قارا جورعا ءبيى قازاقتىكى بولماسا، ءىلياس جانسۇگىروۆ ول تۋرالى نەگە جازدى
وسىلايشا «قارا جورعا» تۋرالى تىڭ دەرەكتى وقىعاندىقتان جۇرتپەن بولىسۋگە اسىققان ەدىك. ويتكەنى، بۇگىنگى كۇنى جۇرت اراسىندا كەيبىر تۇلعالاردىڭ «قازاقتا بي بولماعان»، «قارا جورعا» ءبىزدىڭ بي ەمەس» دەگەن سەكىلدى پىكىرى قۇلاققا شالىنىپ قالىپ جاتىر. بۇل رەتتە قۇندى ولجامىزدىڭ ەگجەي- تەگجەيىن ايتۋدان بۇرىن «قارا جورعا» ءبيىنىڭ ۇلتتىق مادەنيەتىمىزدەن اجىراپ قالىپ، ورتامىزعا قايتا ورالۋ بارىسىمەن، بۇگىنگى ءبىز تانىپ- بىلگەن بي تۋرالى اقپاراتتارعا شولۋ جاساي كەتۋدى ءجون كوردىك.
ۇلتىمىزدىڭ باسىنان وتكەن الاساپىران جىلدار عاسىرلار بويى قالىپتاسقان مادەنيەت پەن ءداستۇردىڭ كەي نۇسقالارىن اجىراپ قالۋعا دەيىن جەتكىزگەنى بەلگىلى. «قارا جورعا» ءبيى دە سول قاتاردا جوعالىپ تابىلعان قازىنالارىمىزدىڭ ءبىرى.
بۇل بي العاشىندا اتا جۇرتىنا ات باسىن بۇرعان اعايىننىڭ كوشىمەن بىرگە كەلگەنىن بىلەمىز. ال وسى ءبيدىڭ قازاقستان جەرىندە بەل الىپ، قالىڭ قاۋىمعا كەڭىنەن تانىلىپ، ناسيحاتتالۋى «قارا جورعانى» 13 مىڭ ادام بيلەپ شىعىپ، گيننەستىڭ رەكوردتار كىتابىنا جازىلۋىنان باستالادى. وسىدان كەيىن قازاق ەلىندەگى ب ا ق- تاردا «قارا جورعا» تۋرالى ءجيى ايتىلىپ، قوعامدا بەلسەندى بەتبۇرىس بايقالدى. بۇل «قارا جورعانىڭ» مارتەبەسىن كوتەرگەن الامان تويدىڭ ءدۇبىرى العاش بولىپ «قازاقپاراتتىڭ» قۇلاعىنا شالىنىپ، قولعا قالام العىزعان بولاتىن. ءدال سول ۋاقىتتاردا ءسۇيىنشى حاباردى ارقاۋ ەتىپ «قارا جورعا» تۋرالى ماقالا جازۋعا كىرىسىپ، ءبىراز دەرەك قورىن جيناپ الۋعا «گۋگل» ىزدەۋ جۇيەسىنە جۇگىنگەنىمدە، اتالعان بي تۋرالى سىنىق سويلەم دە كەزدەسپەگەنى ەسىمدە. سونىمەن قولىمىزداعى بار دەرەكتەرىمىزدى توپتاپ، «قازاقتىڭ ءداستۇرلى «قارا جورعا» ءبيى گيننەستىڭ رەكوردتار كىتابىنا جازىلدى» دەگەن تاقىرىپتا شاعىن حابار ماقالامىزدى «قازاقپاراتتا» تۇڭعىش بولىپ جۇرتقا جاريا ەتتىك.
بۇل حابار سايتىمىزدا جاريالانعان كۇننىڭ ەرتەسىندە، سول تۇستاعى «الاش ايناسى»، «ايقىن»، «استانا اقشامى»، «ەگەمەن قازاقستان» سەكىلدى باسىلىمدار مەن تەلەارنا، راديولار ءسۇيىنشى جاڭالىقتى جارىسا تاراتىپ جاتتى. وسىدان سوڭ كوپ وتپەي التايعا بارعان ساپارىمدا وسى يگى ءىستىڭ باسى- قاسىندا ءجۇرىپ ۇيىمداستىرعان شىڭگىل اۋدانىنىڭ مادەنيەت مەكەمەسىنىڭ باستىعى مەيرامبەك كاكىپ ۇلىمەن سۇحباتتاسىپ اۋقىمدى تويدىڭ بولعانى مەن بولادىسىنىڭ بار قىزىعىن ءبىلىپ قايتتىم. ول سۇحبات تا «قازاقپاراتتا» «قارا جورعا» ارقىلى حالىق ءتول ونەرىن الەمگە ءوزى پاش ەتتى» دەگەن تاقىرىپپەن شىققان ەدى.
