شەرحان مۇرتازا اعامىز: «وسىلار مەنى شاحانوۆپەن شاتاستىرا بەرەدى» دەگەن ەدى - م. شاحانوۆتىڭ ءومىرى جايلى ەسسەدەن

استانا. قازاقپارات - «ءشاي ۇستىندەگى اڭگىمە» دەپ اتالاتىن ايگىلى اقىن مۇحتار شاحانوۆتىڭ ءومىرى جايلى ەسسەمىزدى ونان ارى جالعاستىرامىز.

ايتا كەتۋ كەرەك، بۇل ەسسەنىڭ اۆتورى قۇديار ءبىلال سوڭعى ون جىلدان استام ۋاقىتتان بەرى مۇحاڭمەن بىرگە «جالىن» جۋرنالىندا قىزمەت ىستەپ كەلە جاتقان جۋرناليست، جازۋشى.

ءشاي ۇستىندەگى اڭگىمە-69

بۇگىنگى كۇن قارالى حابارمەن اشىلدى. قازاقتىڭ ايبار تۇتار ايتۋلى تۇلعاسى شەرحان مۇرتازا دۇنيەدەن وزىپتى. جوقتاپ جاتقاندار كوپ. الەۋمەتتىك جەلى بەتىندە دەمبىل-دەمبىل كوڭىل ايتۋلار شىعادى. اقپار تاراتۋعا قۇقىلىسى دا، قۇقىلى ەمەسى دە شەراعاڭمەن بىرگە تۇسكەن سۋرەتتەرىن جىلتىڭداتىپ، الەۋمەتتىك جەلى بەتىن بەرمەي تۇر.

ءبىر-ەكى اقپارعا ءۇن قوسىپ، ءبىز دە شەراعاڭا دەگەن كوڭىلىمىزدى بىلدىردىك. ءسويتىپ كوڭىلىمىز الاي-دۇلەي بولىپ وتىرعاندا قارالى حابار اراسىنان م. شاحانوۆتىڭ سۋرەتى شىعا كەلسىن. سەلك ەتە قالدىق. «قارالى» اقپاراتتى مارات يگالي دەگەن اقمولا وبلىسى اكىمىنىڭ ورىنباسارى تاراتىپتى. قاتە كەتكەنىن بىلدىك.  
سونىمەن تاڭ اتتى. ءتىرى ادام تىرشىلىگىن جاسايدى. سول قارەكەتپەن مۇحاڭ دا قىزمەت كابينەتىنىڭ ەسىگىن اشتى. كوڭىل ايتتىق. قىزمەتكەرلەر كوڭىل اۋانىندا ءسال-ءپال ىڭعايسىزدىق بار. مۇحاڭنىڭ ءوزى كۇلەدى. «مەنى ءبىر جىگىت كومانديروۆكاعا جىبەرىپ قويىپتى» دەدى. ءبىز: «ءومىر جاسىڭىز ۇزاق بولادى ەكەن» دەستىك. وسى اڭگىمە ءشاي ۇستىندە قايتا جالعاستى.

م. شاحانوۆ جۇمىستارىن زاڭ تىلىمەن ۇيلەستىرىپ جۇرگەن قىزمەتكەر ايەلىمىز جالعان اقپارات تاراتقان مارات يگاليدى سوتقا بەرمەك بولدى. مۇحاڭ قارسىلىق ءبىلدىرىپ ەدى، ول: «بۇل ماسەلەگە جەڭىل قاراۋعا بولمايدى. قانشا دەگەنمەن بۇل قارالى اقپارات ءسىزدىڭ جۇيكەڭىزگە اسەر ەتتى. ءوزىڭىز بولساڭىز اۋىرىپ ءجۇرسىز. ال جاقىندارىڭىزدىڭ ءبىرى بۇل اقپاردىڭ بايىبىنا بارماي، شىن دەپ قابىلداپ قالسا قالاي بولار ەدى» دەپ ءبىزدىڭ زاڭ تىلىنە جەتىك قىزمەتكەرىمىز دە وڭايشىلىقپەن قايتا قوياتىنداي ىڭعاي تانىتپادى. مۇحاڭ: «قويشى ەندى، ءوزى تەلەفون سوعىپ كەشىرىم سۇرادى» دەپ ءبىزدىڭ مۇنداي ورايلى ءساتتى بوسقا جىبەرمەيتىن قىزمەتكەرىمىزدى زورعا باستى.

مەن: «مارات يگاليدىڭ سىزدەن كەشىرىم سۇراعانى تۋرالى مەن دە اقپارات تاراتتىم» دەدىم. مۇحاڭ: «ول حالىقتان كەشىرىم سۇراۋ كەرەك. بۇل جالعان اقپارعا الاڭداپ جاتقان سول حالىق قوي» دەدى.

