قازاق عالىمى شۆەتسيادا سۋ تازارتۋدىڭ ەكولوگيالىق تازا ءادىسىن ويلاپ تاپتى

None
None
ستوكگولم. قازاقپارات - پروفەسسور گۇلايىم سەيسەنبايەۆا 35 جىل بۇرىن س. م. كيروۆ اتىنداعى قازمۋ (ءال- فارابي اتىنداعى قازۇۋ) حيميا فاكۋلتەتىن بىتىرگەن سوڭ تابىستى عىلىمي- زەرتتەۋ قىزمەتىن باستادى. 1990 -جىلداردىڭ اياعىندا وتانداسىمىز شۆەتسيا اۋىل شارۋاشىلىعى ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ شاقىرۋىمەن شۆەتسياعا كەتكەن بولاتىن.

قازىر ول سۋدى دارىلىك پرەپاراتتاردان تابيعي ماتەريالدارمەن تازارتۋدىڭ ادىستەرىن زەرتتەۋمەن اينالىسادى ءارى وسى بىلىمدەرىن قازاقستاننىڭ جوعارى وقۋ ورىندارىنا بەرۋگە اسىق. گ. سەيسەنبايەۆا ءوزىنىڭ جوباسى، يننوۆاتسيالاردى ەلىمىزدە ءىس جۇزىنە ەنگىزۋ مۇمكىندىكتەرى جانە شۆەتسياداعى ءومىرى تۋرالى «قازاقپارات» ح ا ا تىلشىسىنە اڭگىمەلەپ بەردى.

سوڭعى كەزدە بۇكىل الەمنىڭ عالىمدارى سۋدى فارموكولوگيالىق پرەپاراتتاردان تازارتۋ پروبلەماسىنىڭ ۇستىندە باس قاتىرىپ ءجۇر. اسىرەسە، دارىلەردىڭ حيميالىق جانە بيولوگيالىق ىدىراۋعا بەرىكتىگى تولعاندىرادى. ەۋروپادا جانۋارلار مەن وسىمدىكتەردىڭ ەتىنەن بەلگىلى مولشەردە مەديكامەنتتەر تابىلىپ وتىر.

«ەگەر ءبىز سۋدى دارىلەردەن تازارتا الساق، تابيعاتتا ءتوزىمدى باكتەريالار ايتارلىقتاي ازايار ەدى. اۋىرمايتىن ادامداردىڭ اعزاسىنا دا سۋمەن بىرگە، سونداي- اق بالىق جانە جانۋارلار ەتى ارقىلى ءدارى تۇسپەيتىن ەدى»، - دەپ اڭگىمەسىن باستادى عالىم.

د د س ۇ ەسەبى بويىنشا، انتيبيوتيكتەرگە توزىمدىلىك بۇگىندە ادام دەنساۋلىعىنا مەيلىنشە قاۋىپ ءتوندىرىپ وتىر. ءدارى- دارمەك ناتيجەلىلىگىنىڭ تومەندەۋى سالدارىنان جۇقپالى اۋرۋلاردى، ماسەلەن، وكپە قابىنۋى، تۋبەركۋلەز، گونورەيا جانە سالمونەللەزدى ەمدەۋ بارعان سايىن قيىنداي تۇسۋدە.

«ءبىز اۋىزسۋدى اۋىر مەتالداردان، دارىلەردەن، ەڭ الدىمەن، ديكلوفەناكتان، پاراتسەتامول جانە تەتراتسيكليننەن تازارتۋ يدەياسىن ۇسىنىپ وتىرمىز. اعىن سۋلاردا بۇلار كوپ مولشەردە كەزدەسەدى»، - دەيدى شۆەتسيا اۋىل شارۋاشىلىعى ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى.

سۋدى تازارتۋ ءۇشىن عالىمدار باكتەريالار مەن وسىمدىكتەردىڭ نەگىزىندە الىنعان تابيعي ماتەريالدار - ەنزيمدەردى قولدانادى. تاسىمالداۋشى ماتريتساعا بەكىتىلگەن بۇل فەرمەنتتەر اۋىر مەتالداردى دا، دارىلەردى دە ءىلىپ اكەتە الادى. ولار ادام دەنساۋلىعىنا دا، قورشاعان ورتاعا دا قاۋىپسىز ءارى ەكونوميكالىق جاعىنان دا ءتيىمدى.

«ءبىزدىڭ يننوۆاتسيا ەنزيمدەردى بىرىكتىرۋ ادىسىنە نەگىزدەلگەن، بۇل فەرمەنتتەردىڭ ۇزاق ۋاقىت بويى توزىمدىلىگىن ساقتاپ، مەتالداردان اسەرلەنگىشتىگىنىڭ بارىنشا تومەن بولۋىنا مۇمكىندىك بەرەدى»، - دەيدى زەرتتەۋشى. ونىڭ ايتۋىنشا، جاڭا ازىرلەمەلەر ستوكگولم سۋدى تازارتۋ ستانتسياسىندا سىناقتان ءوتىپ جاتىر.

