مۇحاڭ قوشتاساردا: «مەن قارنىمدى الىپ ۇيگە كەتتىم» دەيدى - م. شاحانوۆتىڭ ءومىرى جايلى ەسسەدەن
ايتا كەتۋ كەرەك، بۇل ەسسەنىڭ اۆتورى قۇديار ءبىلال سوڭعى ون جىلدان استام ۋاقىتتان بەرى مۇحاڭمەن بىرگە «جالىن» جۋرنالىندا قىزمەت ىستەپ كەلە جاتقان جۋرناليست، جازۋشى.
ءشاي ۇستىندەگى اڭگىمە-67
م. شاحانوۆ جۇرەك تالماسىمەن اۋرۋحاناعا تۇسكەندە كوپەن امىربەك ەكەۋمىز كوڭىلىن سۇراپ، پالاتاسىنا كىرىپ شىققانبىز.
ەسىك الدىندا جولىعىپ قالعان مۇحاڭنىڭ ءبىر جاماعايىنى كوپەكەڭدى كورىپ تىكسىنىپ قالدى. تىكسىنەتىن دە ءجونى بار. ول كەز كوپەن امىربەك پارودياسىنىڭ باستى تاقىرىبى - مۇحتار شاحانوۆ بولاتىن. جالپى پاروديا دەگەننىڭ ءوزى نەگىزىنەن بەلگىلى ءبىر تۇلعانى نىساناعا الاتىن جانر عوي.
الگى تۇلعا تانىمالدىعىنا وراي پاروديا دا ءساتتى شىعادى. ال كوپشىلىك بىلە بەرمەيتىن ادامدى قانشا جەردەن «ولاي- بۇلاي» دەسەڭ دە حالىق سەلت ەتە قويمايدى. سوندىقتان بىزدە پارودياعا كەيىپكەر بولاتىن تۇلعانىڭ ءوزى ساناۋلى- اق قوي. سونىڭ ءبىرى، ارينە، مۇحتار شاحانوۆ. ال كوپەن امىربەك بولسا پاروديا قىر-سىرىن مەڭگەرگەن جالعىز مامان. سوندىقتان دا ءوز شەبەرلىگى جەتىستىگىن پاش ەتۋ ءۇشىن پارودياسىنىڭ ءبىسسىمىللاسىن م. شاحانوۆ اعاسىنان باستايدى ءدا.
الايدا كەيىنگى كەزدەرى مۇحتار اعاسى الدىنان كەسە كولدەنەڭ وتپەي، ىنىلىك ءىلتيپاتىن ءبىلدىرىپ جۇرگەن بولاتىن. سوندىقتان دا مۇحاڭ كوپەكەڭدى كورگەندە توسەك تارتىپ جاتسا دا: «ءا، شوپەن...» دەپ قۋانىپ قالدى. سول كەزدە ارتىنىپ-تارتىنىپ حانشايىم جەڭشەمىز دە كىرىپ كەلدى. ءسىرا، مۇحاڭ ءسۇيسىنىپ جەيتىن تاماعىن ارنايى دايىنداپ الىپ كەلگەن ءتارىزدى.
كەلە سالا مۇحاڭنىڭ جاستىعىن رەتتەپ، كورپەسىن قىمتاپ، بايەك بولىپ جاتىر. ءبىز قوشتاسىپ، سىرتقا شىقتىق. كوپەكەڭ: «مۇحاڭنىڭ ايەلدەن اقىرى جولى بولعان ەكەن» دەدى. كوپەكەڭ ەكەۋمىز حانشايىم جەڭشەمىزدىڭ قولىنان كەيىن دە تالاي رەت ءدام تاتتىق. مۇحاڭنىڭ شوپەنى جەڭشەمىزدى كورگەن سايىن باستاپقى ءسوزىن قايتالاپ قويادى. مەن دە ماقتاۋىن اسىرامىن. ءيا، ءبىزدىڭ جەڭشەمىز شىنىندا دا سونداي اسىل جان.
كەشەگى ءشاي ۇستىندە: «وتكەندە كوپەن ءىنىڭىز تەلەديداردان: «م. شاحانوۆ ءبىزدىڭ وتىراردا ءال-فارابيدەن كەيىن ۇلىلار ءتىزىمىنىڭ باسىندا تۇر» دەپ ءسىزدى ءبىراز ماقتادى. كورۋگە مۇمكىندىگىڭىز بولدى ما؟» دەپ سۇرادىم. مۇحاڭ: «ءيا، كوردىم. شوپەننىڭ مەنى ۇلىلار قاتارىنا قوسىپ جىبەرگەنىنە قايران قالدىم» دەدى. مەن: «كوپەن ءىنىڭىز ءسىزدى بۇرىننان دارىپتەپ جۇرەدى عوي» دەپ قويدىم.