شەراعاڭنىڭ قوشتاسۋ اسىنا مۇحاڭنىڭ دا، مەنىڭ دە جولىمىز تۇسپەيتىن بولدى. ءبىزدىڭ بيلەت بولسا قالتادا. جاڭاارقاعا جول ءجۇرىپ بارامىز. سودان مۇحاڭ ەكەۋمىز اپىل-عۇپىل شەراعاڭنىڭ ۇيىنە تارتتىق. ەسىك الدىندا «ەگەمەن قازاقستان» گازەتىنىڭ پەرەزيدەنتى دارحان قىدىرءالى باۋىرىمىزعا، سوناۋ تارازدان جەتكەن مەيرامبەك تولەپبەرگەنگە، «ەگەمەندىك» گۇلزەينەپ ءسادىر قىزىنا، كينورەجيسسەر ەركىن راقىشەۆقا جولىعىپ، ءبىر-بىرىمىزگە كوڭىل ايتتىق. شەراعاڭ شاڭىراعىنا باس سۇعىپ، ۇلى مەن قىزىنا، وزگە دە تۋىستارىنا شەراعاڭا دەگەن كوڭىلىمىزدى بىلدىردىك. ش. مۇرتازانىڭ قارىنداسىمىن دەگەن ءبىر اپامىز مۇحاڭا: «قانشا جىل كورشى بولدىڭىزدار. تالاي رەت ءبىر داستارقاننان ءدام تاتىپ ەدىك» دەپ جاتتى. مەنىڭ كوز الدىمنان شەراعاڭمەن بىرگە وتكەن كۇندەر كولبەڭدەي وتۋدە.  

ءيا، قانشا جىل باس رەداكتورىم بولدى. ءبىز دە «شەرحان مۇرتازا شەكپەنىنەن» شىققانىمىزدى ماقتان تۇتاتىن قازاقپىز. ونىڭ ۇستىنە شەراعاڭ «اتقوسشىسى» بولىپ قاسىندا جاقىن جۇرگەن كەزىمىز دە بولدى. وسى «ءشاي اڭگىمەسىن» اۋەلى شەراعاڭ تۋرالى جازىپ ەدىك. 
 
مىنا قىزىقتى قاراڭىز. 1996-جىلى ش. مۇرتازامەن بىرگە ون كۇندەي ەل ارالادىق. سول كەزدە ءبىر قاريا شەراعاڭنان: «قىرعىزستاننان قاشان كەلدىڭ؟» دەپ سۇراعان. الگى اقساقال اڭگىمەسىنە قۇلاق قويعان ش. مۇرتازا اعامىز: «وسىلار مەنى شاحانوۆپەن شاتاستىرا بەرەدى» دەگەن ەدى. سول شاتاستىرۋدى بۇگىنگى كۇنى مارات يگالي قايتالادى.
الدىڭىز جارىق بولسىن، قازاقتىڭ ءبىر تۋار تاۋ تۇلعا ابىزى! توپىراعىڭىز تورقا بولسىن! ءبىز جاسار دۇعاعا قازاقتىڭ تاعى ءبىر اسىل ازاماتىنىڭ ەسىمى قوسىلدى. كوڭىل بولسا الاي-دۇلەي. ءبىر كەم دۇنيە.

ءشاي ۇستىندەگى اڭگىمە-70
م. شاحانوۆتىڭ داراقىلىققا جانى قاس. ءوزى ارداق تۇتاتىن ادام بولسا دا وعاش، ەرسى قىلىعىن كورسە، بىردەن سول جەردە بەتىڭ بار، ءجۇزىڭ بار دەمەي ايتىپ سالادى.
اسانباي اسقاروۆ اعامىز كەشەگى شىمكەنت، بۇگىنگى تۇركىستان وبلىسى بيلىگى تىزگىنىن ۇستاپ تۇرعان كەزدە مۇحاڭ اسەكەڭ كابينەتىنە باس سۇعادى. اڭگىمە ۇستىندە اسانباي اعامىز ستول سۋىرماسىنان تەمەكى الىپ شىعادى دا ءبىر تۇيمەنى باسىپ، سىرتقا قوڭىراۋ قاعادى. سول-اق ەكەن سىرتقى ەسىك ايقارا اشىلىپ، الاسا بويلى ءبىر ادام تومپاڭداي باسىپ قاستارىنا كەلەدى دە، اسەكەڭ تۇتاتقالى تۇرعان تەمەكىگە شىرپى جاعادى. ەكەۋ ارا اڭگىمە ۇستىندە وسى ءجايت بىرنەشە رەت قايتالانادى.  
مۇحاڭ وسى اڭگىمەنى ايتقاندا ەرىنبەي ورنىنان تۇرىپ، الگى شىرپى جاققىش ادامنىڭ ءىس-ارەكەتىن ايناقاتەسىز قايتالايدى. سوسىن: «اقىرى شىداماي كەتتىم دە: «اسەكە، مىنا ءىسىڭىزدى قالاي تۇسىنسەك بولادى؟!» دەدىم.