«ءبىزدىڭ ءاربىر ەنزيم قانداي دا ءبىر ناقتى دارىگە باعىتتالعان، ءبىراق ءبىز مۇنىمەن شەكتەلمەي، بىردەن بىرنەشە دارىگە اسەر ەتە الاتىنداي كوپ فۋنكسيالى فەرمەنتتى تابۋدى كوزدەپ وتىرمىز. ازىرشە بۇل باعىتتا كەيبىر جەتىستىكتەردەن دە كەندە ەمەسپىز»، - دەيدى عالىم.

«بىزدىڭشە، بۇل تەحنولوگيا قازاقستان ءۇشىن ماڭىزدى. تۇرعىندار كوپتەگەن ءدارى- دارمەك تۇرلەرىن تۇتىنادى، كەيدە دارىگەردىڭ نۇسقاۋىنسىز دا ءىشىپ جاتادى. ال انتيبيوتيكتەردىڭ كەيبىرى وتە ءتوزىمدى كەلەدى، ولار ادام اعزاسىنان كەيىن قورشاعان ورتاعا شىعادى»، - دەيدى گ. سەيسەنبايەۆا.

عالىم يننوۆاتسيالىق تەحنولوگيانى سۋدى ونەركاسىپتىك تازارتۋ ءۇشىن عانا ەمەس، مەديتسينالىق مەكەمەلەردىڭ اقپا سۋلارىن فيلترلەۋگە دە، ءتىپتى عارىش تەحنولوگيالارىنا دا پايدالانۋعا بولاتىنىن ايتادى.

زەرتتەۋشى جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ اراسىنداعى ليننەي- پالمە باعدارلاماسىنا قاتىسۋعا ءوتىنىش تاپسىرعان. ەگەر بۇل ناتيجە بەرىپ جاتسا، ءال- فارابي اتىنداعى قازۇۋ- مەن بىرلەسكەن جوبانى ىسكە اسىرۋ مۇمكىندىگىن بەرەدى. ول جوبانىڭ ماقساتى اۋىزسۋدى تازارتۋ سالاسىنداعى زەرتتەۋلەر بولماق.

جۇمىستىڭ تاعى ءبىر باعىتى - سۋدى مۇناي ونىمدەرىنەن تازارتۋ ءۇشىن تابيعي ماتەريالدار نەگىزىندە ادسوربەنتتەر شىعارۋ. وسى تەحنولوگياعا ق ب ت ۋ قىزىعۋشىلىق تانىتىپ وتىر.

وتانداسىمىز، زەرتتەۋشى قىزمەتىمەن شەكتەلمەي، قازاقستان ۋنيۆەرسيتەتتەرىمەن ىنتىماقتاستىقتى نىعايتۋ ارقىلى ستۋدەنت الماسۋدى قولعا الۋعا ىنتالى بولىپ وتىر. اسىرەسە، شۆەتسيا اۋىل شارۋاشىلىعى ۋنيۆەرسيتەتىمەن قوسا تاعى ەكى شۆەد جوعارى وقۋ ورنى «بولاشاق» باعدارلاماسى ۇسىناتىن ۋنيۆەرسيتەتتەر تىزىمىنە ەنگەن سوڭ، وسى باستامانىڭ وزەكتىلىگى ارتا ءتۇستى.

«مەن كەلەر جىلى ق ب ت ۋ- دا لەكسيالار كۋرسىن وقيمىن. م. و. اۋەزوۆ اتىنداعى وڭتۇستىك- قازاقستان مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنە دە بارۋىم مۇمكىن»، - دەيدى پروفەسسور.

قازاقستانداعى عىلىمنىڭ دامۋى تۋرالى

 گ. سەيسەنبايەۆانىڭ پىكىرىنشە، قازىردە قازاقستاننىڭ عىلىمي الەۋەتى ارتىپ كەلەدى. ەل ىشىندە دە، شەتەلدەردە دە قازاقستاندىق عالىمدار تابىستى ەڭبەك ەتۋدە.

