م. شاحانوۆ نەنى قالاسا سونى جاساي الادى. وندا ەرەكشە ءبىر جاراتىلىستىق تۇيسىك بار - م. شاحانوۆتىڭ ءومىرى جايلى ەسسەدەن

استانا. قازاقپارات - «ءشاي ۇستىندەگى اڭگىمە» دەپ اتالاتىن ايگىلى اقىن مۇحتار شاحانوۆتىڭ ءومىرى جايلى ەسسەمىزدى ونان ارى جالعاستىرامىز.

ايتا كەتۋ كەرەك، بۇل ەسسەنىڭ اۆتورى قۇديار ءبىلال سوڭعى ون جىلدان استام ۋاقىتتان بەرى مۇحاڭمەن بىرگە «جالىن» جۋرنالىندا قىزمەت ىستەپ كەلە جاتقان جۋرناليست، جازۋشى.

ءشاي ۇستىندەگى اڭگىمە-88

م. شاحانوۆ تا قاتارلاستارىنان قالماي، جوعارى ءبىلىم الۋ جاعىن ويلاستىرا باستايدى. اقىندىعىمەن ەل اۋزىنا ەرتە ىلىنگەن مۇحاڭا قالاعان وقۋ ورنىنا تۇسە سالۋ پالەندەي قيىندىق تا تۋعىزا قويماس ەدى. ءبىراق جوعارى وقۋ ورنىنا ءتۇسۋ ءۇشىن كىمگە دە بولسىن اۋەلى ونجىلدىق مەكتەپتى ءبىتىرۋى كەرەك ەكەن ءدا.

ال مۇحاڭدا ول مەكتەبىڭنىڭ باقانداي ءۇش كلاسى جەتپەيدى. ءيا، جەتى كلاستىق بىلىممەن جوعارعى وقۋ ورنىنىڭ ماڭىنان دا جۇرە المايسىڭ. ونىڭ ۇستىنە جەتى كلاستى ءبىتىردى دەگەن قۇجاتتىڭ ءوزى وڭىپ تۇرعان جوق. ونىڭ نەگە وڭباي قالعانىن وتكەن ءشاي اڭگىمەسىنىڭ بىرىندە ايتقانبىز.

ەسكە تۇسىرەيىك. مۇحاڭ بىردە قولىنداعى جەتى كلاستىق ءبىلىم العاندىعىن ايعاقتايتىن قۇجاتىنا نازار سالسا، ءبارى باستارى يىلگەن ءۇش ەكەن ءدا. سوسىن ءبىر-ەكەۋىنىڭ باستارىن قايىرىپ، بەسكە تۇزەگەن عوي. سونىسى بەكەر بولىپتى. ەندى قولدان تۇزەتىلگەندىكتەن قۇجاتى بار بولعىر جارامسىز بولىپ قالعان عوي.

الايدا مۇحاڭ بويىنداعى سول قۇجات جوندەۋدى ماقسات تۇتقان قابىلەت ۇزاق جىلداردان كەيىن قايتا ويانادى. ءيا، تالانت - قاي ىستە دە تالانت. مۇحاڭ سول العاشقى ءساتسىز قادامىنان كەيىن قالعىپ كەتكەن الگى تالانتىن ونجىلدىق مەكتەپتى بىتىرگەندىگى تۋرالى اتتەستاتقا قول جەتكىزۋ ءۇشىن بايقاپ كورمەك بولادى. ايتسە دە ماسەلە مانىنە تەرەڭ بويلاعان سايىن وپ-وڭاي جولمەن اتتەستاتقا قول جەتكىزۋگە جالعىز ءوزىنىڭ قارىم-قابىلەتى جەتە قويمايتىنىن تۇسىنەدى.