مىنە وسىلايشا الەمدىك الاماندا توپ جارعان «قارا جورعانىڭ» ارى قاراي حالىق ورتاسىندا ءباسى بيىكتەپ، تاسى ورگە دومالاعانىن كوپشىلىك جاقسى بىلەدى. ەلدەگى ۇلكەندى- كىشىلى بارلىق توي، ءدۇبىرلى مەرەكە «قارا جورعاسىز» وتپەيتىن دەڭگەيگە كوتەرىلگەنىنە دە بارلىعىمىز كۋا بولدىق. ال كەيىننەن «جەر استىنان جىك شىعىپ»، وسى ءبىر «قارا جورعانىڭ» باسىنا ورناي قالعان باق ماقساتى بەيمالىم توپتىڭ كۇستانالاۋىنان سوڭ تايقىپ كەتكەندەي بولدى. وسىدان كەيىن «قارا جورعا» ءبيىن بيلەۋ سايابىرسي باستاعان سىڭايلى. بازبىرەۋلەردىڭ دۋالى اۋىزدىعى سونشالىق قوعامدا بيگە سالقىن قارايتىن، بوتەنسۋ پايدا بولعانى جاسىرىن ەمەس. قارسى پىكىر ايتۋشىلاردىڭ ۋاجىنە سەنسەك، قاڭقۋىنا كونسەك «قارا جورعا» موڭعولدىڭ ءبيى نەمەس شەتەل قازاقتارىنىڭ جاساندى ءبيى ەكەن. «قازاقتا بۇنداي بي بولماعان» دەيدى.
ەندەشە، «قارا جورعاداي» قازىنالى ءتول ونەرىمىزدىڭ شىنايى ۇلتتىق بولمىسى قانداي بولعان؟ دەرەك پەن دايەك، شەجىرە مەن اڭىزداردا نە ايتىلادى؟
قازاقستان اۋماعىندا «قارا جورعا» ءبيى تۋرالى ايتىلاتىن ناقتىلى دايەكتى دەرەكتەر، 1975 -جىلى شىققان «قازاق سوۆەت ەنتسيكلوپەدياسىنىڭ» 6-توم، 477-بەتىندەگى «قارا جورعا» - قازاق حالىق ءبيى» دەگەن انىقتاما بولسا، تاعى ءبىرى ارحيۆتىك قۇجاتتاردا مۇحتار اۋەزوۆتىڭ 1934 -جىلى قويىلعان «ايمان- شولپان» سپەكتاكلىندە «قارا جورعا» ءبيىنىڭ ۇلكەن ساحناعا تۇڭعىش رەت كوتەرىلگەنى تۋرالى قۇندى دەرەك كەزدەسەدى. كەيىن بۇل دەرەك 2003 -جىلى شىققان «قازاقستان» ۇلتتىق ەنتسيكلوپەدياسىندا دا قايتالانادى. ال رەسەيدىڭ پەتەربور قالاسىنداعى ەرميتاجدا فرانتسۋز سۋرەتشىسى ءباربيشتىڭ ەكاتەرينا-2 پاتشايىمعا سىيعا تارتقان 15 سۋرەتىنىڭ بىرىندە ناعىز جۇپتاسىپ بيلەۋ ءداستۇرى بەينەلەنگەن، «قازاقتار ءبيى» دەپ كورسەتىلگەن كارتينا دا تابىلعان. سۋرەتتە ورامال تارتىپ، شوشاق بورىك كيگەن، كيمەشەك كيگەن ادامدار قولدارىنا سىبىزعىعا، قوبىزعا ۇقسايتىن مۋزىكا اسپابىن ۇستاپ وتىرسا، جانە ءبىر توبى ەر- ايەل بولىپ جۇپتاسىپ بيلەپ جۇرگەنى اڭعارىلادى.
