مۇحاڭ «جىتىكوز» بولىپ ءبىراز ءجۇرىپ قالعان ءتارىزدى - م. شاحانوۆتىڭ ءومىرى جايلى ەسسەدەن

استانا. قازاقپارات - «ءشاي ۇستىندەگى اڭگىمە» دەپ اتالاتىن ايگىلى اقىن مۇحتار شاحانوۆتىڭ ءومىرى جايلى ەسسەمىزدى ونان ارى جالعاستىرامىز.

ايتا كەتۋ كەرەك، بۇل ەسسەنىڭ اۆتورى قۇديار ءبىلال سوڭعى ون جىلدان استام ۋاقىتتان بەرى مۇحاڭمەن بىرگە «جالىن» جۋرنالىندا قىزمەت ىستەپ كەلە جاتقان جۋرناليست، جازۋشى.

ءشاي ۇستىندەگى اڭگىمە-77
م. شاحانوۆ 1970-جىلى قازاقستان لەنين كومسومولى سىيلىعىنا ۇسىنىلادى. ءبارى بەكىتىلىپ، ءبارى شەشىلىپ، تەك قول قويۋ عانا قالعان كەزدە سول كەزدەگى كومسومول جەتەكشىسى ءو. جانىبەكوۆ اعامىز نىلدەي بۇزىلادى.

«ءوزىنىڭ شىمكەنتتىك جەرلەسىنە بۇيرەگى بۇردى» دەگەن اڭگىمەدەن قاشقان اككى ساياساتكەر قيىننان قيىستىرىپ ءجۇرىپ، سوناۋ شامالعاندا قاننەن-قاپەرسىز جاتقان ن. لۋشنيكوۆانىڭ قۇجاتىن رەتتەۋگە تاپسىرما بەرەدى. مۇحاڭ سول كەزدى ەسىنە العاندا: «ن. لۋشنيكوۆا ءتىپتى سىيلىققا ۇسىنىلماعان دا ەدى. ءبىراق وزبەكالى اعامىز ساياسات ءۇشىن سىيلىقتى سوعان بەرگىزۋگە بار كۇشىن سالدى. ول ازداي مەنىڭ شىعارماشىلىعىمدى تۇككە العىسىز ەتىپ سىني ماقالا دا جازدى.

كەيىن جولىققاندا: «مۇنىڭىز قالاي؟» دەسەم: «وزگەلەر ىعىپ ءجۇرۋ ءۇشىن ءوز ءىنىڭدى ساباپ قويعاننىڭ وعاشتىعى جوق» دەگەن سىڭايدا اڭگىمە ايتتى. ءبىراق ول كىسى تورعايعا قىزمەت اۋىستىرىپ كەتكەن سوڭ الگى سىيلىقتى ءبارىبىر الدىم عوي» دەگەن.
بىردە شىعارماشىلىق قىزمەتتە جۇرگەن وڭشەڭ شىمكەنتتىكتەر، ورتالارىندا وزبەكالى اعامىز دا بار، ءبىر داستارقان باسىندا باس قوسادى. ءشاي ۇستىندە وسىنداي سىيلىق، قىزمەت تۇرعىسىندا اڭگىمە ءوربيدى. وڭشەڭ ىنىلەرى الدىندا شامالى جەلپىنىڭكىرەپ ءسوز سويلەپ وتىرعان وزبەكالى اعامىزعا مۇحاڭ: «شىندىعىنا كەلگەندە ءسىزدىڭ اسا ساقتىققا قۇرىلعان ساياساتىڭىزدىڭ زاردابىن وسى جىگىتتەردىڭ ءبارى تارتتى. ءبىز ءوزىمىز قول جەتكىزگەلى تۇرعان سىيلىقتان دا، قىزمەتتەن دە ءسىزدىڭ سول «قامقورلىعىڭىزدىڭ» ارقاسىندا قاعىلدىق تا وتىردىق» دەيدى. مۇحاڭدى وزگەلەر دە قولدايدى.

