باي بولساڭ حالقىڭا پايداڭ ءتيسىن
ال ەندى ەكى تۋماس كەمەڭگەردىڭ وسىناۋ وسيەتىن كەيىنگىلەر قانشالىقتى ورىنداپ ءجۇر. مىنە بۇل ويلانارلىق ماسەلە. ارىدەن قوزعار اڭگىمە. ارعى- بەرگى قازاقتا مىڭعىرتىپ مال ايداعان، ساندىقتاپ سارى التىن جيناعان، بانككە بۋما- بۋما اقشا باسقان ءىرى بايلار از ەمەس. ولاردىڭ اراسىندا اينالاسىنداعى اش- ارىقتاردىڭ اۋزىن اققا تيگىزگەن اتىمتاي جومارتتارى دا، ساراڭدىقتى سالت ەتكەن شىق بەرمەس شىعايبايلارى دا بولعان. قارابايداي قاراۋلارىنىڭ سۇيەگى قايدا قۋراعانى بەلگىسىز. تاعلىمدى ىستەرىمەن تانىلعاندارىنىڭ اتى تاريحتا قالدى.
ماسەلەن، ءوزىم تۋىپ- وسكەن جەر جانناتى - جەتىسۋدىڭ اقسۋ وڭىرىندە بيلىك قۇرعان مامان - تۇرىسبەك تۇقىمدارىنىڭ اتاق- داڭقى التى الاشقا جايىلعانى امبەگە ايان. دارحان مىنەزدى دالا شونجارلارىنىڭ قاراعاشتا سالدىرعان مەكتەبى ءتۇن تۇنەگىن تۇرە قۋعان تاڭ شاپاعىنداي قاراڭعىلىق قۇرساۋلاعان قالىڭ قاۋىمنىڭ ساناسىنا جارىق ساۋلەسىن ءتۇسىردى. ءبىلىم كوگىنە ۇمتىلعان ۇل- قىزداردىڭ كوكىرەك كوزىن اشتى. جىر ءدۇلدۇلى ءىلياس جانسۇگىروۆ وسى «مامانيا» مەدرەسەسىندە وقىعان. مارعاسقا مامانوۆتاردىڭ ۇل رۋحانياتىن ۇلىقتاپ، تۇڭعىش قازاق رومانىنا بايگە جاريالاپ ايدى اسپانعا شىعارعانى تاعى بار. بۇگىندە ءبىزدىڭ جاقتىڭ ۇلكەندەرى ءۇمىت كۇتەرلىك ۇمبەتتەرىنە «قۇيساڭ تولمايتىن، توكسەڭ ورتايمايتىن مامان- تۇرىسبەكتىڭ باق- داۋلەتى باستارىڭا قونسىن!» دەپ باتا بەرەدى.
ىلگەرى زامانداردا- اق ىرگەدەگى ورىستىڭ وزات ويلى پاتشالارى وزدەرىنە الەمنىڭ ءار قيىرىنان سىيعا تارتىلعان قۇندى دۇنيەلەردى قوياتىن سارايلار سوقتىرعان. سوندا اپارىپ الگى اسىل جادىگەرلەردى ساقتاعان. ايگىلى ەرميتاج قابىرعاسى وسىلاي قالانعان. قالتاسى قالىڭ كوپەس پاۆەل ترەتياكوۆ قىلقالام شەبەرلەرىنىڭ قىمبات كارتينالارىن ساتىپ الىپ، جەكە قارجىسىنا قازىر ءبارىمىز بىلەتىن ماسكەۋدەگى كوركەم سۋرەت گالەرەياسىن اشقان. تىزە بەرسەك، تالاي مىسال تابىلادى. سوندىقتان مەيىرىمدى مەتسەناتتار قيسساسىن قىسقا قايىرىپ، ەندىگى جەردە ناعىز ءوندىرىس الپاۋىتتارىنىڭ ءبىزدىڭ زامان بيزنەسمەندەرىنە ۇلگى ەتەرلىك ۇردىستەرىن تىلگە تيەك قىلعانىمىز ءجون سەكىلدى.
رەسەيلىكتەر ەمىرەنە ەسكە الاتىن اتاقتى فابريكانت ساۆۆا موروزوۆ ەبىن تاۋىپ، ەكى اساۋشىلاردىڭ قاتارىنا جاتپايدى. باسىمەن ويلاپ بايىعان. يمپەراتورلىق ماسكەۋ ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ حيميا فاكۋلتەتىن بىتىرگەن. عىلىمي زەرتتەۋلەرمەن اينالىسقان. كەيىنىرەك عۇلاما عالىم دميتري مەندەلەيەۆپەن جاقىن ارالاسقان. كەمبريدجدە ءدارىس العان. مانچەستەردە توقىماشىلىقتىڭ قىر- سىرىنا قانىققان. فاربيكاسىنداعى اۋىر اياق ايەلدەرگە جاردەماقى تولەۋ جۇيەسىن ەنگىزگەن. تەحنيكالىق جوعارى وقۋ ورىندارىنداعى ستۋدەنتتەرگە ستيپەنديا تاعايىنداعان. ماسكەۋدىڭ كوركەم تەاترىنا كوپ كومەك كورسەتكەن. سوعان سۇيسىنگەن ستانيسلاۆسكي «ءسىزدىڭ بۇل ەڭبەگىڭىز ەرلىكپەن پارا- پار. ورىس ونەرى وزىڭىزدەي قامقورشىسىن تاپقانىنا قۋانامىن» دەپ ريزاشىلىق سەزىمىن بىلدىرگەن.