عالامتور بەتتەرىندە ۇشىراسقان مىنا ءبىر مالىمەتتەردە، ادەبيەت سىنشىسى قۇلبەك ەرگوبەك قازاق ەلىنىڭ مادەنيەت ءمينيسترى بولعان وزبەكالى جانىبەكوۆتىڭ دە، «قازاقتا بي بولماعان» دەگەن پىكىرگە قارسى بولا وتىرىپ، «قارا جورعا» ءبيىن ءوزى دە بيلەگەنىن ايتادى. ال، اتىراۋ جۇرتى وتكەن عاسىردىڭ ورتا شەنىنە دەيىن بۇل ءبيدى شەجىرەشە ساقتاپ كەلگەن. 1930-45 -جىلدار ارالىعىندا ءبيدى بىلەتىن كونەكوز قاريالاردىڭ سوڭعى لەگى كوپشىلىكتىڭ ورتاسىندا ونەرلەرىن كورسەتىپ وتىرعان. بۇدان بولەك سەكسەننەن اسقان سەمەيلىك كەيۋانا توقتاعان قىرىقبايەۆا اعايىن- تۋىسىنا «قارا جورعا اپا» اتانىپ، ءالى كۇنگە توي- تومالاقتا بيلەپ جۇرگەنى ايتىلادى.
ال، وسى ۋاقىتتارعا دەيىن ۇمىت بولا باستاعان كونە ءبيدى قايتا تاۋىپ، جاڭعىرتىپ، تۇلەتىپ قازاقتىڭ قالىڭ ورتاسىنا الىپ كەلگەن ۇلتىمىزدىڭ ۇلكەن ءبىر شوعىرى قىتاي، موڭعوليا، تۇركيا، ەۋروپا قازاقتارى ەدى. وسى 2 ميلليوننان استام حالىق بۇل ءبيدى ەشبىر كۇدىك- كۇمانسىز قازاقتىڭ ءتول ءبيى دەپ تانيدى. ەۋروپا قازاقتارى «قارا جورعا» ءبيىن XX عاسىردىڭ 30-40 -جىلدارى شىعىس تۇركىستان جەرىنەن اۋىپ كوشكەندە رۋحاني قازىنا ەتىپ الىپ كەتكەن. بۇدان ءبيدىڭ سول ۋاقىتتاردىڭ وزىندە حالىق ورتاسىندا كەڭ تاراعانىن توپشىلاۋعا بولادى. قىتاي قازاقتارىنىڭ جاسىمەن، جاسامىسىنا دەيىن تويى مەن مەرەكەلىك جيىنىندا «قارا جورعا» ءبيىنسىز كوڭىلى كوتەرىلمەيتىنى، بيگە دەگەن ىقىلاسى مەن ءىلتيپاتىنىڭ اۋەلدەن ايىرىقشا ەكەنى بەلگىلى. ول جاقتا «قارا جورعا» قازاقتىڭ ءبيى مە؟» ، - دەگەن ماسەلە ساناعا كەلمەيتىن دۇنيە. سوندىقتان ونداعى حالىقتىڭ رۋحاني سۇرانىسىنا جاۋاپ ىزدەگەن تاريحشىلار «قارا جورعانىڭ» ءتۇپقاينار شەجىرەسىن تارقاتىپ بەرۋگە تىرىسىپ كەلەدى. قىتايداعى قازاق تاريحشىلارى بۇل ءبيدى ورحون تۇرىكتەرىنىڭ زامانىنان تارقاتادى ەكەن. وعان دالەل ەتىپ ەرەنقابىرعا (تيان- شان)، التاي، تارباعاتاي، بارلىق تاۋلارىنىڭ (جەتىسۋ الاتاۋىنداعى تاۋ سىلەمى) جارتاس بەتتەرىنە بەدەرلەنگەن ادام بەينەلەرىندەگى «قارا جورعاعا» ءتان قيمىل- قوزعالىستاردى كولدەنەڭ تارتادى.
سونداي- اق، قىتايدىڭ تاڭ ديناستياسىنىڭ (618 - 907 ج. ج. ) كەزەڭىندە جازىلعان بي ونەرى تۋرالى ەڭبەكتە قازىرگى شىنجاڭ جەرىندەگى حالىقتاردا «جىلقى ءبيى» بولعانىن ايعاقتايتىن دەرەكتەر بار. سونىمەن بىرگە قۇبىلاي حان قۇرعان يۋان ديناستياسى (1206-1368) تۇسىنداعى ۇڭگىر قابىرعالارىنا سالىنعان سۋرەتتەردەگى بي قوزعالىستارىن بەلگىلى زەرتتەۋشى زەينوللا سانىك ۇلى «بي ارەكەتتەرى «قارا جورعانىڭ» وزىنەن اۋمايدى» دەپ تۇجىرىم جاسايدى.