سوسىن امال جوق ءوز ويىن ورتاعا شىعارادى. سودان سۇراستىرا كەلە دايىن اتتەستاتتى وزگە بىرەۋدىڭ اتىنا وزگەرتىپ جازىپ بەرە سالاتىن بىرەۋدى تابادى. ەندىگى ماسەلە - اتتەستات تابۋ. ونىڭ دا قيسىنى كەلە قالادى. سول كەزدە شىمكەنت كومسومولىن باسقاراتىن قالاۋبەك تۇرسىنقۇلوۆ اعامىز مۇحاڭ ءۇشىن ءوز اتتەستاتىن قۇرباندىققا شالادى. قالاۋبەك دوسىنىڭ اتتەستاتىن قولعا تۇسىرگەن م. شاحانوۆ الگى قۇجات جوندەگىش قۋعا قاراپ قۇس بولىپ ۇشادى.

مۇحاڭ سول كەزدى: «بار تاعدىرىم سول اتتەستاتقا بايلانىپ تۇرعاندىقتان الگى ادامعا: «ءسىز شىنىمەن-اق مىنا اتتەستاتقا مەنىڭ اتى-ءجونىمدى اۋىستىرىپ جازىپ بەرە الاسىز با؟» دەپ سۇرادىم. ول: «وپ-وڭاي اۋىستىرامىن. اۋەلى مىنا اتى-ءجوننىڭ ۇستىنە ماي جاعىپ، وشىرەمىن. ول ءۇشىن ءبىر كۇن كەتەدى. ەرتەڭ سونىڭ ورنىنا سەنىڭ اتىڭدى جازا سالامىن» دەدى. سودان نە كەرەك، قالاۋبەكتىڭ اتتەستاتىنا ماي جاعىپ، كۇننىڭ كوزىنە جايىپ قويدى. ونىڭ «ماي» دەپ جۇرگەنى اتسەتون ەكەن. مەن: «مىناۋ...» دەپ كۇدىكتەنەيىن دەپ ەدىم، ول: «بىلق ەتپە، مۇندايدىڭ تالايىن جاساعانبىز» دەدى.

ەرتەسىنە قايتا كەزدەستىك. اناۋ تۇقشىڭداپ ۇيىنەن اتتەستاتتى الىپ شىقتى. اشىپ كورسەم... سول كەزدەگى كوڭىل-كۇيىمدى سوزبەن ايتىپ جەتكىزە المايمىن. قايران اتتەستات! قايران مەنىڭ اياق استى بولعان ارمانىم! ءاپ-ساتتە قۇلازىدىم دا قالدىم. كەۋدەمە وكسىك تىعىلدى. اناۋىم: «مايدى كوپ جاعىپ جىبەرگەنبىز-اۋ» دەپ كۇمىلجي بەرەدى...»

مۇحاڭ وسى اڭگىمەنى ايتىپ وتىرعان كەزدە دە كوڭىلى بۇزىلا باستادى. سونى اڭعارعان مەن: «سوندا نە بولىپتى، قالاۋبەك دوسىڭىزدىڭ اتى ءوشىپ پە؟» دەدىم. مۇحاڭ: «وشكەن، وشكەندە تۋرا سول جەر ويىلىپ قالىپتى» دەدى. قاپەلىمدە اۋزىما باسقا ءسوز تۇسپەي: «قالاۋبەك دوسىڭىزعا وبال بولىپتى-اۋ» دەدىم. مۇحاڭ: «وبال وعان ەمەس، ماعان بولدى. قالاۋبەككە اتتەستاتتىڭ تۇك تە قاجەتى جوق قوي» دەپ كەسەسىن ءشاي قۇيىپ بەرىپ وتىرعان قىزمەتكەر ايەلگە قاراتا اۋەلەتە لاقتىرىپ كەپ جىبەردى. مۇحاڭنىڭ اتتەستات بۇلىنگەن كەزدەگى كوڭىل- اۋانى كەسەنىڭ تىم اۋەلەي ۇشۋىنان دا اڭعارىلىپ تۇردى. سوندا دا بولسا مەن: «باسقا اتتەستاتتى تاعى دا بايقاپ كورمەدىڭىز بە؟» دەپ سۇراپ قالدىم. مۇحاڭ: «وندايعا كىم اتتەستاتىن بەرە قويادى دەيسىڭ؟ قالاۋبەك ءوزىمىز بولعان سوڭ...» دەپ اڭگىمەسىن تۇيىندەدى.