نە وي تۇيگەنىن قۇداي ءبىلسىن، ايتەۋىر اعامىز ءشاي سوڭىنا قاراماي قايتىپ كەتەدى.
سول كەزدى ەسىنە العان مۇحاڭ: «قىرعىزستاندا ەلشى بولىپ قىزمەت اتقارىپ جۇرگەن كەزىمدە وزبەكالى اعام تۇسىمە كىرىپ: «مۇحتار، ەگەر سەنىڭ الدىڭدا ارتىقتاۋ كەتكەن جەرىم بولسا، كەشىر» دەدى دە عايىپ بولدى. ەرتەسىنە تەلەفونىم شىرىلداپ، ار جاقتاعى داۋىس «وزبەكالى اعامىز دۇنيەدەن وزدى» دەگەن قارالى حاباردى جەتكىزدى. سول سايكەستىككە ءالى كۇنگە دەيىن تاڭ قالامىن» دەپ اڭگىمەسىن تۇيىندەدى.
ءيا، قازاق مادەنيەتى مەن ونەرىن وركەندەتۋگە بار سانالى عۇمىرىن ارناعان وزبەكالى جانىبەكوۆ اعامىزدىڭ تاۋەلسىزدىك تاڭى اتقان كەزدە قىزمەتتەن شەتتەتىلگەنى وكىنىشتى. ول كىسىنى مادەني سالادا اتقارعان قىزمەتىنە وراي باعالاعاندا ءبىز جوعارىدا تىلگە تيەك ەتكەن ماسەلەلەر جاي انشەيىن ىنىلەر نازى رەتىندە عانا قالىپ قوياتىن ءتارىزدى. قالاي دەسەك تە قازاقتا ۇلتىنا ءوزاعاڭداي قالتىقسىز قىزمەت اتقارعان تۇلعالار كوپ ەمەس.

ءشاي ۇستىندەگى اڭگىمە-78
مۇحاڭ اڭگىمەسىن: «وڭتۇستىك قازاقستان» گازەتىندە «جىتىكوز» بولىپ قىزمەت اتقارىپ جۇرگەن كەزىم» دەپ باستادى. سوسىن «جىتىكوزدىڭ» كوررەكتوردىڭ كومەكشىسى ەكەندىگىنە ءبىراز تۇسىنىك بەردى.  
بۇل جولدان ءبىز دە وتكەنبىز. «جىتىكوز» ءجايىن جاقسى بىلەمىز. قۇداي ابىروي بەرىپ، ايتەۋىر تەز ارادا-اق كوررەكتورلىققا ءىلىنىپ كەتكەنبىز. ءبىراق مۇحاڭ «جىتىكوز» بولىپ ءبىراز ءجۇرىپ قالعان ءتارىزدى. اڭگىمەسىنىڭ سىڭايى سولاي. دەگەنمەن ءوزى سول كوررەكتور بولعان كەزىن ماقتانىشپەن ەسكە الادى. الايدا تراكتور ايداعانىن ودان جوعارى قويادى. ءجا، ءشاي اڭگىمەسىنە كەلەيىك.  
«ايلىعىم 50 سوم» دەپ جالعاستىردى مۇحاڭ اڭگىمەسىن. «ول ءوزى ەڭ تومەنگى ايلىق بولىپ تابىلاتىندىقتان ەشقانداي سالىق ۇستالمايدى ەكەن. سول 50 سومعا انامىز ەكەۋمىز پاتەر جالداپ تۇرامىز. جوق-جىتىك تىرشىلىك قوي ەندى. مەن سياقتى ەڭ تومەنگى قىزمەتتى اتقارىپ جۇرگەن ادام ءۇي الامىن دەپ ۇمىتتەنبەسە دە بولادى. ايتسە دە ءبىر كۇنى جۇمابەك تاشەنوۆ اعامىز شىمكەنت وبلىستىق اتقارۋ كوميتەتى ءتوراعاسىنىڭ ورىنباسارى بولىپ قىزمەتكە كەلە قالدى.