«سوندا سىزگە ءبىر قوراپ سىرىڭكەنى قالتاڭىزعا سالا سالۋ اۋىرلىق قىلا ما؟ الدە انا بايعۇستىڭ سىزگە تەمەكى تۇتاتىپ بەرگەننەن باسقا جۇمىسى جوق پا؟ بايقايمىن، ءوزى بۇل قىزمەتىنە بارىنشا ماشىقتانىپ العان ءتارىزدى» دەدىم. اسەكەڭ پاراساتتى ادام عوي. مەنىڭ سىنىمدى دۇرىس قابىلدادى» دەگەن مۇحاڭ وسى ىڭعايدا تاعى ءبىر اڭگىمەنىڭ شەتىن شىعارىپ: «باياعىدا ءبىر كورولدىڭ ءۇي ىشىلىك قىزمەتىن اتقارۋ ءۇشىن پالەنباي جالشى شابىلىپ جۇرەدى ەكەن. ءتىپتى الگىلەر: «بۇگىن كورولعا قانداي كيىم كيگىزەمىز» دەپ ءوزارا داۋلاساتىن كورىنەدى.

سودان ءارقايسىسى كورولدىڭ سول كۇنى كيەتىن كيىمدەرىن ءبىر-بىرەۋدەن كوتەرىپ، ونىڭ جاتىنجايىنا سالتاناتتى تۇردە الىپ بارادى ەكەن. سول كورول كيەتىن ءبىر كيىمدى كوتەرۋ باقىتىنا يە بولعاندار ەرەكشە شاتتىققا بولەنەتىن كورىنەدى» دەگەن مۇحاڭا مەن: «ونىڭ ايەلىنە دە سونداي قىزمەت جاسالادى عوي» دەدىم. «كورولەۆا جالشىلارى كورولدىكىنەن دە كوپ شىعار» دەدى ءبىزدىڭ ءشاي قۇيىپ بەرىپ وتىرعان قىزمەتكەر ايەل.

مەن: «ناعىز باقىتتى ادامدار سولار» دەپ قويدىم. مۇحاڭ: «كىم باقىتتى؟!» دەپ نازارىن ماعان اۋداردى. مەن: «الگى ايەلدىڭ ونى-مۇنىسىن تاسيتىندار ءدا» دەپ جالشىلار قىزمەتىنە قىزىعۋشىلىق تانىتقانداي بولدىم. مۇحاڭ: «سەنىڭ ويىڭ ەسەبىن تاۋىپ كورول ايەلىنە جاقىنداۋ عوي. سول كەزدە تۋساڭ سەن دە الگى ايەلگە قىزمەت كورسەتۋگە قۋانا-قۋانا كەلىسەر مە ەدىڭ...» دەدى. مەن: «سەن كورولدى جايعا، ايەلىنىڭ جاعدايىن ءوزىم جاسايمىن» دەپ مەنى ول ماڭعا جولاتپايتىن شىعارسىز» دەدىم. سودان اڭگىمە وسى ىڭعايدا تاعى دا ءبىراز گۋىلدەپ بارىپ، قايتادان اسەكەڭە الماستى.

مۇحاڭ: «د. قونايەۆتىڭ كومەكشىسى ي. بەكەجانوۆپەن سول اسانباي اسقاروۆ اعامىزدىڭ تۇرمەدەن بوساۋىنا ءبىرشاما قىزمەت كورسەتتىم» دەپ باستادى وسى اڭگىمە جالعاسىن. «ا. اسقاروۆ تۇرمەدەن بوساعان سوڭ توي جاسادى. سول تويداعى سوزىمدە: «اسەكە، ءسىزدىڭ سوتتالىپ كەلگەنىڭىز وتە جاقسى بولدى» دەدىم. ءبارى: «مىناۋ نە دەپ تۇر؟» دەگەندەي ءۇرپيىسىپ قالدى. مەن اڭگىمەمدى ودان ءارى جالعاستىرىپ: «ەگەر ءسىز سوتتالىپ كەلمەگەنىڭىزدە ومىردەن كىمنىڭ كىم ەكەندىگىن بىلمەگەن قالپى وتەر ەدىڭىز. كەشەگى كۇنى باسىڭىزعا كۇن تۋعاندا قازىر تۇكىرىگىنە شاشالىپ ءسىزدى ماقتاپ جاتقانداردىڭ قاسىڭىزدا بىرەۋى دە بولماپ ەدى. سول كەزدە ءسىزدىڭ جانىڭىزدان تابىلعاندار ساۋساقپەن سانارلىق قانا» دەپ ەدىم، اسەكەڭ ءۇنسىز باسىن يزەدى» دەگەن مۇحاڭ ا. اسقاروۆ تۋرالى ءبىراز ءجايتتى تاعى دا ورتاعا شىعاردى. ي. بەكەجانوۆ اڭگىمەسىن دە ءبىرشاما تاپتىشتەدى. ول اڭگىمەلەردى رەتىنە قاراي ايتا جاتارمىز.

 جالعاسى بار