مۇحاڭ ارمان بولعان سول اتتەستاتقا ءبارىبىر قول جەتكىزەدى. ول ەندى بولەك اڭگىمە.

ءشاي ۇستىندەگى اڭگىمە-89

كوپتەن مۇحاڭ قاسىندا كەلەمىن. سوندىقتان م. شاحانوۆتى ءبىرشاما تانيمىن. الايدا سول «تانىعانىمىزدى» ءوز كوزقاراسىمىزبەن ەمەس، مۇحاڭنىڭ ءوز ءسوزى ارقىلى بەرۋگە تىرىسىپ كەلەمىز. جاسىرىن ەشتەڭە جوق. ءبارى - ءشاي ۇستىندەگى اڭگىمە. كوپشىلىك بايقاعان دا بولۋ كەرەك، مۇحاڭ وزگەلەر وعاش كورەتىن ماسەلەلەردى دە جاسىرماي ايتا بەرەدى. بۇل - تۇلعالىق مىنەز. الايدا وسى «تۇلعالىق مىنەز» دەگەنىڭدى ءتۇسىنۋ ءجۇدا قيىن ەكەن.

سوندىقتان مۇحاڭ بويىنداعى «كەمشىلىكتەردى» ءاجۋالاعىسى كەلىپ، كۇلكى قىسقان كەيبىرەۋلەرگە تۇسىنىستىكپەن قاراۋعا تىرىسامىن.

ءبىز دە جاس ەمەسپىز. تالايمەن دامدەس بولدىق. مەنمىن دەگەن تالاي تۇلعانىڭ قولىنا سۋ قۇيدىق. تالاي شەشەننىڭ سوزىنە قۇلاق استىق. انانى دا، مىنانى دا كوردىك. ءبىراق ءبىز «كوردىك» دەپ م. شاحانوۆتى كورمەگەننەن كەيىن ايتىپ ءجۇر ەكەنبىز ءدا. ءيا، م. شاحانوۆتى كورۋ كەرەك.

ءوز باسىم م. شاحانوۆتى «كورۋگە» كەلگەن تالاي ادامدى بىلەمىن. جالپى ساياسات ساحناسىنا شىققىسى كەلگەندەردىڭ ءبارى اۋەلى م. شاحانوۆتى «كورۋگە» كەلەدى. سولايشا م. شاحانوۆ ابىروي-بەدەلى ارقىلى وزدەرى تانىلعان سوڭ، مۇحاڭنان بويىن اۋلاق سالا باستايدى. ءبىز «بويىن اۋلاق سالا باستايدى» دەپ سىپايىلاپ ايتىپ وتىرمىز. بولماسا الگى مۇحاڭدى «كورۋگە كەلگەن» قوعام بەلسەندىلەرى م. شاحانوۆ ارقىلى شامالى تانىمالدىققا يە بولعاننان كەيىن، وزدەرىنىڭ جاڭا قىرىن كورسەتە باستايدى.

