نايماندار، كەرەيىتتەر، جالايىرلار
سەگىز- وعىزدار حانگايدىڭ باتىسىنان تارباعاتايعا دەيىنگى جەردى الىپ جاتتى. Х-ХІІ عاسىردىڭ باسىندا نايماندار لياو يمپەرياسىنا تاۋەلدىلىكتە ەدى. كەرەيىتتەر (كەرەيلەر) مەن مەركىتتەرمەن وداقتاسقان نايماندار ءىرى مەملەكەتتى قۇرىلىمعا اينالدى. نايماندار وزدەرىن قورشاعان كوشپەلى جانە وتىرىقشى- ەگىنشى ەتنوستارمەن، اسىرەسە قاڭلىلارمەن وتە تىعىز ەتنيكالىق ساياسي جانە مادەني بايلانىس ورناتتى.
1125 -جىلى قيدان مەملەكەتى كۇيرەگەننەن كەيىن، ونىڭ ورنىنان بىرنەشە مەملەكەتتىك بىرلەستىكتەر قۇرىلدى. ولاردىڭ اراسىنان جەتەكشىلىك ءرول كەرەيىت حاندارىنىڭ قولىنا كوشتى. كەرەيىتتەر تۋرالى العاشقى مالىمەتتەر 10 - عاسىردىڭ باسىندا كەزدەسەدى. ولار شىڭعىسحان شاپقىنشىلىعىنا دەيىنگى كەزدەردە موڭعوليا مەن التاي اۋماعىنا ۇستەمدىك ەتكەن.
جالايىرلار شىڭعىس حان يمپەرياسىنىڭ ورلەۋ كەزىنە قاراي قازىرگى موڭعوليا جەرىنىڭ حيلوك جانە ورحون ساعاسى ايماعىن مەكەندەگەن. نايماندار، كەرەيىتتەر، جالايىرلار قۇرعان ۇلىستار - العاشقى فەودالدىق مەملەكەتتىك قۇرىلىمداردىڭ ءبىر كورىنىسى بولىپ تابىلادى. ۇلىس رۋ دا، تايپا دا ەمەس، ول رۋلىق- تايپالىق ينستيتۋتتاردان جوعارى تۇرادى.
«ۇلىس» ۇعىمى ول كەزدە «حالىق» دەگەندى بىلدىرگەن. ۇلىس قۇرامىندا قانداس تۋىسقان ادامداردىڭ بولۋى مىندەتتى ەمەس ەدى. ءاربىر ۇلىس بەلگىلى ءبىر اۋماقتى يەلەندى. 1185 -جىلى شىڭعىس حان مەركىت ۇلىسىن تالقانداعان سوڭ، كەيىن كەرەيىتتەردە وعان باعىنادى. 1190 - 1206 -جىلدارى ورتا ازياداعى سوعىستار ناتيجەسىندە نايمان، كەرەيىت، مەركىتتەردىڭ ءبىر بولىگى قازىرگى قازاقستان جەرىنە قونىس اۋدارعان.
موڭعولداردىڭ شاپقىنشىلىعىنان كەيىن نايمان مەن كەرەيىت توپتارى، جالايىرلار قازاق حاندىعىنىڭ نەگىزىن قۇراعان العاشقى رۋلارعا اينالادى. سىردارياعا جەتكەن نايماندار، ەدىلدەگى كەرەيىتتەردىڭ ءبىر بولىگى وزبەك، قىرعىز قۇرامىنا، ال شاعىن توبى قازاقتار قۇرامىنا كىردى. ەكىنشى بولىگى سولتۇستىك قازاقستاندا قالىپ، كەرەي (اشامايلى كەرەي، اباق كەرەي) دەگەن اتپەن ورتا ءجۇز قازاقتارىنا قوسىلدى.
ۇشەۋى- دە الەۋمەتتىك- ساياسي دامۋدىڭ ءبىر- دەڭگەيىندە تۇردى. بۇل مەملەكەتتەردە ءىس جۇرگىزۋ كەڭ تارالعان. قۇجاتتار ءمور باسۋ ارقىلى بەكىتىلگەن. الىم- سالىق جيناۋ، ادامداردى قىزمەتكە تاعايىنداۋ قۇجاتتارىنا ءمور باسىلعان. ۇلىستاردا حان قوسىنىنىڭ (ورداسىنىڭ) باسقارۋ ورگاندارى، اسكەرى جانە جاساۋىلى بار باسقارۋ اپپاراتى جۇمىس ىستەگەنى بۇگىنگى تاڭدا بىزگە بەلگىلى بولىپ وتىر.
https://e-history.kz/kz