قىتايداعى «مادەنيەت توڭكەرىسى» اتالاتىن ەلدى بۇلىنشىلىككە ۇرىندىرعان ناۋقاننان كەيىنگى، 1980 -جىلداردان باستاپ شىنجاڭ جەرىندەگى حالىق مۇرالارىن قايتادان جيناۋعا بايلانىستى، حالىق ىشىندەگى بيلەر دە كوپتەپ جينالدى. سونىڭ ىشىندە قازاق حالقىنىڭ وزىنە عانا ءتان: «ايۋ ءبيى»، «قارا جورعا ءبيى»، «ورتەكە ءبيى» (قۋىرشاق ءبيى)، «كوك تۇيمە ءبيى»، «شەشەكە ءبيى» سەكىلدى ءتول بيلەرىمىز قاعازعا تۇسكەن ەكەن. بۇدان باسقا قازاقتىڭ كونەدەن كەلە جاتقان بايىرعى «اققۋ» ءبيى، «قىز ۇزاتۋ»، «كوبەلەك»، «اساۋ ۇيرەتۋ»، «كيىز باسۋ» سەكىلدى بيلەرىنىڭ دە بار ەكەنى بەلگىلى. دەسە دە بۇلاردىڭ حالىق اراسىندا دارىپتەلمەي ۇمىتىلىپ، ەسكىرىپ، ەلەنبەي جاتقاندارى كوبىرەك. كەيبىر بيلەر جەكە ورىنداۋشىنىڭ شەبەرلىگىمەن عانا ورىندالىپ، بىلايعى كوپشىلىك قاۋىمنىڭ بيلەۋىنە كۇردەلى بولىپ كەلەتىنى دە بار. ال «قارا جورعا» ءبيىنىڭ وزگە بيلەردەن قاي جاعىنان بولماسىن ورەسى بيىك ەكەنىن بىلەمىز.
ەندى وقىرمانمەن ماقالا جازۋىمىزعا تۇرتكى بولعان، كولدەنەڭنەن كەزىگىپ ولجا سالعان، «سارى مايداي» ساقتاپ وتىرعان جاڭالىعىمىزبەن بولىسەيىك.
قازاقتىڭ كورنەكتى جازۋشىسى، قازاق ادەبيەتىن قالىپتاستىرۋشىلاردىڭ ءبىرى ءىلياس جانسۇگىروۆتىڭ (1894-1938) پروزالىق شىعارمالارىنىڭ ىشىندەگى كولەمدىسى «جولداستار» رومانى. مۇندا قازاق ساحاراسىنداعى ەڭبەك ادامدارىنىڭ تۇرمىس تىرشىلىگىن، اۋىلدان قالاعا ويىسقان جۇمىسشى جىگىتتەردىڭ قالاداعى قيلى تاعدىرلارىن، 1916 -جىلعى ۇلت ازاتتىق كوتەرىلىسىنىڭ ءدۇمپۋىن سۋرەتكەرلىكپەن اشىپ كورسەتەدى. جازۋشىنىڭ وسى شىعارماسىن وقىپ وتىرىپ «اعىن» اتالاتىن ەكىنشى تاراۋىنىڭ «قىمىزشىدا» دەگەن تاقىرىپپەن بەرىلگەن بولىمىندە «قارا جورعا» تۋرالى ايتىلعان تىڭ مازمۇنعا تاپ بولدىق. تومەندە سول شىعارمانىڭ قاتىستى تۇسىنان الىنعان ءۇزىندىنى وقىرمانعا ۇسىنامىز.
«... ومبى قالاسى قىسى- جازى قازاق جىگىتتەرىن ءبىر جيناپ وتىراتىن قالا. قالاداعى جىگىتتەردىڭ جينالاتىن ءبىر جەرى وسى قىمىزشى. وسىندا كەلمەيتىن جىگىت جوق. وتىرعاننىڭ ءبارى دە - قارقارالى، بايان، كەرەكۋ، اتباسار، كوكشەتاۋ، تورعاي بويى، ەرتىس ولكەسى - ءسىبىر جىگىتتەرى. مۇندا قاراكەسەك، توبىقتى، قۋاندىق، سۇيىندىك، ۋاق، نايمان، قىپشاق، تولەڭگىت سياقتى تولىپ جاتقان رۋلار وتىر. مۇنداي جىگىتتەر جازدى كۇنى ءتىپتى قاپتاپ كەتەدى. جازدا كاسىپ ىزدەپ قالاعا قاپتاعان ەل جىگىتتەرى، بەلگىبايدىڭ قىمىزىندا ءبىر توقايلاسپاي كەتكەن ەمەس... بەلگىبايدىڭ قىمىز ءۇيى - ومبىداعى قازاقتىڭ باي- جارلىسىن، مىرزا، جۇمىسكەرىن، الىپساتار، وقۋشىلارىنىڭ تەگىس باسىن قوسىپتى.