ەندى ۇكىمەتتى باسقارعان ۇلكەن ادام عوي. حرۋشەۆپەن تىرەسىپ، سولتۇستىك وبلىستاردىڭ رەسەيگە قوسىلىپ كەتۋىنە قارسى شىققاندىقتان ورنىنان بوساتىلعاندىعى تۋرالى اڭگىمەنى ءبىزدىڭ دە قۇلاعىمىز شالعان. سودان ءبىر كۇنى تولەگەن ايبەرگەنوۆ تەلەفون سوعىپ: «ج. تاشەنوۆتىڭ قابىلداۋىنا كىرىپ، ءۇي سۇرا. سەن تۋرالى ول كىسىگە كەلىستىرىپ تۇرىپ ماعلۇمات بەرىپ قويدىم» دەدى.

اڭگىمەسى ىڭعايىنا قاراعاندا، ەكەۋىنە ورتاق ءبىر تانىستارىمەن بىرگە ج. تاشەنوۆ اعامىزبەن دامدەس بولعان ءتارىزدى. تولەگەننىڭ ولەڭدەرىن ۇناتقان جۇمابەك اعامىز وعان جىلى شىراي تانىتقان عوي. وزىنەن بۇرىن وزگەنى ويلايتىن تولەگەن باۋىرىم سول ورايلى ءساتتى ۇتىمدى پايدالانىپ، مەنىڭ ماقتاۋىمدى اسىرسا كەرەك.

تولەگەنگە پەيىلى قۇلاعان جۇمەكەڭ مەنى «ءوتىنىشىن جازىپ، الدىما كەلسىن» دەپتى. تولەگەننەن وسى اقپاردى ەستىگەن سوڭ مىڭباي ىلەس اعاما ورىسشا قاتىرىپ تۇرىپ ءوتىنىش جازدىرىپ الدىم دا ج. تاشەنوۆتىڭ قابىلداۋىنا كىردىم. ول كىسى الدىنا كەلگەن ادامداردىڭ ءبارىن بىردەن قابىلدادى دا بىزگە قاراپ: «كوپ سوزباقتاتپاي ەكى اۋىز سوزبەن كەلگەن شارۋالارىڭىزدى ايتىڭىزدار» دەدى. سوعان وراي شەشىمدى دە تەز قابىلدايدى ەكەن.

كەزەك ماعان كەلگەندە مەن دە ءوز جاعدايىمدى قىسقاشا باياندادىم دا ءسوزىمنىڭ سوڭىندا تولەگەن ايبەرگەنوۆتىڭ ەسىمىن قاپەرگە الدىم. جۇمەكەڭ: «سەن دە تولەگەن سىندى ولەڭدەرىڭدى جاتقا وقيسىڭ با؟» دەپ سۇراپ الدى دا: «ەندەشە ماعان ەڭ قىسقا ءبىر ولەڭىڭدى وقىپ بەرە عوي» دەدى. مىناۋ سول كەزدە ەسىمە تۇسكەن ولەڭ ەدى» دەپ مۇحاڭ ەكى شۋماق ولەڭىن جاتقا وقىدى. كەلتىرە كەتەيىك:
 «كوڭىل ايتتى: «ساعان جىگىت ءبىلۋ كەرەك مىنانى،
 ءبىر كۇن داۋىل ورشەلەنە سوعادى دا تىنادى.
 سول داۋىلدا «مەنمىن» دەيتىن دۇنيەنىڭ شىنارى
 تەرەك بايعۇس تىم بيىكتەپ كەتكەنى ءۇشىن سىنادى».
 ءومىر ايتتى: «تىڭداما ونى، پىسپەگەن وي بۇل ءالى،
 ىلەسە الماي، كەنجە قالىپ قويعاندار دا كىنالى!»
 وقىلعان ولەڭ ج. تاشەنوۆكە ۇنايدى. سوعان وراي مۇحاڭنىڭ حاتىن ءتيىستى مەكەمەگە تابىستايدى. اراعا ءبىرشاما ۋاقىت تۇسسە دە وسى جۇمەكەڭ تاپسىرماسى نەگىزىندە مۇحاڭ ءبىر جارىم بولمەلى پاتەرگە قول جەتكىزەدى. جاقسىنىڭ شاراپاتى دەگەن وسى.

جالعاسى بار