كوپەكەڭ تاياۋدا قوڭىراۋ شالىپ: «مۇحاڭنىڭ ءار توبەگە ات قويىپ جۇرەتىنى دۇرىس ەكەن. سەن دە «يارقۇدي توبە» دەگەن اتقا يەلىك ەتىپسىڭ» دەپ وسى ىڭعايدا تاعى ءبىر اڭگىمە تىزگىنىن اعىتقان: «بىردە سىرباي ماۋلەنوۆ ەل جاققا بارسا، ءبىر سوۆحوز ديرەكتورى بولىپ قىزمەت اتقاراتىن ءىنىسى كۇتىپ الىپتى» دەپ باستادى اڭگىمەسىن.
ودان ءارى: «ءوزىڭ بىلەسىڭ، ول كەزدە قوناعىڭمەن امانداسقاننان كەيىن الدىنا ءبىر جارتى قويماساڭ قاباعى اشىلا قويمايدى. سول قالىپتاسقان جولدى ۇستانعان ديرەكتور دا سىراعاڭدى كولىككە وتىرعىزار-وتىرعىزباستا ءبىر جارتىنى ارتقىزىپ الادى. ءوزى ستاكان سوعىستىرعانى بولماسا، اشى سۋدى نەگىزىنەن سىراعاڭا ىشكىزىپ باعىپتى. سودان كولىكتەرىنە كوڭىلدەنىپ مىنگەن ەكەۋى «اۋىل قايداسىڭ» دەپ تارتىپ وتىرادى. اعاسى كوڭىلىن قوش ەتتىم دەپ ويلاعان ديرەكتور ارتىنا مويىن بۇرىپ: «جاعدايىڭىز قالاي؟» دەسە، سىراعاڭ: «ىشكەنىڭ ءبىر جارتى بولسا،
وتىرعانىڭ كولىكتىڭ ارتى بولسا،
جاعدايدىڭ نەسىن سۇرايسىڭ؟!» دەپتى. سودان ءىنىسى جولشىباي ءبىر توبەگە ايالداپ، اعاسى كوڭىلىن قوش ەتە وتىرىپ: «اعا، بۇدان بىلاي وسى جەردى «سىرباي توبە» دەپ اتايمىن» دەگەن ەكەن» دەپ اڭگىمەسىن تۇيىندەگەن كوپەكەڭە: «ءسىزدى دە ءبىر توبەگە ات قويدى دەپ ەستىگەن ەدىم» دەدىم. «ءيا، ونىڭ راس» دەپ كوپەكەڭ اڭگىمەسىن ودان ءارى ساباقتادى. «ءوزىمىزدىڭ وتىرارداعى قوجاتوعاي اۋىلىندا تۇراتىن قۇرماش الپىسبايەۆ دەگەن تانىسىم كەلگەن قوناقتاردى اۋىل شەتىندەگى توبە ماڭىندا كۇتىپ الىپ، سول توبەگە كەلگەندە قوش ايتىسىپ، شىعارىپ سالىپ جۇرەدى. مەنى دە سول توبە باسىنا داستارقان جايىپ، تالاي رەت شىعارىپ سالدى. سول كەزدە عوي الگى جەردى «توي توبە» دەپ اتاعانىم. سەنىڭ ەستىگەنىڭ سول شىعار» دەپ مۇحاڭنىڭ شوپەنى تەلەفون تۇتقاسىن ورنىنا قويدى.
ايتپاقشى كوپەن امىربەكتىڭ ءبىر كوپىرگە دە ات قويعانى بار. ەندى ونى رەتىنە قاراي تاعى ءبىر ءشاي ۇستىندەگى اڭگىمەدە ايتا جاتارمىز.