... ءبىر مەزگىلدە جيىنداعى جىگىتتەر قول شاپالاقتاپ كوكەن دەگەن جىگىتتى كۇي تارتۋعا سۇرادى. كوكەن كەدەي ءۇيدىڭ باقانىنداي قاتقان قارا جىگىت ەدى. ونىڭ دومبىراعا تارتپايتىن كۇيى جوق. ورىسشا- قازاقشا كۇيدىڭ ءبارىن تارتادى. كوكەن دومبىرانى قولعا العاننان- اق جىگىتتەر ورتاسىن اشىپ بيلەۋىن سۇرادى؛ كوكەن دومبىراسىن بۇراپ الىپ ۇشىپ تۇرەگەلدى دە «قارا جورعانى» شەرتە ءجۇرىپ، ءوزى جورعالاپ بيلەپ كەتتى. قىمىزداعى ءماجىلىس وعان الاقان سوعىپ، ايقايلاپ شالا ءبۇلىندى دە قالدى. كوكەن دومبىرانى ويناتتى، بيلەتتى... قىمىز ىشكەندەر كوكەنمەن بىرگە سەلكىلدەپ وتىرا المادى...».
الاش اقىنىنىڭ بۇل شىعارماسى تاريحي دەرەكتى ارقاۋ ەتكەن رومان ەكەنىن تاعىدا ەسكە سالا كەتەيىك. جازۋشى شىعارماسىندا ءوزى ءومىر سۇرگەن، قانىق بىلگەن ءداۋىردىڭ، قوعامنىڭ، ەل تىرشىلىگىنىڭ شىنايى بولمىسىن بەينەلەۋدى ماقسات تۇتقان. ال جوعارىداعى شىعارمادان الىنعان ماتىندەگى بايانداۋلاردان تۇيگەنىمىز، ەڭ الدىمەن ءىلياس جانسۇگىروۆتىڭ «قارا جورعا» ءبيى تۋرالى بۇرىننان قانىق بىلەتىندىگى، ونى حالىق ورتاسىندا تانىلعان، ەل بىلەتىن قازاقتىڭ ءتول ءبيى دەپ ساناعانىن اڭعارامىز. ويتكەنى اۆتور شىعارماسىندا بيگە ارتىق انىقتاما، ءتۇسىندىرۋ قوسپاعان. ەندى شىعارماداعى «قارا جورعا» تۋرالى جازىلعان ۇزىندىگە كەلسەك، وندا قىمىزحاناعا جينالعان جۇرت قازاقتىڭ ءار رۋىنان، ءار ولكەسىنەن باس قوسقان. سۇيتە تۇرا قازاققا ورتاق بي بولعاندىقتان «قارا جورعانى» بۇل كىمنىڭ ءبيى دەپ توسىرقاماعانى كورىنىپ تۇر. كەرىسىنشە بيگە قۇمارلانعان حالىق «الاقان سوعىپ، ايقايلاپ شالا ءبۇلىندى دە قالدى» دەپ سيپاتتايدى اۆتور. تىپتەن ونەرگە ىقىلاسى اۋىپ، ارقاسى قوزعان جۇرت، وزدەرى دە ءبيدى بيلەي بىلەتىندىكتەرىن سەزدىرىپ، كوكەن بيشىمەن بىرگە سەلكىلدەپ وتىرا الماي كەتكەنىن نەگە جوريمىز. ەندى وسىنى وقىعاننان كەيىن «قارا جورعا» قازاقتىڭ ءبيى ەمەس دەپ قاراداي ۇيقىسى قاشىپ، مازاسى كەتكەن كەي اعايىندى، اتاڭ ومبىداعى قىمىزحانادا ماڭداي تەرىن سىپىرىپ، راحاتتانا بۋسانىپ «قارا جورعا» بيلەدى دەگەنگە سەندىرە الساق جاقسى بولار ەدى. بۇنداي دالەل الدىمىزدان ءالى تالاي جارقىراپ شىعار.