«بىرنەشە جىلدان بەرى قازاقستاندا حيميا سالاسىنداعى عىلىمي جوبالارعا ساراپشى بولىپ وتىرمىن. جىل سايىن عىلىمي جۇمىستاردىڭ ساپاسى ارتىپ كەلەدى. سوڭعى كەزدەرى تىڭ يدەيالاردى ۇسىناتىن جاس عالىمداردىڭ كوبەيە باستاعانى قۋانتادى. نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ «بولاشاق» باعدارلاماسى جەمىسىن بەرەدى دەپ سەنەمىن. ءبىلىم قۋعاندار الەمنىڭ ۇزدىك ۋنيۆەرسيتەتتەرىنە بارىپ، زامانعا ساي ءبىلىم الىپ قايتۋدا، ءوز ەلىندە زاماناۋي تەحنولوگيالاردى ەنگىزۋگە ۇمتىلۋدا»، - دەيدى عالىم.

«بيىل عالىمدارىمىزدىڭ عىلىمي ەڭبەكتەرىن قىزىعا وقىدىم. باسقا عىلىم سالالارىنداعى احۋال قانداي ەكەنىن بىلمەيمىن، ءبىراق حيميادا ءبىز دۇرىس باعىتتامىز»، - دەپ سەنەدى گ. سەيسەنبايەۆا.

سونىمەن قاتار ول ەلىمىزدە عىلىمي زەرتتەۋلەرگە قۇيىلاتىن قارجىنى ارتتىرۋ قاجەتتىگىن، ويتپەگەندە، ءبىلىم يەلەرىنىڭ شەتەلگە كەتۋى مۇمكىن ەكەنىن ايتتى.

ءوزى تۋرالى قىسقاشا مالىمەت

گ. سەيسەنبايەۆا ماسكەۋ مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ اسپيرانتۋراسىندا وقىپ، 1989 -جىلى كانديداتتىق ديسسەرتاتسياسىن ءساتتى قورعاپ شىقتى. ماسكەۋ تاڭدامالى حيميا تەحنولوگيالارى ينستيتۋتىندا جۇمىس ىستەپ، 90-جىلداردىڭ اياعىندا شۆەتسيا اۋىل شارۋاشىلىعى ۋنيۆەرسيتەتىنە شاقىرتۋ الدى. عالىمعا دوكتورلىق دارەجە سوندا، 2004 -جىلى بەرىلدى.

«90-جىلدار ەسىڭىزدە شىعار؟ ك س ر و ىدىراعاننان كەيىن اۋىر كەزەڭدەر باستالدى، جالاقى تومەن ەدى، كەيدە اقشا دا تولەمەيتىن. ءتىپتى عىلىم اكادەمياسىنداعى جالاقىعا كۇن كورۋ مۇمكىن ەمەس ەدى، سوندىقتان دا كەتتىم»، - دەپ ءتۇسىندىردى عالىم ءوز تاڭداۋىن.

گ. سەيسەنبايەۆا سكانديناۆ ەلىنە جالعىز كەتكەن جوق. م م ۋ اسپيرانتۋراسىندا وقىپ جۇرگەندە تانىسقان ومىرلىك جولداسى قازىر شۆەتسياداعى ۋنيۆەرسيتەتتە ونىمەن بىرگە جۇمىس ىستەيدى ءارى ج و و  ينستيتۋتتارىنىڭ ءبىرىنىڭ ديرەكتورى.

ارينە، جوعارى بىلىكتى ماماندى شۆەتسيا قۇشاق جايا قارسى الدى. وتانداسىمىزدىڭ تۇرمىسى دا جاقسارىپ شىعا كەلدى. ونىڭ ايتۋىنشا، العاش كەلگەندەگى قيىندىقتارىنىڭ ءبىرى - جازدىگۇنى تۇندە ۇيىقتاۋ بولىپتى.

شۆەد اسحاناسى دا وتانداسىمىزعا و باستا ۇناي قويماپتى.

«تاماققا ۇيرەنىسۋ قيىن بولدى. باستاپقى دا ماعان بارلىعى، ءتىپتى نان مەن شۇجىق تا ءتاتتى سياقتانا بەردى. ءبىر كۇنى «strong» (اشى - اۆت. ) دەپ جازىلعان قىشا ساتىپ الدىم دا، ەندى تاۋىرىرەك بىردەڭە جەيمىن دەپ ويلادىم. سويتسەم، قىشانىڭ وزىنە بال قوسىلعان ەكەن»، - دەيدى ول.

«قازىر شۆەتسيادا كەز كەلگەن تاماقتى تابۋعا بولادى. ول كەزدە ونداي تاماقتار تەك ارناۋلى دۇكەندەردە عانا بولاتىن. بۇرىندارى جىلقى ەتى بولاتىن، قازىر تاپپاي قويدىم. قازىنى كورگەم جوق مۇندا، ونى ۇنەمى ءوزىم اكەلەتىنمىن»، - دەيدى گ. سەيسەنبايەۆا.

اۆتور: تيمۋر ديۋسەكەيەۆ

سوڭعى جاڭالىقتار