ ءۇشىن سوڭعى ەكەۋىنە ارنايى توقتالىپ وتىرمىز.

سونىمەن ءتورتىنشى كوميسسيا جەلتوقسان وقيعاسى شىندىعىنىڭ بەتىن اشىپ، ءوز جۇمىسىن اياقتادى. ال ءبىرىڭعاي قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى وكىلدەرىنەن قۇرىلعان بەسىنشى كوميسسيانىڭ بار ماقساتى وسى ءتورتىنشى كوميسسيا جۇمىسىن جوققا شىعارۋ بولدى. تۋرا وسىنداي ءجايت وسىنىڭ الدىنداعى كوميسسيالاردا دا قايتالانعان ەدى. سوندىقتان كوميسسيا اتتارىنا ەرەكشە ءمان بەرىپ وتىرمىز.

قايتالاپ ايتايىق، جەڭىسكە جەتكەن ءتورتىنشى كوميسسيا. بۇل كوميسسيانى قازاق ك س ر جوعارعى كەڭەسى قۇرعان. سوندا شىندىقتىڭ بەتىن اشۋعا سەبەپكەر بولىپ وتىرعان ءتورتىنشى كوميسسيانىڭ قۇرىلۋىنا ك س ر و بيلىگى قالايشا جول بەرىپ وتىر؟ بۇل كوميسسيانىڭ قۇرىلۋىنا م. شاحانوۆ قايتىپ قول جەتكىزدى؟ ءبىز ىلگەرى وزىپ كەتتىك. بولماسا ناعىز مايدان سول جەردە. ول اڭگىمەنى دە كەزەگى كەلگەندە ايتامىز.

كوميسسيا دەپ قايتالاي بەرسە ادام شاتاسىپ كەتەدى. سوندىقتان ءبارى ءبىر كوميسسيا سياقتى اسەر ەتەدى. سوعان وراي كىمنىڭ دە بولسىن كوميسسيا سانىنا ءمان بەرىپ وتىرعانى ءجون. بولماسا م. شاحانوۆ ءۇشىنشى كوميسسيانىڭ قۇرىلۋىنا قارسى بولعان. ءتىپتى قارسى بولعانى سونشا، كوزىنە جاس الىپ، ومىردەن باز كەشۋگە شاق قالعان. سەبەبى ول دا ءبىز تىلگە تيەك ەتكەلى وتىرعان بەسىنشى كوميسسيا سياقتى ەدى. ءتىپتى ودان دا جامان. ءجا، ول اڭگىمەنى دە كەزەگى كەلگەندە ايتارمىز.

سونىمەن بەسىنشى كوميسسيا. قانشاما ۋاقىتتان بەرى اتقارعان جۇمىستارىنىڭ جوققا شىعارىلۋعا شاق تۇرعانىن جاندۇنيەسىمەن تۇيسىنگەن م. شاحانوۆ اۋەلگىدە م. گورباچەۆتىڭ اتىنا حات جازادى. وعان دا جانى تىنباي ك س ر و جوعارعى كەڭەسىنىڭ ءتوراعاسى ا. لۋكيانوۆتىڭ الدىنان ءبىر-اق شىعادى. اماندىقتان سوڭ وعان: «بەسىنشى كوميسسيانىڭ قۇرىلۋىنا ءسىز ۇرىقسات بەردىڭىز بە؟» دەپ ساۋالدى توتەسىنەن قويادى. ول: «مەنمىن» دەيدى. مۇحاڭ: «ءبىز بۇل جۇمىستى اياعىنا دەيىن جەتكىزدىك قوي» دەگەندە اناتولي يۆانوۆيچ: «ءسىزدىڭ شەشىمىڭىزدەن باسقا پىكىرلەرمەن دە ساناسۋعا تۋرا كەلەدى» دەيدى.

مۇحاڭ: «مەنىڭ ەمەس، كوميسسيانىڭ شەشىمى» دەسە دە ا. لۋكيانوۆ ءوز رايىنان قايتا قوياتىنداي پەيىل تانىتپايدى. سوندا مۇحاڭ: «مەن بۇل ماسەلەنى دەپۋتاتتار الدىندا قايتا كوتەرەتىن بولامىن» دەگەندە ا. لۋكيانوۆ: «ءماجىلىس وتىرىسىنان كەيىن قايتا كەزدەسەيىك» دەپ ورنىنان كوتەرىلەدى. ءسوزدى م. شاحانوۆتىڭ وزىنە بەرەيىك:

«ماجىلىستەن سوڭ ا. لۋكيانوۆ بىرەۋلەرمەن سويلەسىپ تۇردى. وڭاشا قالعان ءساتىن پايدالانىپ، قاسىنا تاياپ قالعانىمدا جۇرەگىن ۇستاپ وتىرا كەتتى. قاسىنداعىلار جەدەل جاردەم شاقىرىپ ۋ- شۋ بولدى دا قالدى. «بالەسى ماعان جۇعىپ جۇرمەسىن» دەپ مەن ول جەردەن اۋلاق كەتۋگە تىرىستىم. الايدا ا. لۋكيانوۆ ارتىنشا-اق مەنى كومەكشىسى ارقىلى وزىنە شاقىرتتى.

ماعان: «ءسىزدى كورگەن سوڭ اۋىرىپ قالدى دەپ ويلاماڭىز» دەپ كۇلدى. قانشا دەگەنمەن پاراساتتى ادام عوي. ارامىزدا تۇسىنىستىك قالىپتاستى. ونىڭ دا جاسىرىن اتپەن ولەڭ جازاتىنىن بىلەتىنمىن. سول تۋرالى، جالپى پوەزيا تۋرالى اڭگىمە وربىتتىك. ءسوز سوڭىندا ول: «مەن م. گورباچەۆپەن كەزدەسەمىن. ماسەلەنى وڭ شەشۋگە تىرىسامىن. كەيىندەۋ ماعان حابارلاسىڭىز» دەپ تەلەفونىن جازىپ بەردى. ايتقان ۋاقىتى بولدى-اۋ دەگەن كەزدە وعان تەلەفون سوقتىم. ول: «ءسىزدى قۇتتىقتايمىن. بەسىنشى كوميسسيا ءوز جۇمىسىن توقتاتتى» دەدى. تاعى دا مەنىڭ تاراپىما ءبىرشاما قوشامەت سوزدەر ايتتى. قالاي دەسەك تە كەيىن ءوزى دە م. گورباچەۆ بيلىگىنە قارسى مىنەز كورسەتكەن ا. لۋكيانوۆتىڭ بەسىنشى كوميسسيا جۇمىسىن توقتاتقان ازاماتتىعىنا العىس ايتۋعا ءتيىسپىز» دەپ مۇحاڭ ءوز ءسوزىن تۇيىندەدى.

الايدا بەسىنشى كوميسسيا ءدۇمپۋى م. شاحانوۆ ساناسىنا وشپەستەي ءىز قالدىردى. مۇحاڭ: «ءداۋىرى مەن بيلىگىنە سانالعانمەن الىمدى،

ۇلتىن ساتقان اقىندار بار، ءبىراق جىرى دارىندى...» دەگەندە وسى بەسىنشى كوميسسيانى قاپەرگە الادى.

 جالعاسى بار