ءبىز مۇنى: «وسى م. شاحانوۆ جەلتوقسان ءۇشىن نە ىستەدى؟!» دەيتىندەرگە ايتىپ جاتىرمىز - م. شاحانوۆتىڭ ءومىرى جايلى ەسسەدەن

استانا. قازاقپارات - «ءشاي ۇستىندەگى اڭگىمە» دەپ اتالاتىن ايگىلى اقىن مۇحتار شاحانوۆتىڭ ءومىرى جايلى ەسسەمىزدى ونان ارى جالعاستىرامىز.

ايتا كەتۋ كەرەك، بۇل ەسسەنىڭ اۆتورى قۇديار ءبىلال سوڭعى ون جىلدان استام ۋاقىتتان بەرى مۇحاڭمەن بىرگە «جالىن» جۋرنالىندا قىزمەت ىستەپ كەلە جاتقان جۋرناليست، جازۋشى.

ءشاي ۇستىندەگى اڭگىمە-96

م. شاحانوۆ تەڭ ءتوراعاسى بولىپ تابىلاتىن ءتورتىنشى كوميسسيانىڭ تۇجىرىمدارى مەن ۇسىنىستارىن سارالاعان قازاق ك س ر جوعارعى كەڭەسىنىڭ ءتورالقا وتىرىسىن شىن مانىندە تاريحي وقيعا دەپ باعالاعان ءجون. سونداي-اق وسى تاريحي ءتورالقا وتىرىسىن جۇرگىزىپ، كوميسسيانىڭ بارلىق ۇسىنىستارى مەن تۇجىرىمدارىن نەگىزىنەن تولىقتاي قولداپ، ارنايى قاۋلى شىعارۋعا تاۋەكەل ەتكەن ە. اسانبايەۆقا دا العىس ايتار ۋاقىت جەتتى.

بۇل - 1990 -جىل بولاتىن. ك س ر و بيلىگى ءالى سالتانات قۇرىپ تۇرعان كەز. ال كوميسسيانىڭ 14 بولىمنەن تۇراتىن ۇسىنىستارىنىڭ باستاپقى سويلەمى: «م. س گورباچەۆ باستاعان ك و ك پ ورتالىق كوميتەتىنىڭ ساياسي بيۋروسى ايىپتالسىن» دەپ باستالادى.

سودان كەيىن جەلتوقسان وقيعاسىنا جاۋاپتى قىرىقتان اسا جوعارى لاۋازىمدى ادامدار ءتىزىمى ۇسىنىلادى. ءبارىن تىزبەلەمەي-اق تەك ءتورالقا وتىرىسىندا اۋەلى جارتى ساعاتتاي ءسوز العان م. شاحانوۆتىڭ بايانداماسىنا نازار سالعاننىڭ وزىندە كوميسسيا اتقارعان جۇمىس اۋقىمىنا قايران قالاسىڭ. (ول جۇمىس اۋقىمىنا ەكىنشى كوميسسيا جۇمىسىن ءسوز ەتكەندە توقتالامىز). ازىرگە وسى كوميسسيا قۇرامىندا ي. تاسماعامبەتوۆتىڭ دە قىزمەت اتقارعانىن قاپەرگە سالا كەتەلىك. ارينە، نەگىزگى كۇشتىڭ جۇمىسشى توپتارىنا تۇسكەنىن دە الداعى ۋاقىتتا كەڭىرەك ايتاتىن بولامىز.

سونىمەن ءتورالقاعا ايىپتاۋ قورتىندىسى جانە وعان جاۋاپتى ادامدار ءتىزىمى ۇسىنىلادى. سونداي-اق كوميسسيا جەلتوقسان وقيعاسى كەزىندە 168 ادامنىڭ كوز جۇمعانىن مالىمدەيدى. سونىمەن قاتار، 58 بەلگىسىز ادامدار مولاسىن انىقتاعاندارىن ورتاعا شىعارادى. رەتى كەلىپ تۇرعان سوڭ تاعى دا ءبىرشاما دەرەكتەردى كەلتىرە كەتەلىك:

جالپى 11 كولىك ورتەلىپ، 24 ى سوعىلىپ، 39 اۆتوبۋس، 33 جەڭىل كولىك ىستەن شىعىپ، 13 جاتاقحاناعا، 5 وقۋ ورنى عيماراتىنا، 6 ساۋدا كاسىپورنىنا 3 اكىمشىلىك عيماراتىنا زالال كەلگەن. پروكۋراتۋرا - 5224، م ق ك - 850 ادامنان جاۋاپ العان. 900-گە جۋىق ادام اكىمشىلىك جۇيەدە جاۋاپقا تارتىلعان. رەسمي دەرەكتەردە - 264، ال جالپىلاي العاندا - 309 ستۋدەنت وقۋدان شىعارىلعان. كومسومول جۇيەسى بويىنشا - 1922 ادام جازالانىپ، ونىڭ 758 ى كومسومول قاتارىنان شەتتەتىلگەن. قولعا تۇسكەن كوپتەگەن ادام قالادان 25-50 شاقىرىم قاشىقتىققا اۆتوبۋسپەن اپارىلىپ، جارتىلاي جالاڭاش قالىپتارىندا قار ۇستىنە تاستاپ كەتكەن فاكتىلەر دە تىركەلگەن.