ايتسەدە ۋاقىت كەرۋەنىنىڭ، تاريح كوشىنىڭ سوڭىندا قالىپ، ءبىر مەزگىل ۇلتتان اجىراپ قالعان «قارا جورعانىڭ» ءوز بولمىسىن جوعالتپاي ورتامىزعا توپ ەتىپ تۇسە قالعان ساتىنەن اق، جۇرت ونى قۋانا، جىلى قابىلداعان بولاتىن. قارا حالىق بويىنا تەز ءسىڭىرىپ، ساعىنا قاۋىشقانىن، جەلپىنە بيلەپ كەتكەنىن كوردىك. سوندىقتان «قارا جورعا» قازاقتىڭ ءبيى دەپ نەگە سونشا كوپ دالەل ىزدەپ ساندالۋىمىز كەرەك. ارينە، كونەدەن قالعان «قارا جورعا» ءبيىنىڭ تۇپكى شەجىرەسىن زەرتتەۋ ول ءوز الدىنا ءبىر بولەك تاقىرىپ، مىندەت بولىپ قالا بەرمەك. تىپتەن، بۇل ءبيدىڭ تۇپكى اڭىز شەجىرەسى سان- ساققا تارامدالىپ، ءجىپ ۇشىن ۇستاتپاۋى دا كادىك. ءبىراق ەڭ باستىسى قازىر قولىمىزدا ۇلتقا بار تۇلعاسىمەن ۇنايتىن، ورەسى بيىك، كوركەم وبرازدى ءبيىمىزدىڭ بار ەكەندىگى ماڭىزدى ەمەسپە. الەمدە كوپتەگەن ۇلتتاردىڭ وزىنە ءتان، ۇلتتىق بولمىسىمەن ۇندەس، جالپى حالىق ورتاق بيلەيتىن بيلەرى بار. مىسالى، وزبەك، ءۇندى، قىتاي، يسپان، قاپ تاۋى حالىقتارىنىڭ بيلەرىن اتاۋعا بولادى. ولار وسى بيلەرىمەن ماقتانىپ، مەرەكە- مەيرامدا ورتاق بيلەرىن بيلەپ، كوڭىل كوتەرىپ شاتتانىپ جۇرەدى. ەندەشە، نە ءۇشىن اتالارىمىز وزگە ۇلتتاردان كەمقور بولماسىن دەپ قانجىعامىزعا بايلاپ بەرگەن جادىگەردەن، ورەلى مادەنيەتتەن جەرىنۋىمىز كەرەك.
ءبىز «قارا جورعا» ءبيىن بۇگىنگى ۇرپاقتىڭ اتاسىنان اماناتتالىپ جەتكەن مادەني مۇكاممالى دەر ەدىك. ول جاستاردى حالىق مادەنيەتىن تانۋعا، ۇلتجاندىلىققا تاربيەلەيدى. ۇلتتى ورتاق ونەرگە ۇيىتىپ، كوڭىلىن كوتەرىپ، بىرلىككە، بەرەكەگە شاقىرادى. سونىمەن بىرگە عاسىرلار بوي حالقىمىزبەن بىرگە جاساسىپ كەلە جاتقان مادەني جاۋھار ونەر باسقا دا تولىپ جاتقان ۇلگى- ونەگەسىن ەل ورتاسىنا شاشا بەرەرى انىق. قازىرگى كۇنى جيىن- تويدا كوپ ادامدار «قارا جورعا» ءبيىن جاقسى كورىپ، بيلەۋگە ىنتالانعانىمەن، بيلەي بىلمەۋىنىڭ كەسىرىنەن، توپ ورتاعا شىعىپ بيلەۋگە تارتىنىپ قالىپ ءجۇر. سوندىقتان مەكتەپتەگى جاستاردان باستاپ «قارا جورعانى» بيلەۋدىڭ ءجون- جوسىعىن ۇيرەتكەن ابزال. «قارا جورعا» حالىقتىق بي بولعاندىقتان اركىم ونى ءوز شاماسىنا، تالابىنا قاراي بيلەي بەرەدى. سول سەبەپتى دە كوپشىلىك قاۋىم ونىڭ باستى، وڭاي بىرەر ارەكەتىن ۇيرەنىپ السا، قالعانىن كورە ءجۇرىپ، بيلەي ءجۇرىپ ءوز الىنشە بويىنا دارىتا بەرەر حاق.
اۆتور: باقىتجول كاكەش