وتكەن عاسىردىڭ ورتاسىنا قاراي ءوندىرىسىن وركەندەتىپ، بۇكىل ەۋروپانى اياق كيىممەن قامتاماسىز ەتكەن چەحوسلوۆاك كاسىپكەرى توماش باتيا دا ىسكەرلىك پەن ىزگىلىكتىڭ تىزگىنىن تەڭ ۇستاعان. ەڭ عاجابى، ول حالىقتىق كاپيتاليزم ۇعىمىن قالىپتاستىرعان. جيىرما بەس مىڭ ادام جۇمىس ىستەگەن كاسىپورنىندا باتەڭكەدەن باستاپ ۇشاققا دەيىن شىعارىلعان ەكەن. ونىڭ بيزنەستى جۇرگىزۋ باعدارلاماسى باستى ءۇش ۇستانىمعا نەگىزدەلگەن كورىنەدى. قانداي دەيسىزدەر عوي. ءبىرىنشىسى - جۇمىسشىلارعا جوعارى جالاقى بەرۋ. ەكىنشىسى - تۇتىنۋشىلارعا تاۋاردى ارزان باعامەن ۇسىنۋ. ءۇشىنشىسى - ءوندىرىس قوجايىندارىنىڭ شەكتەن اسپايتىنداي كىرىس الۋى. انە كوردىڭىز بە، جەر ءجۇزىن جاۋلاعان جەتىستىكتەرىنىڭ ءتۇپ- توركىنى قايدا جاتىر. قازەكەڭ ايتقانداي، قاناعات قارىن تويدىرارىن قاپىسىز تۇسىنگەن قايران ازامات ادال نيەتىنىڭ ارقاسىندا باسقالاردان باعى استى. ول جونىندە جۇزدەگەن كىتاپتار جازىلىپ، ونداعان فيلمدەر ءتۇسىرىلدى. ەكونوميكالىق ەليتانىڭ ەتالونى رەتىندە جارقىن بەينەسى جۇرتتىڭ جادىندا ءجيى جاڭعىرادى.
سەكسەننىڭ سەڭگىرىنە كوتەرىلسە دە كوڭىلى سەرگەك، كونەكوز انام نۇرعايشا نەگە ەكەنىن بىلمەيمىن «ءوزى تويماعاننىڭ سارقىتىن ىشپە» ، «ءوز قازانىڭ قايناماي قارىنىڭ تويمايدى» دەگەندى قاپەرىمەن ءالسىن- ءالسىن سالىپ قويادى. ءسىرا، ماسىلدىق پيعىلعا ماتالماۋ قاجەتتىگىن مەڭزەگەنى بولار. راس، ەڭبەگىن ەمگەننىڭ ەڭسەسى بيىك. قيمىلداعان قار اسادى. كەڭەستىك كەزەڭدەگىدەي «وكىمەت ولتىرمەيدىنىڭ» كۇنى وتكەن. ايتسە دە قوعامداعى ءالسىز الەۋمەتتىڭ قولداۋعا زارۋلىگىن جوققا شىعارا المايمىز عوي. مەملەكەت ارينە، قولدان كەلگەننىڭ ءبارىن جاساپ- اق جاتىر. ءبىراق بيۋدجەتتىڭ كورپەسى كەڭگە كوسىلۋدى كوتەرمەيدى. سوندىقتان بايلىقتان باسى اينالىپ، كوكتەگى كۇنگە شىلىم تۇتاتقانداي كۇي كەشىپ جۇرگەن جۋان ءدۇمدى مىرزالار نارىق قىسپاعىنداعى اعايىنعا قارايلاسسا، ولاردى دايىن بالىققا دانىكتىرمەي قولدارىنا قولايلى قارماق ۇستاتسا قانەكي!
باياعىدا وتارشىلدىققا قارسى وتتى جىرلارىمەن ءماشھۇر بولعان نارمانبەت اقىن تاپ باسقانداي «باتىردان باي، اقىلدان اقشا وزعان» بۇل زامان ءسابيت دونەنتايەۆ انىقتاما بەرگەندەي «ءتىستى مەن كۇشتىنىكى» بولىپ تۇر. موينىنا تۇرمىس قامىتى ءىلىنىپ تۇرالاعان حالايىق تەك مىقتىلار عانا تەكەتىرەسپەن كۇن كورەتىن دجۋنگلي زاڭىمەن ءومىر سۇرە المايدى. قاراپايىم ەلگە قايىرىم كەرەك. .. .باتىرلارىمىز نايزاسىن تيگىزەر جاۋدىڭ بەتىن اۋلاق قىلسىن. ال بايلارىمىزدىڭ پايداسىن تيگىزەر ساۋاپتى ىستەر قاشاندا تابىلادى.
تالعات باتىرحان، «ەگەمەن قازاقستان»