سونداي-اق كوميسسياعا كەلىپ تۇسكەن قۇجاتتىڭ ءوزى ەكى مىڭدى قۇراسا، وزگە حاتتار، انىقتامالار 25 تومعا جەتىپ جىعىلعان. بۇعان كوميسسيا قاراعان 500 تومنان اسا قىلمىستىق، اكىمشىلىك ىستەردى، قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنداعى البومداردى، مەكەمەلەر مەن ءمايتحانالارداعى تىركەۋ جۋرنالدارىن قوسساق، جۇمىس اۋقىمى ايقىندالا تۇسەدى. تىزبەلەي بەرسەك مۇنداي دەرەكتەر تىپتەن كوپ. ايعاق زاتتار، ولاردىڭ سۋرەتتەرى ءوز الدىنا ءبىر الەم.

جالپى 800-دەن استام ادامنان جاۋاپ الىنعان. ءتىپتى سونداي جاۋاپ الىنعان وقيعا وتكەن الاڭ ماڭىنداعى مەكەمەلەر، تۇرعىن ۇيدە تۇراتىن قىزمەتكەرلەر مەن قاراپايىم ادامداردىڭ ءوزى 300-گە جەتىپ جىعىلادى. 540 ادام جەدەل جاردەم قىزمەتىنە جۇگىنگەن. 1722 ادام دەنە جاراقاتىن العان. ءجا، وسىمەن شەكتەلەيىك. ءبىز مۇنى: «وسى م. شاحانوۆ جەلتوقسان ءۇشىن نە ىستەدى؟!» دەيتىندەردىڭ قاپەرىندە ءجۇرسىن دەپ ايتىپ جاتىرمىز.

قازىر جەلتوقسان وقيعاسى كەزىندە زارداپ شەككەن جەلتوقساندىقتار ءبىرشاما ادىلەتتىلىككە قول جەتكىزدى. سول ادىلەتتىلىكتىڭ م. شاحانوۆ كوميسسياسىنىڭ مىنا ۇسىنىسى ارقىلى جۇزەگە اسىپ جاتقانىن كىمنىڭ دە بولسىن بىلە جۇرگەنى ءجون. كەيىن قابىلدانعان جوعارعى كەڭەس قاۋلىسى وسى ۇسىنىستى نەگىزگە الادى. كەلتىرە كەتەيىك:

«جەلتوقسان وقيعالارىنا قاتىسقانى ءۇشىن جازىقسىز جاپا شەككەن ادامداردى ساياسي جانە الەۋمەتتىك تۇرعىدان اقتاۋ ماقساتىمەن حالىق اعارتۋ، دەنساۋلىق ساقتاۋ، الەۋمەتتىك قامسىزداندىرۋ مينيسترلەرى، حالىق دەپۋتاتتارىنىڭ كەڭەستەرى، ساياسي جانە قوعامدىق ۇيىمدار ولاردىڭ اياققا باسىلعان ازاماتتىق جانە الەۋمەتتىك قۇقىقتارىن - ەڭبەك ەتۋ، تۇرعىن ءۇي الۋ، وقۋ ورىندارىندا ءبىلىم الۋ، ەمدەلۋ، الەۋمەتتىك قامسىزداندىرىلۋ، قوعامدىق ۇيىمدارعا مۇشە بولۋ قۇقىقتارىن قالپىنا كەلتىرۋ شارالارىنىڭ ءبارىن جۇزەگە اسىرسىن؛»

قورىتا ايتقاندا، قاۋلى قابىلدانىپ، كوميسسيا جەڭىسكە جەتتى. م. شاحانوۆ وزىمەن بىرگە قانشاما ۋاقىتتان بەرى بىرلەسىپ قىزمەت اتقارعان جەلتوقسانشىلاردىڭ باسىن قوسىپ، داستارقان جايدى. ءبارى دە ۇزاق ۋاقىتتان بەرى جانقيارلىقپەن اتقارعان قىزمەتتەرىنىڭ جەڭىسپەن اياقتالعانىنا جۇرەكتەرى جارىلا قۋانىپ، تاقيالارىن اسپانعا اتتى. ءبىراق تىم ەرتە قۋانىپ قويدى ءدا. م. شاحانوۆتى الدا بەسىنشى كوميسسيا ءدۇمپۋى كۇتىپ تۇر ەدى. ونى ەندى كەلەسى ءشاي اڭگىمەسىنە قالدىرايىق.