ول «قىر» نەگىزىنەن م. شاحانوۆتى عايباتتاۋعا قۇرىلادى. سولايشا و باستا م. شاحانوۆتى ءبىر كورۋدى ارمانداپ كەلگەن الگى قۋ مۇحاڭنىڭ ءوزىن تىلدەپ تاستايتىن دەڭگەيگە دەيىن كوتەرىلگەن ايتۋلى تۇلعاعا اينالىپ شىعا كەلەدى. سونداي «قايراتكەرلەردىڭ» تالايىن بىلەمىن. كەيبىرەۋلەر سولارعا ءۇمىت ارتىپ، سوڭىنا ەرىپ جۇرەدى. الگىلەر كەيدە الەۋمەتتىك جەلى بەتىندە ءبىر-بىرىمەن ايتىسىپ-تارتىسىپ تا جاتادى. كەيدە ءوز سوزدەرىندە م. شاحانوۆتى دا ءىلىپ كەتەدى. مەن ولاردىڭ ءاۋ باستا مۇحاڭدى قالاي كورۋگە كەلگەنىن بىلەمىن عوي. سولاردىڭ «قالىپتاسۋىنا» ءوزىم دە ءبىرشاما جۇمىستار اتقارعانمىن. باسپاسوزدە ەسىمدەرىن دارىپتەگەنمىن. ارينە، مۇحاڭنىڭ ايتۋىمەن. سوعان جىنىم كەلەدى ءدا. جىنىم كەلگەن سوڭ ءشاي ۇستىندە مۇحاڭا: «ءسىزدىڭ انا دوسىڭىز كەشە ءسىز تۋرالى بىلاي دەدى عوي» دەپ قويامىن. مۇحاڭ: «ونىمەن دوس بولعان كەزىم ەسىمدە جوق» دەيدى. مەن ەسىنە تۇسىرەمىن. ونى عانا ەمەس، قازىر مۇحاڭا تاس اتىپ جۇرگەندەردىڭ بارىنە كەزىندە دوستىق پەيىل تانىتقانىن اقتارىپ سالامىن. سولار ءۇشىن ءوزىمنىڭ «تاياق» جەگەنىمدى ايتۋدى دا ۇمىتپايمىن. وندايدا مۇحاڭ: «بىلگەندەرى سول بولسا قايتەمىز ەندى» دەپ كادىمگىدەي-اق مۇڭايىپ قالادى.

ءيا، ءومىر ءبىز ويلاعانداي ءبىر قالىپپەن اعا بەرمەيدى.

بۇگىنگى دوس... ساياساتتا دوس دەگەن ۇعىم بولا بەرمەيدى ەكەن. ونىڭ سايقالعا بالاناتىنى سوندىقتان-اۋ دەيمىن ءدا. ءوز باسىم ساياساتقا قىزىققان ەمەسپىن. سوندىقتان بۇل ويىندا ىلعي تاسادا جۇرەمىن. بولماسا «شاحانوۆ تانۋ» تۇرعىسىندا العان تاعلىمىممەن الگى مۇحاڭدى كورۋگە كەلگەندەردىڭ الدىنا تۇسۋگە مۇمكىندىگىم بار ەدى. بايىبىنا بارساق، سولاردىڭ ءبارى دە مۇحاڭ قاسىنان م. شاحانوۆ بولمىسىن تاني الماعاندىقتان كەتتى. ولار، ولار عانا ەمەس، جالپى م. شاحانوۆتى جاقىننان «تاني» باستاعانداردىڭ ءبارى ونى جەتى كلاستىق بىلىممەن، تراكتوريستىك ورەمەن قالىپ قويعان ادام دەپ قابىلداي باستايدى. مۇحاڭنىڭ ءوزى دە ولاردىڭ سولاي ويلاۋىنا ەرىك بەرەدى ءدا. ءوز باسىم تالاي ادام جانارىنان: «مىناۋ قالايشا شاحانوۆ بولىپ ءجۇر» دەگەن مەنسىنبەۋشىلىك كوزقاراستى وقىدىم.

باسىن اشىپ ايتايىن، سولاردىڭ قاي-قايسى دا مۇحاڭنىڭ قولىنا سۋ قۇيۋعا دا جارامايدى. كىمنىڭ دە بولسىن بىلە جۇرگەنى ءجون. م. شاحانوۆ نەنى قالاسا سونى جاساي الادى. وندا ەرەكشە ءبىر جاراتىلىستىق تۇيسىك بار. قاي نارسەنىڭ دە ۋاقىتىن بىلەدى. ال الەمدى سول ۋاقىت بيلەيدى. سولاي.

 

جالعاسى بار