ءشاي ۇستىندەگى اڭگىمە-68
م. شاحانوۆتىڭ وزىنە ءتان سويلەۋ مانەرى بار. ونداي مانەر اركىمدە دە بار عوي. ءبىراق م. شاحانوۆتىكى ءسال- ءپال بولەكتەۋ ءدا. ال ءشاي ۇستىندە قولداناتىن سوزدەرى اۋدارماشىنى قاجەت ەتەدى. ماسەلەن ءشاي قۇيىپ بەرىپ وتىرعان قىزمەتكەر ايەلگە قاراتا مۇحاڭ: «مەنىڭ اكەمنىڭ ايەلىنىڭ بالاسىنا ءشاي قۇيمادىڭ عوي» دەيدى. كەيدە ول ءسوزىن ودان ءارى كۇردەلەندىرىپ: «مەنىڭ اكەمنىڭ ايەلىنىڭ نەمەرەسىنىڭ اتاسىنىڭ بالاسى» دەپ تە جىبەرەدى. ادەتتە مۇحاڭ قوشتاساردا: «مەن قارنىمدى الىپ ۇيگە كەتتىم» دەيدى. جالپى ايەلدەردى «اپشە»، «قامىركۇل»، «بولاج»( بولاشاق اجە)، «بولكەم»(بولاشاق كەمپىر) دەپ اتايدى. كەيدە: «ءبىر قامىركۇل كەلەم دەپ ەدى، كۇتە تۇرايىق» دەپ قويادى. راحمەت دەگەندى - «حمەترا» دەسە، جاعداي سۇراعاندارعا - «ەمەس جامان» دەيدى. «سىزگە بارا بەرەيىن با؟» دەسەڭ - «بەر كەلە»، «ەسىكتى جابايىن با؟» دەگەنگە - «بەر جابا» دەپ بىردەن ويلانباستان ايتا سالادى.
استانانى - «تاماقتانا»، تاماقتى - «ماقتا» دەسە، قوشتاسار كەزدە - «بول ساۋ» دەپ قويادى» مۇحاڭ ءبىز كەلتىرگەن سوزدەردىڭ ءبارىن تۇراقتى تۇردە قولدانادى. ال جاعىمپاز تۋفلي جالاعىشتاردى - «ت ج»، كۇيەۋ بالالاردى - «ك ب» دەيتىنىن ءبىرشاما جۇرت بىلەدى.
وسىعان دەيىن كوپەندى - شوپەن، تۇڭعىشبايدى - ءبىرىنشىباي، مەنى - يارقۇدي، بايبوسىندى - «ميلليارتبولسىن» دەيتىنىن جازدىق. سونداي-اق ءبىر وبلىستىڭ بۇرىنعى اكىمىن - «ستاريكباي» دەسە، ءبىر ساياساتكەردى - «كاپيتكين»، تاعى ءبىر ارىپتەسىمىزدى - «پورۆاننىي مەشوك» دەيدى. كەيدە ءشاي ۇستىنە كەلگەن قوناقتاردان «قىتايشا شۇلدىرلەپ» جاعداي سۇرايدى. مۇحاڭنىڭ شاڭ- شۇڭ ەتكەن داۋسىنان كوپ ادام شىنىندا دا قىتايشا سويلەپ جاتىر ەكەن دەپ ويلاپ قالادى. ونىڭ ۇستىنە مەن دە قۇتىرتىپ، مۇحاڭنىڭ «قىتايشاسىن» وزىمشە: «جاعدايىڭىز قالاي، قاشان كەلدىڭىز» دەپ جاتىر دەپ «اۋدارامىن». ارينە، سوڭى كۇلكىگە ۇلاسادى.
مۇحاڭنىڭ زاۋىتبەك دەگەن بالا كەزدەن بىرگە وسكەن دوسى بار. سونىڭ ايەلىن - «فابريكا»، ال ءوزىن - فابريكانىڭ كۇيەۋى» دەپ اتايدى. ءبورىحان دەگەن دوس- ءىنىسىن - قاسقىرحان دەيدى. ءشاي ۇستىندە بىزگە ءوزىنىڭ وسى تاقىلەتتەس ءسوز ساپتاۋلارىن قولدانىپ اڭگىمە ايتادى. كەيدە مۇحاڭ ءسوزىن بوگدە قوناقتار تۇگىلى ءوزىمىز دە تۇسىنبەي قالامىز. ال «ىربيكۇل» مەن «جىربيكۇلدەرى» ءوز الدىنا بولەك اڭگىمە.
ءشايعا كەلىڭىزدەر، مۇحاڭ سىزدەرگە دە ءبىر- ءبىر «جەلەپىن»(جەلتوقسان ەپوپەياسى) سىيعا تارتادى.